Lögrétta - 15.01.1922, Blaðsíða 1

Árg. kostar
10 br, innanlands,
erl. kr. 12,50.
mmat
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5.
Bæjarblað Morgunblaðið.
Ritstjóri: Þorsteinn Gíslason
XVII. árg. 3. tbl.
Reykjavik, Sunnudaginn 15. janúar 1922.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
tannlæknir
Próf frá tannlæknisskóla Khafnar
Hverfisgötu 14. Reykjavík.
Býr til gervitennur af öllum
’ gerðutn.
Bnglendingar ihafa lengi ráðið
miklu í Egyptalandi. Landið laut
í orði kveðnu Tyrkjum og hafði
soldáninn í( Miklagarði landstjóra
yfir Egyptirm (Khediva). Með
stjórnarskránni 1841 var Khediva-
tignin gerð arfgeng og sátu a'f-
komendur Muhameds Ali á valda-
stóli frá 1848 hver eftir annan.
En stjórn Tyrkja var veik þar
eins og heima fyrir, og tengslin
xnilli Egypta og soldánsins í Mikla
garði ekki nema nafnið tómt.
Þegar Tyrkir flæktust í ófrið-
inn með Þ.jóðverjum notuðu Eng-
lendingar tækifærið til þess að
slíta öllu isambandi milli Egypta
og Tyrkja. Lýstu þeir Egypaland
breskt verndarríki (protektorat)
og gerðu Kedivann að Soldáni
Egypta yfir landinu. Þetta var
18. des. 1914. Soldáninn hefir
ráðuneyti við hlið sjer, myndað að
hætti Evrópumanna og þing, sem
auk ráðherranna er skipað 66
kjörnum þingmönmum og 17 út-
uefndum af stjórninni. Þing þetta
cv einkum ráðgefandi en völdin
eru að mestu leyti hjá soldáninum
og ráðuneytinu. En auk þessa hafa
Bretar landstjóra eða ' fulltrúa
(High Commissioner) og ráðu-
nauta (advisers) sem hafa mikil
áhrif á lögigjöfina.
Með atbnrðunum 18. des. —
viðskilnaðinum við Tyrki — hefst
nýtt tímabil í sögu Egypta. Þessi
ráðabreytni var gerð að þeim
fornspnrðum og þeir tóku breyt-
ingunni með þögn og þolinmæði
og einsettu sjer að hafast ekki
að fyr en ófriðurinn væri úti.
Stjórnarfyrirkomulag það, sem
Bretar höfðu innleitt var aðeins
til bráðabyrgða og frá þeirra
hálfu var einnig gert ráð fyrir
því, að eftir ófriðinn yrði það
endurskoðað.
Ófriðnum lauk og Versailles-
friðurinn var saminn án þess að
þar væri minst einu orði á Eg-
yptaland. Síðla sumars 1919 var
sendinefnd gerð út til Egypta-
lands til þess að rannsaka ástand-
ið og gera frumvarp að heima-
stjóm handa landinu. Var Milner
lávarður formaður þesarar nefnd-
ar. Allenhy hershöfðingi, sá sem
vánn Jerúsalem úr höndum Tyrk-
ja, Var þá orðinin fulltrúi bresku
stjóroarinnar yfir Egyptálajndi. 1
nóvember 1919 gaf hann út yfir-
lýsing um fyrirætlanir Breta um
stjóm Egyptalands og komst svo
að orði að ætlnn jþéirra væri að
varðveita sjálfstæði landsins, und-
ir breskri verndarstjóm og þroska
sjálfstjórn Egypta, undir inn-
fæddurn stjórnanda. Ætlun Breta
væri sú, að verja Egyptaland öll-
um utanað komandi hættum og
afskiftum arniara ríkja og um leið
koma á þingbundinni stjórnarskip-
un, sem gæfi soldáninum, stjórn-
inni og þjóðkjörnn þingi færi á
að annast, að sem mestu leyti,
stjórn landsins, með aðstoð Breta
eftir því, sem nauðsyn krefði.
