Lögrétta - 27.11.1923, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Jiyiuiast andlegu lífi íslendinga
ati fornu og nýju, geta ekki geng-
ið fram hjá andlega kveðskapnum,
tvaða augum sem menn annars
lítá á þau efiii, því að hann er sú
skuggsjá, er betur en alt annað
gjtíur oss að líta inn í hugsunar-
líf þjóðarirmar á hverju tímabili
þróunarsögu hennar. Fyrir því
ætla jeg, að bók eins og þessi
nýja bók Arne Möllers, eigi ekki
síðju.’ erindi til vor Islendinga, en
annara, sem málið er óskyddara
— það sem hún nær, því að hjer
er aðeins um stutt yfirlit að ræða.
Ráti síhir hefir höf. skíft í þrjá
höfuðþætti: I Kristileg miðalda-
ljóð, II. Evangeliskur sálmakveð-
jskapur fram að dauða Hallgríms
Pjeturssonar, og III. Sálmakveð-
vkapur síðari tíma. Síðustu 40
blaðsíðumar eru „viðbætir“, sem
inniheldur átta af Passíusálmun-
•um, og Alt eins og blómstrið eina,
í þýðingu eftir sjera Þórð Tóm-
asson í Horsens,
í fyi’sta höfuðþættinum er fyrst
íýst „Geisla“ Einars Skúlasonar,
fyrsta og sennilega besta helgi-
kvæðinu af norrænni rót, síðan
.,Harmsól“ eftir Gamla kanoka í
þykkvabæ og „Líknarbraut“, feg-
ui’sta íslenska kross-kvæðinu í kat-
óisknm sið, er talar um trúna og
iðranina á jafn evangeliska vísu
og Passíusálmamir 500 árum síð-
ar, Því næst snýr höf. sjer að
„Sólarljóðum“ og „Lilju“. þar
sem katólsk ljóðagerð á íslandi
hafi náð hámarki sínu. Sámlíkir
hann Sólarljóðum við Hávamál, en
ttlur Lilju rjett nefnda „kristi-
lega Völuspá“. par sem Sólarljóð
eru, telur hann oss eiga skýrasta
og einkennilegasta mynd kristi-
legrar miðalda alvörugefni, eins
og hún lýsir sjer í íslenskum
hugsanaferli. En ofar öllum ís-
lenskum kveðskap katólskum set-
ur höf. þó, sem vonlegt er, ,Lilju‘
Eysteins.— Loks er vikið að kveð-
skap Jóns Arasonar. Hann lýkur
að vísix lofsorði á Jón Arason sem
káld, en vill ekki kannast við að
hann nái Eysteini í skáldlegri
snild og andagift. Af frumlegum
krafti og fegurð „Lilju“ finnist
ekkert í andlegum kveðskap Jóns
Arasonar. Aftur á móti sje skáld-
skapur Jóns biskups hið besta
vitni um áhrifin frá Lilju. enda
tveimur öldnm eftir framkomu
hennar.
í öðrum höfuðþætti ritsins er
rakin saga íslensks sálmakveð-
skapar frá siðbót fram að dauða
Hallgríms Pjeturssonar. Minnist
hann þar á elstu sálmabækurnar
íslensku — sálmahefti þeirra bisk-
iipanna Marteihs og Gísla. Höf.
dæmir mjög vingjarnlega um
þessa fyrstu byrjun evangelisks
sálmaskáldskapar; álítur hann að
*.álmar Marteins standi alls ekki
að baki fyrstu lútersku sálmunum
dönsku. Hann kallar þessi sálma-
iiefti „den betydningsfulde Begvn-
delse til en helt nv Slags- Digt-
ning paa Island“. Vorra tíma
mælikvarða megi ekki leggja á
þennan ’skáldskap, heldur eigi að
sjálfsögðu að hera hann saman
við annan samtíma-kveðskap. Þá
ar allnákvæmlega skýrt frá Sálma-
bók Guðbrands biskups og Vísna-
bókinni, kveðskap sjera Jóns písl-
-arvotts og sjera Sigurðar í Prest-
hólum, og margt vel athugað það
ff hann segir um andlegan kveð-
skap þeirra. Loks kemur höf. svo
:ó5 sjálfum Hallgrími Pjeturssyni.
