Lögrétta - 24.08.1923, Blaðsíða 3

LUGKJJKi'l X A
8
kvimast. Ágæt tækifæri buðust
til að kynnast ýmsu nýju úr bjer-
öðum landsins, jafnvel erlendis
að, þegar svo bar undir, að ein-
fcver, sem þaðan var nýskeð kom-
inn, fór til þings, en það var
mjög algengt. Það er deginum
ljósara, að þetta hefir haft hina
mestu þýðingu fyrir tungu þjóð-
arinnar og bókmentir*) (þær
Bögulegu). Hvað málið snertir,
er íslenskan lausari við málýðskur
en nokkurt annað tungumál, þrátt
fy rir, að á íslandi eru afskekt
hjeröð og sveitir.. .. Það sem
sagt var frá, innlendu og erlendu
hefir lagt sinn skerf til að festa
og þroska hina sögulegu, munn-
legu „saga-tradition“ og frásagn-
arlist, er auðvitað átti góðum
þrifum að fagna víðsvegar í
SATeitunum. Jeg held, að aldrei
verði gert ofmikið úr þýðingu al-
þnngis hvað þetta hvorttveggja
snertir. (Finnur Jónsson: Det is-
landske Altings historie i omrids
(Knbenhavn 1922)“. Þessi er nú
skoðun prófessors Finns. Áhrjf
þau, sem hann með þessu vekur
ti! Alþingis hins forna má frem-
ur telja til áhrifa þeirra, er til
skóla má rekja, en „parlamenta“
nútímans.
Læt jeg meo þessu iittalað *um
fyrri megin ástæðuna, en sný mjer
?,ð hinni, sem í stuttu máli má
orða svona, án þess að hún missi
nckkurs við það: „Þjóðin hefir
ekki ráð á að reisa sjer slíkan
lýðháskóla, er beri höfuð og herð-
ar yfir aðra. samskonar skóla í
landinu. Við verðum að láta okk-
ni nægja hjeraðsskólana“.
Þetta er nú íslenskur barlómnr.
Fátæktin er teygjanlegt hugtak,
ef menn eru ekki smáir í lmgs-
un. Og miklu meiri nauðsyn er
á því, að reistur yrði slíkur skóli
og jeg lagði til. heldur en að lærð-
verið, Jeg ann líka þeim skóla frá
gamalli tíð alls góðs og vaxtar
og viðgangs. Og síðast en ekki
síst er jeg ekki á móti slíkum
skóla þar, ef Norðlendingar óska
einhuga. Jeg segi líkt og þar
stendur: Norðlendýngar eru min-
ir menn.. Þá menn veit jeg hugsa
stærst hjer á landi, djarfa, og
drenglynda, mótaða gegnum ald-
irnar af norðlensku sólskini og
- - norðan hríðum. —
Ritstj. Tímans segir alveg án
þess að rökstyðja sitt mál, að vjer
höfum ekki efni á að reisa svona
lýðháskóla, Jeg segi. að vjer höf-
um ráð á því, Og jeg vil lauslega
lienda á, hvernig það jer hægt,
Jeg vil þá fýrst minna á um-
m.æli manns, er jeg met mjög
mikils; stórhuga og framkvæmd-
arsamur er hann. Það er skóla-
stjóri Halldór Vilhjálmsson á
Hvanneyri. Hann sagði við mig
einusinni í vetur út af skólahúss-
byggignu á Þingvöllum. Þetta er
í rauninni hægðarleikur. Ekki
þyrfti annað en að menn (átti auð
vitað við alla þjóðina) spöruðu
eitthvað við sig nauðþurftir sínar
2—3 daga; þá væru peningarnir
fengnir, sem til þyrftu..