En þett vildi fjöldi Egypta ekki
sætta sig við. Þeir höfðu ekki
gengið undan Tyrkjum til þess að
taka yfir sig nýja forráðamenn
og þeir höfðu lagt sjer vel á minn-
ið kenningar Bandamanna um
sjálfákvörðunarrjett þjóðanna og
fanst breytnin ekki vera í sam-
ræmi við kenningarnar. Urðu
um þetta leyti politisk uppþot í
ýmsum borgum í landinu. Ráðu-
neytið sem setið hafði að völdum
í Egyptalandi sagði af sjer, til
þess að lýsa vanþóknun sinni á
Milnersnefndinni og blóðugir bar-
dagar voru háöir á strætunum í
Cairo. Milner hjelt samt áfram
störfum sínum, en ált strandaði
að lo'kum á stjórninni hresku og
misklíðinni milli stjórnlmálaflokk-
anna í Egyptalandi. Nýjar óeirð-
ir urðu en voru bældar niður með
herliði. Aö lokum' varð samkomu-
lag um það milli egyptsku og
bretsku stjórnarinar, að ný saann-
ingatilraun skyldi fara fram í Lon
don; og útnefndi soldáninn full-
trúa Egypta þegar í stað. Formaö-
ur þeirra var Adly pasha forsætis-
ráðherra.
í sumar, 11. júlí, kom egyptska
nefndin til London og hyrjaði að
semja við stjómina. Samningar
þessir fóru fram með hinni mestn
loynd og vissi almenningnr ekk-
þjóða. Annað atriði hafði einnig
reynst mjög erfitt viðfangs: vernd
un enskra samgönguleiða, þ. e.
SúezskurðarinS. Egypta.r kröfðust
þess, a;S varSliS Breta við
skurðinn liefði bækistöð viS
landamæri GySingalands, en þar er
gjörsamlega vatnslaust og á valdi
Egypta hvort herinn fær nokkuð
vatn eða ekkert, og vildi breska
stjórnin því ekki gauiga að þessu.
En Egyptar kröfðust þess, að setu-
liðið yrði ekki innan landaimæra
l'jgyptalands og hjeldu því fram,
að það land gæti ekki talist sjálf-
stætt, sem hefði erlendan her inn-
an endimarka sinna. Náðist ekk-
ert samkomulag urn þetta ariði.
Má sjá af þessu að skoðanamun-
urinn va.r mikill. Annars ■ vegar
voru Egyptar, sem ekki vildu
sætta sig við neitt minna en full-
komið sj'álfstæði, hins vegar Bret-
ar, sem vildn fá að halda „vernd-
arhendi“ sinmi yfir landinu áfram
Þessi skoðanmunur verður enn al-
varlegri þegar þess er gætt, að
egypski aðalfulltrúinn, Adly pasha
telst til þess flokksins sem vin-
veittari er Bretum. Hann er „sam-
bandsmaður“, ef svo mætti að
orði kveða. Mótstöðumaður hans
og foringi þess flokksins, sem
mest hatast við Breta, er Zaghiul
pasha og á hann einkum marga
áhangendur i Neðra-Egyptalandi.
Hefir hann reynt að vélta Adly
pasha úr valdasessi en mistekist.
Hann kveðst vilja ganga í hanida-
lag við Adly, ef hann geti náð
samningum um fullveldi Egypta-
lands, en ef fullveldisviðurkenning
náist ekki, muni Egyptar neyta
sömu ráða gegn Bretnm eins og
írar hafi gert. Segir hann, að ef
Englendingum sje áhugamál að
ná samningum við Egypta, verði
þeir fyrst og fremst ; ð afnema
Fj'ármálin hafa verið eitt deilu-
atriðið. Englendingar hafa lagt of
• fjár í ýms fyrirtæki í landinu og
stjórnin hefir fengið mörg lán og
stór í Englandi. Zaghlul pasha vill
ekki viðurkenna þessi lán og 'held-
ur því fram, að Egyptar eigi inni
hjá Bretum. Þó vill hann ganga
að því, að Bretar skipi eftirlits-
; mann með f jiáúmálastjóro Egypta,
en sá maður megi ekki skifta sjer
neitt af innanlandsmélum. „Þjóð-
in krefst þess, að öll „vernd“ sje
afnumin. Hún heimtar algerða
sjálfstjórn án nokkurrar íhlutunar
í innanlandsmálum, fullveldi út á
| við og frelsi til að gera samninga,
| sem ekki snerta hermál, við aðrar
| þjóðir, ennfremur vill hún hafa
bandalag við Englendinga, sem
1 tryggir Egyptum aðstoð til þess
! a"> verjast erlendum árásum og
1 skuldbindur Egypta til þess að
1 veita Englendingum hjálp, ef ríki
1 í Evrópu ráðist á þá“.
