Lögrétta - 28.09.1921, Page 3

LÖGRJETTA
t 1
fiinn bersyndugi.
Skáldeaga eftir Jón Björnsson.
Hann taldi upp í hug sér alla fundi þeirra,
öll orðin, sem þau höfðu sagt. Hann mundi
hverja hreyflngu í það og það skiftið. Og
nú þóttist hann sjá, að þetta hafði alt verið
9kemtilegur, alvörulaus leikur frá Arnfríðar
hlið. Hún hafði að visu brunnið af eldi í
hvert skifti, sett hann i bál. En það hafði
verið villieldur. Og augun? Lugu þau ekki
alt af? Og mest þegar þau ljómuðu sem
feurst og stráðu .yfir hann neistum?
En hvað mannsaugun geta logið meist-
aralega, logið sennilega. Og hvað allur lík-
ami hennar hafði logið eindregið með, hver
hugsun, hver hreyfing, hvert tillit og hand-
tak. Þetta var alt botnlaus, samanhangandi
lýgi!
Iiann hrúgaði upp ásökunum í garð Arn-
fríðar meðan sviðinn var sem mestur í sál
hans og skapið æst, bjó til heila herskara
af syndum og ódygðum, sem væru í fari
hennar. Hann fann ekki nógu kröftug orð
í málinu, og brast hugarflug til að finna
nýja og nýja lesti og ódrengskapar-einkenni,
sem leyndust með henni.
En það smá kyrðist í hug hans. Þá sá
hann, hve mikla heimsku hann var að að-
hafast. Hafði hún gert meira eða verra en
hann? Hafði hann ekki mætt henni á miðri
leið? Var hann ekki fullþroska karlmaður
og ekki neitt barn í ástamálum ? Hafði
hann ekki fyr siglt út í hyllinga-lönd ástar-
æfintýranna og komið skipreika aftur?
Og nú settist ásökunin að honum yfir þvi
að fleygja sér svona hugsunar- og yfirvegun-
arlaust út í fossfall tilfinninganna. Miklar
skelfingar-rolur erum við mennirnir, stefnu-
lausir, viljalausir sauðir. Ef einhver kveikir
í glæðum, sem lifa í okkur, funar maður
upp á augabragði, stiknar lifandi og veit
ekkert af.
Hvað var þetta í raun og veru, sem þarna
hafði gerst? Jú, hann hafði látið eftir innri
þörf og eggjandi raust, gefið sig á vald
skyndilegri, máttugri tilfinningu og glatt sig,
átt ógleymanlegar stundir, teygað sig ölvað-
an. En svo? Hann hafði komist að raun
um, að hann drakk ekki einn. Það sátu
fleiri við sama brunninn. En var brunnur-
inn ekki jafn góður fyrir það? Var hann
minna virði, þó hann svalaði tveimur? Eða
ef til vill fleiri? Hvað vissi hann um það?
Þetta var ef til vill svalalind allrar sveitar-
innar? Hann spratt enn á fætur.
Það var orðið koldimt og frostið fór vax-
andi. Hrollkaldur norðanvindur þaut yfir
snjóbreiðuna og upp í hnjúkunum söng dap-
urlega aðsígandi norðanbylur.
Hann var þarna kominn að kjarnanum:
Þessi svalandi brunnur átti ekki og mátti
ekki vera nema fyrir einn. Hann vildi ekki
sötra leifar annara, ekki beygja sig niður
að lind, sem búið var að grugga áður. Arn-
fríður hafði fært honum nýja veröld í sjálf-
ri sér af því, að hann treysti þvi, að hann
væri sá fyrsti, sem liti hana. Þegar hún
kom til hans og leit á hann leiftrandi augum,
hafði hann sagt við sjálfan sig: Þessum
neistum hefur ekki verið stráð um neinn
annan en þig. Þegar hún lagði höfuð hans
upp að svellandi, silkimjúkum brjóstunum,
hafði hann hugsað: Þennan hjartslátt hefur
enginn heyrt nema eg. Hafði hann ekki alt
af stært sig af því að fá að heyra fyrstur
duldustu strengina hljóma í sál þessarar
konu, finna fyratur ólguna og eldinn i blóði
hennar. Þú ert hamingjusamur maður, hafði
honum þá fundist alstaðar kveða við.
Þetta hafði gert hann heitan af fögnuði,
stæltan, gefið honum óbilandi hugrekki og
athafnaþrek. En nú? Nú var þessu öllu
kipt í burtu. Hann var ekki sá fyrsti. Það
var annar búinn að verma sig á neistunum
og hlusta á hjartsláttinn. Honum var gætt
á leifunum.