Þetta er rjett: Það er hægðar-
leikur að koma skólanum á Þing-
völlum upp, ,ef við .viljum. Hver meðal annars: — 22. apríl 1793
einstakur þarf aðeins að spara
við sig sem svarar 3 krónum. Það
er alt og sumt.
siirifaði fyrsti forseti Bandaríkj-
anna Georg 'Washington brjef til
Buchan jarls í Englandi og seg-
t
Mjer dettur í hug í svipinn ým-Ar þar meðal annars: Jeg held
islegt, er hægt væri að spara; að Bandaríkin óski þess alvar-
einn sparaði þetta og annar hitt. jlega, að blanda sjer ekki í póli-
Einn sparaði við sig svo sem 6 tískar deilur Evrópu en lifa þó
vindla, annar ljeti vera að kaupa 1 eftir því sem unt er, í sátt og
reifara, þriðji að fa.ra í Bíó eða samlyndi við allan heiminn.
kaffihús svo sem 2—3 sinnum. j Þessari ósk um að vera laus
Finn lj'eti vera að sitja að sumbli við deilumál Evrópu, var seinna,
aðeins í eitt skifti, annar keypti eða 2. desember 1823/ennþá einu
ekki sælgæti fyrir skotsilfur sitt, sinni slegið fram, í boðskap Mon-!
aðeins í svip. Sum heimilin hefðu roe forseta til þingsins. Yfirlýsing 1
ekki kaffi um hönd og notuðu Monroe fór eins og kunnugt er
ekki sykur eina viku. Einn fækk- í þá átt, að ameríska sambands-
fði við sig blöðunum svo sem árs- ríkið mundi ékki þola í nokkurri
fjórðung, eða heilt ár (gæti hann mynd íhlutun Evrópumanna í þau
ckki án þeirra verið og hjeldi ^ mál, sem snertu meginland Ev-
tvö, slægi hann sjer saman við rópu. Ameríkumenn gætu sjálfir
annan um þau), íinnar ljeti vera1 átt við þau mál, sem gerðust í
að kaupa vesælustu, íslensku þeirra eigin álfu.
kvæðabækurnar. Þetta alt, og ótal Sjónarmið Washington og Mon-
margt fleira er hægt að spara og roe eru ennþá aðal grundvölb.ir-
vera jafnsæll eftir semi áður. En inn í utanríkis stjórnmálnm
svo er líka hægt að skapa miklu Bandaríkjanna.
meira — framleiða meira, starfa Að vísu eru þar uppi 2 stefn-
meira — vinna einni stund meira j ur, sem stöðugt eiga í ófriði • hin-
á dag í viku, sumir þyrftu ekki ír trúhneigðu hugsjónamenn, ide-
að leggja það alt á sig!! — Nei,' alistar, og kaupsýslumennirnir. —
lif jtni Biaroarsoi
skipstjóri.
vísu mjög ákveðinn Þjóðverja-
sjnni. Hjer verður reynt að segja
frá helstu atriðunum í skoðunum
Nitti, sjálfs, en þær eru fyrir
ruargra hluta sakir merkilegar,
bæði í sjálfu sjer og vegna þess,
að þær eru fram settar af manni,
sem var málunum nákunnugur,
e.inn af helstu þátttakendum heims
A’iðburðanma um skeið og áhrifa-
njikill maður. Þar að auki er Nitti
sjerfróður maður að mentun sinni
tjl, á sumum þeim sviðum, sem að-
allega koma hjer til greina, því
hann var í mörg ár prófessor í
hagfræði.