Hafi hann ekki fyr náð sjer niðri
á efninu (sem þó síst mun stað-
hæft verða) þá gerir hann það
lijer, enda er hann maður svo þaul-
kunnugur kveðskap Hallgríms
Pjeturssonar, að þar munu fáir
fara fram úr honum; Arne Möller
hefir þá líka flest skilyrði til
þess að skilja Hallgrím, og þá
ekki síst sjálft meginskilyrðið,
kærleikann til skáldsins og kveð-
skapar hans. Svo sem kuunugt er,
voru Passíusálmarnir aðalefni
doktorsritgerðar Möllers í fyrra,
og þar er ritað um þá frá bók-
mentalegu sjónarmiði. Hjer er
sjónarmiðið nokknð annað, auk
þess sem hjer er ritað um allan
andlegan kveðskap Hallgríms. Sá
lcafli ritsins, sem helgaður er Hall-
grími, er lang-ítarlegasti kaflinn í
hókinni, alls 42 blaðsíður, og finst
mjer hann taka öllu öðru fram,
sem ritað hefir verið um Hall-
grím Pjetursson sem sálmaskáld.
Væri mikið fyrir það gefandi að
þessi kafli væri þýddur á ísl. og
prentaður framan við einhv. Pass-
íusálmaútg. í doktorsritg. sinni
hefir Arne Möller bent á samband
Passínsálmanna við „Eintal sál-
arinnar“. Við nánari rannsóknir
siðan hefir hann uppgötvað nýja
heimild, sem Hallgrímur hafi
stuðst við, þar sem er „Harmonía
evangelica“ Jóhanns Gefhards.
Sjerstök rítgerð um það efnimun
hafa hirst í tímaritinu „Edda“ á
þessu ári.
í þriðja og síðasta höfuðþætti
ritsins „Um sálmakveðskap síðari
tíma“, talar höf. fyrst um sálma-
kveðskap 17. aldar eftir dauða
Hallgríms, og 18. aldarinnar. —•
Þykist hann þar sjá hnignunar-
vott í hinum andlega kveðskap
og lítið annað. Hið hesta þar sje
aðeins „Efterslet og Efterklang“,
þegar miðað sje við Hallgrím. En
mest beri á afturförinni í Alda-
niótabók Mágnúsar Stephensens.
í síðara hluta þessa höfuðkafla
taiar höf. um sálmabókina frá
1886, sem hann lýkur miklu lofs-
oi’ði á. Bæði sje *kveaðndm og
málið miklu fullkomnara en áð-
xu’ var og sálmabókin auðugri að
„kjarnasálmum“ hinnar almennu
kristni en nokkur fyrirrennari
htnnar. Af höfnndum hennar er
þar sjerstaklega minst Helga Hálf-
dánarsonar, Valdimars Briem og
Matthíasar Jochumssonar, hins
síðastnefnda svo sem þess, er á-
gætastan verði að telja allra
þcirra sálmaskálda, sem hafi lagt
sálma til bókariimar. Og bókin
endar þá líka á „Ó guð vors
lands“. —
í bók Möllers um Passíusálm-
ana voru allar tilvitnanir í sálm-
ana á íslensku. í þessari hók eru
flestallar tilvitnanir þar á móti á
öönsku. Hin tilfærðu erindi úr
nviðaldakveðskapnum andlega eru
í þýðingum eftir próf. Paasche.
Flestar hinar útleggingamar eru
gorðar af sjera Þórði Tómasson
í Horsens, auk þess sem hann
hefir útlagt þá átta af Passíu-
sálmunum og Alt eins og blómstr-
ið eina, sem eru í viðbætinum aft-
au við bókina. Þar er þýðing á
sálmi sjera Stefáns í Vallanesi,
„Himnarós, lcið og Ijós. líf og
velferð“, er byrjar svo:
Rose skön, Lys i Lön, Liv og Lvkke,
Gæst dn milde, Glædens Kilde Guds
Sön!
Frelser min, fro i din Favn jeg tyr,
da
endt er al Kvides Kval. Halleluja!
Ennfremur á sálmi sjera por-
xaldar Böðvarssonar: „Alt gjörði
guð minn við mig vel“, og á sálmi
sjera Valdimars: „Þótt holdið
liggi lágt“. Eú afbragðsþýðing
byrjar svo:
Ved Köd og Blod i Baand
jeg böjet sidder;
dog higer helst min Aand
mod Himmelvidder.
Den fölger Herren fro mod Tinder
höje.
