Lögrétta - 07.08.1922, Síða 1

Stærsta
í»Iesnka lands-
blaðið.
Skrifet. @g afgr. Aasturstr. 6.
Bæiarblað Morgunblað

Árg. koatar
10 kr. MBMkwfe,
erl. kr. MJM).
XVII. 6rg. 51. tbl.
Reykjavik, mánudaginn 7. ágúst 1922.
QddfEllomar.
25 ára afmæli.
1. þ.m. voru liðin 25 ár síðan Odd
fellówar mynduSu fjelagsskap hjer
í Reykjavík. Sá fjelagsskapur hefir
orðiS hjer til mikils gagns, bæði fyr-
ir bæixm og landið í heild.
Áður en fjelagsskapurinn mynd-
aðist hjer í Rvík, höfðu danskir Odd
fellowar látið hjer til sín taka meS
verklegum framkvæmdum. Þeir
höfSu reist holdsveikraspítalann í
Lauganesi, og gefiS hann landinu.
En það voru fyrstu drögin til þeirra
athafna, aS danskur læknir, Edv.
Ehlers, ferðaðist hjer um land sum-
urin 1894 og 95, til þess að kynnast
boldsveikinni,, og vakti hann máls
á spítalaþörfinni í dönskum blöðum.
Þetta varð til þes, að danskir Odd-
fellowar, með yfirmann sinn. Petrus
Beyer lækni í broddi fylkingar, tóku
máliö að sjer. Edw. Ehlers læknir
hafði og verið Oddfellow. Á miðju
ári 1897 höfðu þeir safnað saman
fullum 80 þús. kr. til fyrirtækisins,
og þá sendu þeir tvo erindreka hing-
að til lands, þá P. Beyer og E. Chr.
Thuren húsagerSameistara, til þess
aS undirbúa spítalabygginguna og
semja um fyrirtækiS viS stjóm og
þing. Komu þeir hingað 20. júlí
1897. Samningar allir gengu að sjálf
sögSu greiðlega og spítalanum var
valinn staður í Lauganesi. Árið áS-
ur hafSi landsstjórnin sent GuSm.
Björnson, sem þá var nýorSinn hjer-
aðslæknir í Reykjavík, til Noregs, til
þesss að kynná sjer varnirNorSmanna
gegn iitreiSslu holdsveikinnar.
Nú þótti mönnum hjer heima, er
danskir Oddfellowar höfSu brugðist
svo drengilega við þessu máli, sjálf-
sagt að rjetta fram hönd til stuðn-
ings því. Fjelagsskapur Oddfellowa
var þá með öllu óþektur hjer á
landi, og menn fóru alment aS spyrj-
ast fyrir um, hvert markmið hans
væri. SkýrSu þeir dr. Beyer þetta
fyrir þeim sem til þeirra, leituSu,
og varS það þá úr, að hjer skyldi
stofnuð Oddfellowstúka. Var undir-
búningsfundur til þess að ræða um
máliS haldinn hjá Birni Jónssyni
ritstjóra, og þangaS boðaSir 10 Reyk
víkingar, ásamt þeim Beyer og Thu-
ren. Tjáði dr. Beyer sig fúsan til
þess aS stofna stúkuna. Var hún
stofnuS í bæjarþingstofu Rvíkur
kvöldið 1. ágúst 1897, og voru stofn-
endurnir: Björn Jónsson ritstjóri,
Guðbrandur Finnbogason verslunar-
stjóri, Guðm. Bjömson hjeraSs-
læknir, Halldór Daníelsson bæjarfó-
geti og Sighvatur Bjarnason bókari
viS Landsbankann. Stúkan var nefnd
„Ingólfur" og Björn Jónsson var
kosinn formaSur hennar eða yfir-
xneistari. Lítið var um fundahöld í
stúkuxmi fyrst framan af. En sumar
iö 1898 keypti hún lóS austan við
tjömina, þar sem Fríkirkjan stend-
ur nú, og reisti þar tjaldbúS (Döe-
kers-tjald), er dr. Beyer vígSi 25.
júlí þá um sumarið, en hann var
hjer þá til þess aS skila af sjer í
hendur landsstjómarinnar spítala-
húsinu í Lauganesi, fullgerðu. Voru
viS vígsluna ýmsir fleiri danskir
Oddfellowar, sem staddir voru hjer
með honrnn. En svo illa tókst til, að
IjaldbúSin fauk í ofsaveSri um
liaustið.