Allur þorri manna heldur, að
20. þ. m. andaöist í Kaupmanna-
höfn Þórarinn Bjarnarson skip-
stjóri, yngsti sonur Stefáns sýslu-
manns Bjarnarsonar og bróSir Pjet
urs M. Bjarnarsonár kaupmanns
hjer og þeirra systkina. Þórarinn
var 53 ára gamall, fór ungur utan
og stundaði sjómensku. Mun hann
liafa verið fyrsti íslenski sjómaður-
inn, sem fjekk gufuskip til yfir- , .. , . , 4 -
, TT nuverandi hnignunarastand Norð
stjornar erlendis. Hann tok proti T
þetta er hægðarleikur, vanti ekki
viljann. Við erum nú þeir menn,
„Hrólfur minn“, að við getum
þetta, án þess að finna til þess,
Fyrri flokkurinn, sem í eru menn
úr ýmsum trúarflokkum, kvekar-
ar, öhristian Science, guðspekipg-
ar og kaþólskir menn, eru fúsir
hvað þá, að við færum á höfuðið. til þess að hætta hinni pólitísku
— Og aurarnir lagðir í lifandi' einangrun, en kaupsýslumennirn-
sparisjóði. ir, sem trúa á dollaraguðinn,
Annars skal jeg benda á það þalda fast í st-efnu Washington
við stýrimannaskóla og að því loknu
var hann eitt ár á Reservelautin-
anta-skólanum, og skömrrm síðar
varð hann skipstjóri á gufuskip-
inu „Skjalm hvide“ og stjórnaði
því nokkur ár. Þá ljet útgerðarfje-
lagið, sem hann vann hjá, gera
miklu stærra skip, „Vilhelm Col-
ding“, og.fól honum stjórn þess.
A því var hann lengi í förum milli
Afríku og Evrópu, sjerstaklega
Frakklands. Veiktist hann eitt sinn
i þeim ferðum af malaríu-sýki og
\ar8 úr því aldrei vel heilbrigður,
svo að hann hætti sjóferðum nokkr-
um árum áður en hann andaðist,,
og mun þessi sýki hafa flýtt fyrir
c.auða hans.
Þórarinn var ötull maður og
duglegur og hinn besti drengur,
í þessu sambandi, að óþarft er að
reisa allan skólann í einu. Benti
uj’álfunnar sje heimsstyrjöldinni
i að kenna. En Nitti segir hins veg-
i ar í formála hinnar nýjustu bókar
sinnar: Hrun Evrópu er að eins að
litlu leyti eftirköst ófriðarins; að-
allega er það afleiðing friðargerð-
arinnar og þeirra glæpa, sem unn-
ir hafa verið við framkvavmd henn
ar, eða áframhaldandi brotum á
i ákvæðum hennar.
i Nitti segist hafa verið neyddur
til þess sem forsætisráðherra og
fnlltrúi þjóðar sinnar að skrifa
undir Versalafriðinn. Hann segist
hafa verið í flokki þeirra, sem
töldu hrun þýsku herskapar-stefn
r.nnar heillavænlegt fyrir menn-
r inguna og velgerning fyrir friðinn
1 Hann segir enn fremur, að eftir að
(Italía var komin inn í ófriðinn, og
einkum eftir hinn mikla ósigur
og Monroe. Helsti fulltrúi hug-
sjónamannanna, sem vilja frelsa
jeg á í fyrirlestrum mínum, hvern allan heiminn, er Wilson fyrver-
ig farið var að í Sigtúnum. Gerð j andi forseti, en miljóna-mæring-
áætlun og teikning að öllu skóla- arnir í Wall-Street eru fulltrúar
i !
bákninu, en svo reistur aðeins hinna og þeir stjórna Ameríku.
noltkur hluti húsanna fyrst. Þann-; Þega nú er talað nm -einangrun
jafnan reiðubumn til þess að hmlpa ,, , , „. ,
, . , , . „ TT. ' Itala við Caporetto, hafi hann
þeim, er hans leituðu. Hier a landi .„ . , ,
, ,, , , , sjalfur meira en nokkur annar,
var hann litt þektur, með þvi að ,
... konnð skipulagi a jnotspyrnuua og
Ameríku, er þó aðeins átt við
pólitíska einangrun. Því kaup-
sýslumennirnir amerísku, eiga
ig gætum við farið að.