Honum sveið mest fáviska sín og blinda,
að hafa ekki séð það fyrir löngu, að hann
var hafður að leiksoppi, teymdur eins og
rakki. Hvað gat Armann verið að gera til
þeirra mæðgna annað en þetta? Og hvað
gat Árnfríði gengið til að vilja endilega
halda þessu leyndu annað en einmitt þetta?
Skarphéðinn stóð loks upp. Honum var
orðið hroll-kalt. En hann sneri ekki heim
til bæjarins, heldur hélt niður með ánni.
öll beiskja og ásökun var horfin úr hug hans
á einu vetfangi en tómleiki og auðn komin
í staðinn. Honum fanst, að það hafa verið
stífluð uppsprettulind í honum sjálfum. Þess-
um tilfinningum hafði verið samfara líf, inn-
ri vöxtur. Margt það besta i honum hafði
gróið í skjóli þeirra.
Þegar hann hafði gengið niður með ánni
um stund, mætti hann manni. Skarphéðinn
kannaðist við hann, það var Hallbjörn, flæk-
ingur, sem vann tíma og tíma á bæ, en eirði
hvergi til lengdar. Skarphéðinn hafði einu
sinni glatt hann með nokkurum krónum.
Þetta var meinleysingi, gerði engum neitt
en hafði hvergi gróið fastur við starf eða
átthaga. Nú var hann að svipast eftir kind-
um, sem flækst höfðu upp með ánni, fyrir
bóndann á bænum, sem hann dvaldi nú á.
Skarphéðinn var að hugsa um að ganga
fram hjá honum en staldraði þó við. Hon-
um datt skyndilega í hug, að mikil auðn
hlyti að vera í sál þessa manns. Hann átti
engan ástvin, enga hugsjón, að því er séð
varð, ekkert að lifa fyrir. Hann gekk í
veginn fyrir hann.
»Komdu sæll, Hallbjörn! Þú ert seint á
ferð*.
»Guð blessi þig! Er það kennarinn ? Ójá,
eg er að svipast að nokkurum ám, sem vanta.
Þú munt ekki hafa rekist á þær?«
Skarphéðinn neitaði, hann hafði ekki séð
þær.
»Hann er kaldur í kvöld«, sagði Hallbjörn.
Skarphéðinn gekk nær honum. Hallbjörn
var óskjóllega klæddur, það leit út fyrir að
hann skylfi.
Hanu bauð góða nótt og hélt áfram upp-
eftir.
Skarphéðinn stóð um stund í sömu sporum
og horfði niður í snjóinn. Alt i einu kallar
hann:
»Hallbjörn! Bíddu augnablik!*
Hann tók til fótanna á eftir honum. Þeg-
ar hann náði honum, svifti hann sér úr
treyjunni og tróð Hallbirni í hana. Hann
vissi ekki hvaðan á sig stóð veðrið.
»Hvað ertu að gera, kennari? Þú stend-
ur eftir á skyrtunni i nepjunni. Fyrir alla
muni, þú þarft ekki að lána mér treyjuna,
eg seiglast í kuldanum. Þú verður innkulsa,
maður!*
Skarphéðinn svaraði engu en hraðaði sér
því meira að koma honum í flíkina og hnepti
síðan vandlega.
»Þetta er þin eign, Hallbjörn, og þetta
með«. Hann þreif niður í vasa sinn. Þar
áttu að vera nokkurir seðlar, hann mundi
ekki hve margir. Þeim stakk hann í vasa
Hallbjarnar.
»Ertu genginn af vitinu í kvöld, maður?
Þetta mín eign? Treyjan þín? Og hvað er
þetta? Seðlar! Einn, tveir! Þrír! Og fjór-
ir — nei, annar hvor okkar er að missa
vitið«. Hallbjörn fór að hneppa frá sér
treyjunni.
Skarphéðinn lagði höndina á öxlina á hon-
um og sagði:
»Eg skulda þér þetta, Hallbjörn«.
•Skuldar mér!« Nú var Hallbjörn sann-
færður um, að kennarinn væri ekki með öll-
um mjalla. Hann hafði aldrei átt eyris virði
hjá nokkurum manni. Gjafir var hugsanlegt,
að hann fengi. Hitt hlaut að vera helber
vitleysa.