Fyrsta máliS, sem Oddfellowar
hjer höfðu til meSferðar, var aS
koma upp sparibaukum á heimilum
manna og stóð sú starfsemi í sam-
bandi við Landsbankann og var rek-
in meS áhuga um tíma.
Næsta fyrirtækið var stofnun
Hjúkrunarfjelags Rjykjavíkur og
var það stofnaS 8. apríl 1903, hefir
starfaS síðan og oft komiS að
góðu liði hjer í bænum og bætt úr
brýnni þörf. Voru þeir fyrst kosn-
ir í stjórn Jón Helgason núverandi
biskup, Haxmes Thorsteinson núv.
bankastjóri og Sighv. Bjarnason
fyrv. bankastjóri. Hafa þeir J. H.
og Sighv. Bj. setiS í stjóm þess
alla tíS fram til þessa.
ÞriSja fyrirtækið er stofnun
Heilsuhælisfjelagsins og bygging
berklaveikrahælisins á Vífilstöðum,
og má þaS teljast stærsta og veiga-
mesta verkið, sem íslenskir Odd-
fellowar hafa hrundiS í fram-
kvæmd. Gekst Guðm. Björnson
landlæknir mjög fyrir því máli hjelt
fyrirlestur um það á stúkufundi
5. okt. 1906 og annan á almennum
fundi 13. nóvember sama ár, og á
þeim fundi var Heilsuhælisf jel stofn
aS. í framkvæmdastjórn þess oru
kosnir: Kl. Jónsson, núv. atvinnu-
málaráðherra, Björn sál. Jónsson
og Sighv. Bjarnason, en GuSm.
Björnson kom inn í framkvæmda-
nefndina er Björn Jónsson varð
ráSherra 1909. Hafa þeir Kl. J.,
Sighv. Bj. og G. B. altaf síðan set-
iS í yfirstjórn Heilsuhælisfjelags-
ins. Ileilsuhælið á Vífilsstöðum var
fullbúiS til starfrækslu í byrjun
september 1910 og var rekiS á
kostnað Heilsuhælisfjelagsins, meS
styrk úr landssjóði, til ársbyjunar
1916, en þá tók landssjóSur allan
rekstur Hælisins að sjer, en fje-
lagið hjelt eftir öllum þeim sjer-
sjóSum og gjafafje, sem eigi má
verja sem eyðslufje. Heldur fjelag-
iS áfram starfsemi sinni, þó í nokk-
uð öSru formi sje en áður var, og
á nú allálitlega fjárupphæð yfir
«S ráða.
Þá er sjúkrasamlag Reykjavíkur
eitt af þeim þörfu fyrirtækjum,
sem Oddfellowar hafa komið á fót.
ÞaS var stofnaS 12. sept. 1909:.
Hefir fjelag þetta mikiS gagn gert,
mest fyrir sjerstakan áhuga Jóns
Pálssonar bankagjaldkera, sem ver-
ið hefir formaSur samlagsins frá
byrjun.
Radiumlækningunum var komið
hjer á fót fyrir forgöngu Oddfell-
owa. Fjelagið, sem fyrir því gekst,
var stofnað 4. maí 1918. 1 stjórn
þess eru nú: Thor Jensen, Halldór
Daníelsson, Eggert Claessen, Jón
Laxdal og Sæmundur BjarnhjeS-
insson, en læknir við Radiumstofn-
unina er Gunrd. Cleassen.
BarnavistarhæliS á Brennistöð-
um í BorgarfirSi er eitt af fyrir-
tækjum Oddfellowa. Starfsræksla
þess bvrjaSi í júní 1919 og hefir
henni verið haldið áfram á hverju
sumri síðan. Hafa þar verið yfir
n.álmurinn er í, og telur ekki nokk-
20 börn til sumardvalar undir
stjórn frk. Sigurbjargar Þorláks-
dóttur og hafa Oddfellowar boriS
kostnaðinn og náS honum inn meS
frjálsum samskotum. Þó hafa tvö
önnur fjelög í bænum styrkt þetta
fyrirtæki nokkuS, SlippfjelagiS og,
Frímúrarafjelagið.
Af þessu stutta yfirliti yfir
störf þessa fjelags má sjá, að bæði
Reykjavíkurbær og landið í heild
eiga því mikiS aS þakka.
í fjelaginu eru nú rúmlega 200
manns, og stúkurnar eru orSnar 3.