I Fengist í samskotum 100 þús-
' vjndir króna, þykist jeg enn sem
komið er fullviss þess, að alþingi mikið fjármagn í Evrópu. Ríkið
(vort styrkti fyrirtækið ríflega. í hefir komið á nýjum skipaferð-
Bvo þarf ríkið að koma sjer uppjum milli Evrópu og Ameríku og
húsum á þingvöllum vegna há-' Bandaríkin hjeldu til skams tíma
tíðal aldsins væntanlega á 1000 lifinu í þúsundum af hungruðum
ára afmæli alþingis. Bráðabirgða- cg berklaveikum börnum Evrópu.
hús yrðu það. Reynsla hins vegar Og það var hinn núverandi versl-
fengin fyrir því, að slík 'hús selj- nnarráðherra Hoover, sem útveg-
ast ekki miklu verði eftir á. Væri aði korn til Þýskalands og seinna
þá ríkið nokkru fátækara, þótt t;l Samara í Rússlandi skömmu
það legði það fje, er í súginn eftir vopnahljeð.
færi vegna þessara bygginga, til En þessi fjárhagsatriði og líkn-
skólans á Þingvöllum, og notaði arstarfsemi er pólitískri afstöðu
fekólahúsin í stað hinna við hátíða- þeirra óviðkomandi: Ameríka vill
höldin? ekki binda sig með stjórnmála-
Nei, Þetta er hægðarleikur, ems sgmningum yið aðrar þjóðir —
og Halldór skólastjóri sagði. fnllkomið frelsi í utanríkisstjórn-
bann kom aöeins tvisvar sinmun
l eim hingað eftir að hann fór hjeð
an alfarinn, í síðara skift.ið 1907.
Hann hafði getið sjer góðan orð-
stír sem skipstjóri og sjómanna-
útvegað efni til áframhalds ófriðn
um. En jeg hjelt jafnframt, segir
hann, að hinar hátíðlegu tilkynn
ingar Bandamanna og þær skuld-™
bindingar, sem Wilson gaf í nafni
stjettm a merkum manni á bak að A
Amerxku, og ekki vorxx siður ha-
sja viö frafall hans. t , .,„ ,
txðlegar, vauni orjufanlegar og
Kvæntur var hann danskri konu, ',.n T , . T ,, .
’ heilagar. Jeg hjelt, að ofriðurmn
f. Ehrenrexeh, og áttu þau 7 böm.|ætti ; sannleika að færa okkur
________________ , friðinn og láta sigurvegarana og
. liina sigi’uðu njóta að jöfnu góðs
af rjettlæti úrslitanna. Jeg trviði
því hreinskilnislega, að jeg berð-
ist ekki einungis fyrir viðgangi
menningarinnar, en einnig fyrir
jvelferð sjálfra Þjóðverja. Jeg á-
1H HiHiiiir.
Þetta voru meginástæðurnar
sný jeg mjer þá að hinum.
Niðurl.
Eiríkur Albertsson
Bendarikin.
*) Undirstrikað af mjer.
ir skólar vei’ði tveir í landinu. En
fyrir því hefir þó Tíminn barist
Það er teygjanlegt hugtak fátækt-
in okkar íslendinga. Með þessu
er jeg þó ekki að hafa á móti
lærðum skóla á Norðurlandi. Jeg
man þá tíð, að mjer hefði komið
það vel, að þar hefði slíkur skóli
málum er hÖfuðatriði hins stóra
lýðríkis. Megin þorri liinna 120
miljón manna, sem þar eru bú-
settir, eiga þó uppruna sinn að
rekja til Evrópu. En það vírðist
hafa lítil áhrif á stefnu eða skoð-
anir margra Ameríkumanna. —
Annars er, eins og áður segir, si-
felt deilt um þessi mál, eða af-
siöðuna til Evrópu, og hefir áður
I síðustu skeytunum er sagt frá verið sagt hjer frá ýmsum atrið-
því, að stefna Bandaríkjanna um í því sambandi, og deilunni
gagnvart Evrópu muni verða ó- er engan veginn lokið enn.