»Þetta er satt«, mælti Skarphéðinn, þegar
hann heyrði undrun Hallbjarnar, »eg skulda
þér þetta vegna þess, að þú ert hérna á
gangi. Það er stundum mikils vert að hitta
einhvern, þegar maður er einn«.
Hallbjörn skildi ekkert í þessu. Hann vék
talinu aftur að kuldanum.
»Eg er stálhraustur. Og svo hefi eg dá-
litla glóð lifandi innan brjósts, Hallbjörn, hún
hitar mér«. Skarphéðinn þreif hendi gamla
mannsins og þrýsti fast að og hljóp síðan
burtu.
Og nú leið honum undarlega vel. Hann
hafði getað glatt og liðsint, þó hann væri
sjálfur hjálpar- og gleði-þurfl. Nú mundi
gamalmenninu líða vel. Hann gæti fengið
sér það nauðsynlegasta fyrir þessar krónur.
Eða gefið þær og glatt einhvern. Ein gleð-
in átti að fæða af sér aðra. Hver vissi, hve
langt þessi hlýinda-alda næði, sem hann
hefði vakið þarna við ána?
Hann gekk nokkuru lengra niður með
ánni, sneri svo við og fór aftur sömu leið.
Honum var nú orðið rótt í hug. Hann gat
horft sársaukalaust yfir tómið sem var í sál
hans. Hann var búinn að ráða við sig,
hvernig hann ætti að haga sér í þessu máli.
Hann ætlaði að láta menn vita, að hann
væri ekki mús, sem kettir gætu leikið sér
að.
Hann kom heim um miðnætti. Napur
vindur blés af norðri. En Skarphéðni var
furðu hlýtt i skyrtunni einni.
Hann hafði gengið hratt, og þó kyrð væri
komin i hug hans, var svo mikill bruni í
blóðinu eftir geðshræringuna, að kuldinn
hafði ekki bitið á hann.
Hann fór hljóðlega um bæinn, fann rúm
sitt og háttaði. Gegnum rifu á þilinu sá
hann, að ljós logaði á borði, er stóð við rúm
Þórunnar. Þegar hann var ný háttaður, var
það slökt.
Því þá það? Var vakað eftir honum?
Hann heyrði þungan og rólegan andardrátt
Halldórs. Vakti Þórunn eftir honum?
Uti um heim.
IX.
Höggvið á böndin.
Eftir að kenslustundir voru úti daginn
eftir, og allir krakkarnir farnir heim til sín
og þau, sem áttu heima á Hvoli, sest við
lestur í svolitlu afhúsi, er þeim var ætlað,
gekk Skarphéðinn lengi um gólf i húsinu,
sem kenslan fór fram í. Þungar og margar
geðshræringaöldur risu og féllu í sál hans.
Eftir að áhuginn á kenslunni og börnunum
var um garð genginn þennan daginn, streymdu
þær að og komu öllu í uppnám í hug hans
Hann kastaðist frá einni stemningunni til
annarar. Var stundum hryggur, stundum
glaður, annað augnablikið fullviss um, hvað
hann ætti að gera, hitt ráðþrota og hikandi
Eftir nokkura stund gekk hann út á hlað.
Hann var enn jafn óráðinn í því, hvernig
hann ætti að gera það sem hann ætlaði að
framkvæma. Hann vissi, að hann varð að
höggva á alla þræði, sem enn tengdu þau
saman, Arnfríði og hann. En hvernig? Til
þess voru margar leiðir. En hver var best?
Réttlátust ? Drengilegust ?
En þegar hann var nýkominn út á hlaðið,
sá hann hvar Ármann kom neðan túnið. Þá
blossaði hann allur upp. Og aðferðin var
ráðin á sama augnabliki.
Hann gekk út fyrir bæjaivegginn og hitti
Halldór þar. Hann var á leið til sjávar
Skarphéðinn spurði, hvort hann mætti slást
í förina.
Halldór hvað já við því og varð sýnilega
glaður við.
Skarphéðinn hafði smámsaman laðast meir
og meir að þessum fáláta, óframfærna bónda.
Hann fann í honum skildar taugar og voru
í bonum sjálfum, og hann hafði tekið eftir
því, að hann var ekki neinn flysjungur.
Hann stóð bjargfastur þar sem hann hafði
eitt sinn slegið rótum. Hann var þröngur
hugBunum en hann átti ekki nema góðar
bugsanir.
Þeir gengu þegjandi um stund.