I apríl 1917 var stofnuð stúka á
Akureyri, sem „Sjöfn“ heitir, og
eru í henni um 20 fjelagar. í
Iieykjavík var ný stúka stofnuð
26. febrúar 1921 og heitir „Hall-
veig“, í höfuS konu Ingólfs land-
námsmanns.
15. f. m. komu hingað nokkrir
Oddfellowar frá Danmörku til þess
að vera við staddir 25 ára afmæli
fjelagsskaparins hjer á landi. Meðal
þeirra er Petrus Beyer, yfirmaSur
Reglunnar í Danmörku og á ís-
landi, og frú hans, Ella Beyer,
sem einnig er starfandi í Reglunni.
Hinir eru: Chr. Skeel kammerjun-
ker, C. Hede yfirrjettarmálafl.-
xuaSur, Vald. Madsen verksmiöju-
eigandi, Jes König vátryggingaum-
boðsmaður og frá hans.
Eins og áSur hefir verið getið
um hjer í blaðinu hafa Rvíkur-
Oddfellowar farið meS þessa gesti
sína til Þingvalla og Geysis og
svo til VífilstaSa. En fyrst og
fremst var aS sjálfsögSu heimsótt-
ur spítalinn í Lauganesi. í Þing-
vallaförinni voru yfir 200 .manns,
á milli 50 og 60 bxlum. Var veður
gott fyrri hluta dagsins, en rigning
síðari hlutann, og spilti það nokk-
uS skemtuninni. í Geysisferðalag-
inu voru miklu færri, en veSur var
1 ið ákjósanlegasta meSan á því
stóS.
Kl. Jónsson atvinnumálaráSherra
er nú yfirmaður Reglunnar hjer á
landi, formaður í „Ingólfi“ Eggert
Claessen bankastjóri og í „Hall-
\tigu“ Brynjólfur Björnsson tann-
læknir.
VandaS rit, sem Sighvatur
Ijamason hefir samiS, gefur fje-
lagið út til minningar um 25 ára
afmælið.
-------o------
Koparnámui*
i Hornafirði.
Björn Kristjánsson fyrverandi
bankastjóri er nýkominn austan
úx* Hornafirði og hefir fundið þar
koparmálm (Azurit) nálægt Svín-
hólum í Lóni. Hann hefir með sjer
sýnishom af berginu, sem kopar-
um vafa á því, að svo mikið
sje þarna af honum, að málm-
vinslan svari kostnaði.
Eins og kunnugt er, hefir hr.
Bjöm Kristjánsson lengi og með
miklum áhuga og dugnaSi fengist
við að leita að málmum hjer á
landi og við efnarannsóknir þar
að lútandi. Tvisvar áður hefir
hann dvalið um tíma þarna austur
frá í mámleitunarerindum, og
fundiS þar fleiri tegundir málma
í ýmsum samböndum. En þennan
koparmálmsftmd telur haim merki-
legastan.
Staðuriim, sem málmurinn er á,
er 7—8 kílómetra frá sjó, en yfir
greiðfært sljeótlendi að fara niður
á Hvalneskrók, sem er sumar-
höfn eða afdrep þama við sand-
ana.
-o-
Kvöldið 31. f. m. andaðist hjer
í bænum sjera Magnús. Andrjes-
scn frá Gilsbakka. Hann kom suð-
vir hingað fyrir nokkru og ætlaSi
að hafa aSeins stutta dvöl, veikt-
iit hjer og lagðist banaleguna.
Ilann dvaldi í húsi frú Ilelgu-
Zoega, ekkju Geirs sál. kaupmanns,
cg andaðist þar.
Hann var 77 ára gamall, fædd-
ur 30. júní 1845. — Verður þessa
mæta manns nánar minst síðar
lxjer í blaðinu.
-------«----—*
Með síðustu skipum hafa nán-
ari fregnir borist af tollhækk-
unum Norðmaxma, sem ságt var
frá fyrir skömmu hjer í blaðinu.
Tolllagabreytingarnar hafa í að-
alatriðum orðiS þær, er hjer er
frá skýrt, og skulu þær ekki end-
urteknar hjer. Þó skal þess getið,
að af landbúnaðarafurðum var það
ekki aðeins kjöt og kartöflur,
sem tollaS var heldur einnig egg.