breytt og hafi það engin áhrif á 1 I þessu sambandi má þó minna
hana, þó forsetaslcifti liafi orðið og á eitt a.triði enn, sem nokkuð
Coolinge tavki við, enda hafði sýnir vilja og hugarfar ýmsra
hann lýst því yfir áður, að hann Bandaríkjamanna. — Auðmaður
mundi halda áfram stjórnarstefnu einn þar, Bok að nafni, hefir
Hardings. nýlega gefið 100 þús. dollara, er
Llndanfai’ið hefir mjög mikið veita á til verðlauna handa þeirn
verið rætt um afstöðu Bandaríkj- ameríska borgara, er getur lagt,
anna í stjórnmálum og fjármálum fram bestar og hagkvæmastar
I'.eimsins og þá stefnu, sem þeir uppástungur umþað,hvernig fram-
hafa þar tekið og mikil áhrif hef- kvæmd verði sem nánust sam-
ii’ á viðreisnarstarfsemi Evrópu. vinna milli < Bandaríkjanna og
í „Politiken" birtist nýlega dálít- annara þjóða til eflingar friðn-
í! grein um þetta og segir þar un: í heiminum.
I.
ítalski stjórmálamaðurinn Nitti, leit, að í frjálsari lífsformum en
sem var forsætisráðherra og einn þeim. sem þeir höfðu lifað við til
af aðalmönnum Bandamanna fram þessa, mundu þeir öðlast betri skil
á sumar 1920, hefir á síðustu ár- yrði til þess að þroska þ.jóðleg
unum skrifað þrjár bækur um ó- einkenni sín og hæfileika. — En
friðinn, friðarsamningana og af- friðarsamningarnir eru fæddir í
1 ‘iðingar þeirra og ástandið í hatri og svo að segja eingöngu
Evrópu. Fyrsta, bókin hjet Norð- mótaðir af vilja Frakklands og
urálfan fi’iðarvana,súnæstaHnign- vilji Frakklands er aðeins einn:
un Norðurálfunnar og sú síðasta, j a,ð auðmýkja og þjaka Þýskaland
cg fá þýska ríkinu sundrað.
II.
Eins og áður er sagt, er Nitti
hagfræðingur og beinast því at-
huganir Jxans að ýmsu leyti að
hagfræðisatriðum friðargerðaiinn-
;.r. Tekur hann þar sumstaðar enn
þá dýpra í árinni en Kejmes
og segir að skaðabæturnar,
sem Þjóðve’rjum hafi verið gert
að greiða, sje alt of háar. Hann
segir, að það nái eklii nokkurri
átt, að tjón það, sem í raun og
veru hafi' orðið, sje svo mikið, að
allra þessara skaðabóta þurfí
þess vegna. Auk þess sje það al-
veg óhugsandi, að Þjóðverjar get.i
greitt þær, lamaðir af stríðinu,
sviftir löndum og verslunarflota
sínum, þegar jafnvel sigurvegar-
arnir, sem bæði hafa unnið lönd
og allskonar efnalega hagsmuni.
sem að sumu leyti er endurskoð-
uð samsteypa hinna tveggjia, heit
ir Norðnrálfan á barmi glötunar-
innar. Fyrsta bókin kom út 1921
og sú síðasta í ár. Til marks um
afhygli þá, sem þessar bækur háfa
vakið, má geta þess, að fyrsta
bókin hefir verið þýdd á 22 tungu
mál og sú önnur á 14 máí.
Nitti sjálfur segir, að þessi
h.in mikla útbreiðsla bóka. sinna
sjc af því sprottin, að mannkynið
sje nú orðið þreytt á því að þjást
cg sje neytt til þess að leita sjer
leiðar út úr því ástandi, sem frið-
argerðin hafi skapað, ástandi, sem
prottið sje af stjórnmálastefnu,
sem reist hafi verið á grundvelli
lýginnar og aðeins muni skapa
r-ýjar byltingar og styrjaldir.
Mjög mikið hefir einnig verið
rætt og ritað um þessar bækur
Nitti og hjer á Norðurlöndum hef
ir t. d. prófessor Karl Larsen|geta tæpast risið undir því að
skrifað um þær, en hann er aðlgreiða vexti þeirra skulda, sem