Ummæli Zaghlul munu lýsa nokk
urnveginn rjett skoðunum flestra
Egypta á afstöðunni til Breta og
eigi vera ólíkar stefnu Adly pasha
Munurinn í stefnu Iþessara tveggja
manna er aðállega sá, að Zaghlul
hótar Bretum öllu illu, ef þeir
láti ekki undan, en Adly hefir
ekki látið neitt uppi um hvað gera
skuli, ef samningar takist ekki.
f nóvemberbyrjun hófust samn-
ingar aftur og stóðu fram eftir
mánuðinum. Lauk svo, að fuud-
um var slitið án þess að nokkuð
hefði unnist á, og fóra egypsku
fulltrúarnir heim til sín. Var bú-
ist við nýjum róstum í Egypta-
landi er þessi málalok spyrðust,
en af þeim varð eigi.
En hvað tekur nú við? Þetta
mál verður ekki kæft og Egyptar
munu halda áfrarn baráttn sinni.
Hljeið sem orðið hefir síðan samn-
ert hversu málum miðaði. En í
byrjun sepember var fundum
nefndarianar alt í einu hætt >g
súmir fulltrúar Egypta fóru heim
til sín, til þess að bera málið und-
ir stjómmálamennina þar syðra.
Varð ýmislegt, ‘sem gerst hafði í
samningunum, kunnugf, er þessir
menn komu til Egyptaiands, og
eitt blað þjóðernissinna flutt; m.
a. þá fregn, að samningarnir hefðu
.einkum strandað á því, að Egyptar
gætu gefið Bretunn trygging fyr-
ir, að eigi kæmu fyrir aftur sam--
konar óspéktir og spellvirki eins
og orðið höfðu undanfarin ár. Sú
trygging 'haifði ekki fengist og
því höfðu Bretr sett Egyptum
tvo kosti, annað hvort að setu-
lið Breta yrði áfraan í landinu eða
að þangað yrði sendur alþjóðaher
til þess að gæta laga og reglu. Eg-
yptar höfðu svarað fyrri kostun-
um þverneitandi og bent á, að
enskt setulið í Egyptlandi mundi
gefa tiléfni til alvarlegri misklíða
en þeirra, sem setuliðinu væri ætl-
að að áfstýra. Og kostunum um
alþjóðasetuliðið svöruðu þeir" með
því, að þetta mál varðaði eingöngu
Breta og Egypta og kæmu því
ekki til greina afskifti annara
hernaðarástandið, sem nú sje í
landinu og 'láta þjóðina sjál'fa
velja sjer fulltrúa til þess að
semja við Breta um sáttmála, er
báðar þjóðirnar geti lifað við í
samræmi og góðri sambúð. Zaghlul
segist ekki vera óvinur Englend-
inga, heldnr ensku ’alveldisstefn-
unnar. „Sem bandamenn Bretaer-
um við reiðubúnir til að vernda
Súesskurðinn á eigin kostnað, enda
erurn við skyldir til þess samkv.
Konstantinopel-sáttmálanum frá
1888. Við liöfum jafnvel gengið
svo langt, að bjóða Englendingum
að láta Sinai-skagann af hendi við
þá um ákveðið árahil, svo að þeir
geti haft þar setulið,'en þeir hafa
hafnað boðinu. Þjóðin var að vísu
ekki ánægð með þetta tilboð, hún
heldur sem sje fast við þá kröfu,
að enginn enskur hermaðnr sje
eftir skilinn á egypskri fold“. —
Zaghlul pasha vi’ll ekki viður-
kenna, að Bretar eigi meiri hags-
mnna að gæta í Egyptalandi en
aðrar þjóðir, og eigi þeirra hluta
vegna kröfu til eftirlits. Erlendn
dómstólamir í landinu sjeu líka
næg trygging fyrir því, að hags-
munum útlendinga sje ekki mis-
boðið.
ingunnm sleit 20. nóv. mun vera
undirbúningstími undir nýja at-
lögu. Þegar heim kom sagði Adly
pasha af sjer stjóm og var eigi
búið að mynda nýtt ráðuneyti þeg
ar síðast frjettist til. Voru ýmsir
nefndir til stjómarformensku, en
eigi var Zaghlul pasha í þeirra
tölU.