Það var staðhæft hjer í blað-
inu, að þessar tolllagabreytingar
stæðu ekki í neinu sambandi við
og ættu eigi að neinu leyti rót
sína að rekja til löggjafar þeirr-
ar, sem gengiS hefir í gildi hjer
á landi á síðustu tímum, í barnn-
málinu og fram er komin vegna
kröfu Spánverja. Einstaka menn
hafa látið sjer sæma að gera Norð-
mönnum þær getsakir, að þeir
væru að hefna sín á íslendingum,
og meira að segja er ekki laust
við, aS þessi skoðun hafi komið
fram í tveimur blöðum hjer. En
kynnist menn sögu málsins verð-
ur fljótt ljóst, að þetta er al-
gerlega úr lausu lofti gripið-
Vjer höfum hitt norska ræð-
ismanninn hjer hr. Bay að máli
og beðiS hann um að láta í ljósi
álit sitt um, hvort síldveiðalög-
gjöfin og bannlagabreytingin hjer
gæti á nokkurn hátt talist orsök
í nýja kjöttollinum norska. Hr.
Bay svaraði þessu afdráttarlaust
neitandi og gaf oss upplýsingar
þær, sem hjer fara á eftir og
sýna, að hjer er alla eigi að ræða
um neitt slíkt.
Undanfarið hefir milliþinga-
nefnd setiö á rökstólum í Noregi
til þess aS endurskoða alla toll-
löggjöf Noregs. Þessi nefnd hefir
verið lengur að verki en búist var
við, og getur sennilega ekki skil-
aS áliti sínu fyr en næsta ár. Þótti
of langt að bíða eftir þessu og
einkum var gleriðnaði og járniSh-
aði Norðmanna talin mikil þörf
á að fá verndartoll þegar í stað,
því að verksmiðjumar eiga viS
mikla örðugleika að etja. Þess-
vegna lagði stjórnin fyrir stór-
þingið frumvarp um hækkaSa
tolla á þessum vöram. En þar
var ekki einu orði minst á toll-
hækkun á kjöti. Frumvarpið fór
síðan til þingnefndar og meiri
hluti hennar kemur sjer saman
um að láta kjöt, egg og kart-
öflur ekki bíða næsta árs, er
(frumvarp miilliþinganefndarinnar
komi fram, heldur skuli hann
tekinn með strax. ÞaS er þannig
að þessi nefndarmeirihluti í þing-
inu en ekki stjómin, sem upp-
tökin á, og rökstyður nefndin
tollhækkun kjötsins með því, sem
hjer fer á eftir og er orðrjett
þýðing úr nefndarálitinu:
„Við endurskoðun tolllaganna
1897, var kjöttollurinn ákveðinn
10 aurar og hefir ekki verið hækk-
aður síðan. Kjötverðið var um
þær mundir 50—60 aurar pr,
kg. og tollurinn þannig 17—20%.
En 1921 var meðalverð kjöts kr.
2,75 og tollurinn því rúmlega 3%.
Innflutningur kjöts hefir vaxið
aS mun síðustu árin. 1911 var
hann 11,000 smál, en 1921 var
hann orðinn 17.193 smál. Með
meðalverðinu kr. 2,75 nemur inn-
flutningurinn 50 miljón krónum.
Land vort hefir eflaust mikil
skilyrði til kjötframleiðslu. Má
t. d. benda á beitilöndin sem
eru að kalla má alstaSar. Hefir
mikið verið gert til þess, að bæta
þessi beitilönd svo að þau geti
framfleytt miklu fleira fje en
áður. En eigi þetta að koma að
notum og kjötframleiöslan að
komast í gott horf, þá er það
skilyrði, að trygður sje sæmilegur
markaður með stöðugu tryggu
verði' ‘.
Er einnig bent á, aS vegna verð-
falls peninga sje hinn fyrr^ toll-
ur orðinn of lágur, eins og eðli-
legt er, þareð hann hefir staðið
óhaggaður í 25 ár.
Vitanlega voru það einkum fnll-
trúar bænda í nefndinni, sem
beittu sjer fyrir hækkuninni á
landbúnaSarafurSum í notum þess
að iðnaður fjekk tollvemd sam-
kvæmt stjórnarfrumvarpinu. Og
við atkvæðagreiðsluna í stórþing-
inu var tollurinn samþyktur með
84 atkvæSum gegn 58. Voru það
socialistar og kommúnistar sem
gieiddu atkvæði á móti, ásamt
nckkrum mönnum af öðrum flokk-