Loks segir Skarphéðinn og vottaði fyrir
óstyrk í röddinni:
»Eg ætla að spyrja þig að einu í einlægni,
Halldór. Mér riður mikið á, að þú svarir
lika i einlægni«.
Halldór hafði tekið eftir því, að kennarinn
var óvenjulega alvarlegur. Hann var því
ekkert hissa á þessum orðum hans.
Stefnubreytingin i Þýzka-
landi.
Hinn i. á^úst voru altnemúugs-
samkomur miklar viðsvegar um
Þýskaland, til minningar um 7 ára
afmæli ófriðarins. A ófriðarárunum
fyrstu voru slíkar samkomur ávalt
haldnar, en andinn var þá annar en
nú. Þi var það aðalviðburðurinn, að
kcisarinn eggjaði þjóð sína, og tal-
aði digurbarkalega um, að eigi skyldi
semja frið fyr en Þjóðverjar hefðu
gengið milli bols og höfuðs á óvin-
um sínum, og fengið þann veldis-
sess, sem hin fyrirheitna þýska þjóð
væri ein fær um að skipa, öndveg-
issess meðal stórveldanna.
A samkomunni síðustu töluðu
ivorki konungar eða keisarar, enda
tvað þar við annan tón, Aðalinn-
takið í flestum ræðunum var friðar-
iráin. Hjá 30 ræðumönnnm i Ber-
ín var mælt móli því, að reyna að
taka hefndir fyrir liðnar ófarir, en
reyna að efla lýðveldið og halda
því við. Ræðumennirnir lögðu mesta
áhersluna á, að reynt væri að bæla
niður vigatilhneiginguna, og töldu
að öruggasta ráðið til þess væri það,,
að hvetja menn til að neyta að
gegna herþjónustu, framleiða her-
gögn eða vinna annað i hernaðar-
þarfir. — Lengi lifi lýðveldið! Áldrei
ófrið framar! — Þetta voru hrópin
sem kváðu hæst við um Berlinar-
borg þann dag. Og þau hafa aldrei
orðið eins hávær eins og þá.
fafnaðarmannaflokkarnir í Þýzka-
landi hafa verið sjálfum sér suDdur-
þykkir og illa tekist að samrýma
skoðanir þess hluta þjóðarinnar, sem
»gekk i ábyrgð fyrir lýðveldinu*
þegar keisaranum var hrundið af
stóli haustið 1918. Hægrimanna-
flokkurinn þýski hefir hins vegar
haldið vel saman, og þó hann telj-
ist miklu mannfærri en hinir, þá
hefir samt stefnu hans vaxið mjög
fylgi, ekki sist nú i sumar og vor.
Hægrimenn eiga miklu meira af
blöðum en hinir og eiga því hægra
með að flytja fólki skoðanir sínar.
Eftir ófarirnar miklu, þegar hernað-
arstefna junkaranna hafði steypt
þjóðinni í glötun, sveið hana sárt
og hún hataðist við þá stjórnar-
stefnu, sem valdið hafði óförunum.
Nú eru sárin farin að gróa, og
gamla hugsunin, sem neðst var i
hugarfari svo ótrúlega margra Þjóð-
verja, að þeir væru sjálfsagðir til að
stjórna heiminum, er farin að láta
bæia á sér aftur. Þjóðin í heild
sinni hefir beygt í forna farið, gamla
stefnan er farin að stinga upp koll-
inum á ný. Þetta er hættan, sem
lýðveldissinnar hafa eygt, og því
berjast þeir nú sem ljón fyrir friði
og lýðveldi.
Eftir ósigurinn mikla hurfu helstn
menn keisaradæmisins sjónum, allir
nema Hindenburg, sem átti svo sterk
ítök í allra hugum, að menn hinnar
nýju stefnu trúðu honum. Prinsar
og hershöfðingjar — yfirleitt allir
þeir »borðalögðustu« flýðn í skyndi.
Nú eru þessir menn farnir að ger-
ast æði uppivöðslusamir á ný.
Ludendoifl hershöfðingi, sem flýði
land til Sviþjóðar, er nú farinn að
halda ræður I »gamla stilnum« og
minna á forna þýska frægð, og
jafnvel keisarinn, sem hvergi á grið-
land nema I Hollandi, hefir nýlega
sent hollum og trúum þegnum sin-
um, þ. e. »Þjóðsambandi þýskra !iðs-
foringja* og »Félagi þjóðlega hugs-
andi hermanna* skeyti, í tilefni af
inntöku nýrra manna i félðgin, og
segir þar á þessa leið: »Hrifinn og