íbúar Egyptalands eru nm 13
miljónir, og af þeim eru tíu og hálf
miljón Egyptar. Af Evrópuþjóðum
ee mest af Tyrkjum og Grikkjum
(130 þús.), 35 þús. Italir og 21
þúsund Englendingar. Af lands-
mönnum eru urn 11 miljónir Mú-
hamedstrúar, en kristnir menn
ern þar tæp ein miljón. Þó er
sjálfstæðishreyfing Egypta ekki
talin runnin frá trúarbrögðunum.
Hún ér eingöngu íþjóðernisleg.
Þjóðemistilfinningin er rík hjá
Egyptum og var orðin það löngu
áður en enska verndin kom til
sögimnar. Egyptar . tóku fegins
hendi boðskapnum um rjettlæti
í stjómmálum, sem bandamenn
höfðu svo hátt um meðan þeir
voru að murka lífið úr Þjóðverj-
unum, og vilja nú fyrir hvern
mun njóta þess.
Egyptar liafa allmikinn her. Er
lierskylda í landinu, en ýmsar
stjettir manna geta keypt sig
undan herþjónustu fyrir ca. 400
krónur. Bretar hafa enn her í
landinu og hafa halft síðan í ófrið-
afbyrjun, en hann er hvergi nœrri
nógur til þess að skakka leikinn'
ef almenn uppreisn kæmi í land-
ÍíiU.
----0---
Utanför 1921.
Eftir Guðm. Hannessou.
Frh.
II.
i Skotland og Edínaborg. Þó rnarg-
ir fslendingar hafi sjeS Edínaborg,
þennan sjálfsagða áfangastað þeirra
ó leiðimii til Hafnar, þá get jeg ekki
stilt mig mn að minnast á hana fá-
vun orðum. Við komum þangað 10.
jíilí í steikjandi sólskinshita og
súmarblíðu. Það voru mikil við-
brigði frá kuldanum og hrakviðr-
inu heima. Hitinn var eflaust um 30
stig í forsælunni eða meira^ enda
þótti Skotmmm nóg um hann, og
blöðin voru full af fregnum um,
að menn hefðu víðsvegar dottið
dauððir niður af hitaslagi og jafnvel
hestar líka. Mjer fjellu þessi veðra-
brigði ágætlega, því hitann þoli jeg
allra manna best, en kuldann illa.
Skotlandsströndin. En maður þarf
ekki að komast alla leið til Edina-
boi’gar til þess að sjá, aS „skift er
um skreið“ frá því sem gerist heima.
ÞaS er fagurt að sjá Skotland*-
ströndina í góðu veðri. Þar blasa
hvervetna við blómlegar og vel bygð-
ar sveitir, akrar og engjar, myndar-
leg bóndabýli og háreist höfSingja-
setUr. MeSfram sjónum er landið
fremur lágt, meS lágum bungum og
breiðum, eu hækkar er ofar drcgur,
og í f jarska sjást Hálandaf jöllinekki
ýkja há. JarSvegurinn er víða mag-
ur og sendiim, en alt er þó kapprækt-
að og notað. Þar sem akrar og engj-
ar bændanna þrjóta taka við skógar-
lundar eSa borgir. Þar eru víðs-
Vegar meSfram ströndinni og verk-
smiSjuþorpin eru auðþekt á reyk-
háfununi, sem gnæfa upp í loftið,
eins og heill skógur af skipamöstr-
um á stórri höfn. Upp úr þessum
reykjarhólkum leggur svo sótsvarta
kolasvælima, sem breiSist eins og
dökkt ský yfir verksmiðjuþorpið.
Dapurlegt hlýtur víst lífð að vera
á slíkum stöSum Inni í skítugum
verksrniSjuskálunum vinna mcnn
sama hardtakið alla æ+‘i innan um
högg og háreisti vjelanna, og þegar
faSirinn er orðinn öryrki, tekur son-
urinn við sama andlausa starfinu.
Allur þorrinn getur ekki gert sjeer
neina von um önnur æfikjör eSa
betri, því það þarf miljónir króna
til þess að geta eignast verksmiðju-
báknið, en erfitt eSa ómögulegt aS
keppa við það í smáum stíl. Ef út er
komiS, sjer ekki í heiSan himinn
fyrir reyknum og sótinu rignir ætíS
rneira eða minna úr loftinu, svo alt