Saa yndigt Udsyn dér:
Guds Unders Dyb jeg ser
med Aandens Öje.
Af sálmum Matthíasar, sem
sjera pórður hefir útlagt á
dönsku, langar mig til að setja
hjer alla þýðing hans á sálminum
„Faðir andanna“ :
1
Aanders herlige, evig kærlige
Fader, Folkenes Hyrde,
naadig afvende Nöd og Elende,
Synd og Sorgenes Byrde.
í
Lys os tænde du, Liv ndsende du
Tröst for bitreste Taarer.
Led os af Fare, lös os af Snare,
læg, hvor Lænke os saarer.
Sværdet brydende, Samhu nydende
Folk lad favnes omsider.
Döden lad vige, dages Guds Rige,
komme Kærligheds Tíder
Livs almægtige, Lysets prægtige
Væld al Verden genföde!
Fader, du raade! Frelsende Naade
' lindre Livskampens Nöde!
Þýðingar sjera Þórðar úr Pass-
íusálmunum (1.—-5., 12., 23. 50.
sálm.), eru gxxll. Hefir honum tek-
ist aðdáanlega að færa þá í hinn
danska búning, því að það er
sist heiglum hent. Set jeg hjer
upphafserindið af „Pjetur þar sat
i sal“. Það hljóðar svo:
!
Peter nu sad i Sal
blandt Svende mange,
havde alt Hanegal
hört tvende Gange.
Alt híð sama er að segja um
hina nýjn þýðingu hans á „Alt
eins og blómstrið eina“. Hún hef-
ir tekist mæta vel og teknr að
mírru viti fram flestum eldri þýð-
ingum. Fyrsta erindið hljóðar svo:
„Som yndig Urt i Vange
sköd op af frodig Grund
med Blomst og Blade mange
i blide Morgenstund,
men atter brat mon blegne
for Blink af Leens Slag,
maa hastig selv vi segne
og se vor Henfartsdag“.
Allar þessar þýðingar í bók
Möllers auka henni stórum gildi.
Bókin er alls 186 blaðsíður. Er
hún prentuð á ágætan pappír og
hin prýðilegasta í öllu tilliti. Fje-
lögin Dansk-islandsk Samfund og
Dansk-islandsk Kirkesag eru sam-
an um útgáfuna. En forlagið er
Gyldendals.
Þessi bók verðskuldar góðar
viðtökur af öllum, sem elska and-
lega Ijóðagerð íslenska. Því þótt
hún sje aðallega ætluð útlending-
um á hún líka erindi til vor. Og
er það sannfæring mín, að enginn
muni iðrast þess að kaupa hana.
Sá hinn sami verður áreiðanlega
einni góðri bók ríkari við það.
Dr. J. H.
Kosningarnar.
Atkvæðatölur flokkanna.
Áður hefir verið skýrt frá at-
kvæðatölum í hverju kjördæmi fyr-
ir sig. En eftir því, sem næst verð-
ii’ komist, eiga flokkamir, hver um
sig, þessar atlcvæðatölur:
Borgaraflokkurinn ....... 15,646,
Framsóknarflokkurinn .... 8,057,
Alþýðuflokkurinn .......... 5266,
Utanflokka-atkvæði .......... 384
Hafa þá ................. 29,353
menn lcosið, eða greitt atkvæði, sem
gild hafa verið teldn af kjörstjóm-
unum.
í tvímenningakjördæmunum er
hjer talið, að hver frambjóðandi
fái y2 atkvæði þess kjósanda, sem
kýs hann. •
Milli Frtanxsóknarflokksins og Al-
þýðuflolcksins er ekki auðvelt að
gera nákvæma atkvæðaskiftingu
xægna sambands þess, sem átti sjer
stað milli þeirra við kosningarnar
i ýmsum kjördæmum. Hjer eru t.
d. Framsóknarflokknum talin öll
þau atkvæði, sem Magnúsi Krist-
jánssyni eru greidd á Akureyri,
enda þótt meiri hluti þeirra sje án
efa frá Alþýðuflokknum. Aftur á
xv.óti eru Alþýðuflokknum talin öll
atkvæðin, sem andstæöingum Borg-
eraflokksins vom greidd á SeySis-
firði, í Vestmannaeyjum, í Reykja-
vík, í Barðastrandarsýslu, Norður-
ísafjarðarsýslu, og Isafjarðarkaup-
stað, en á flestum þeim stöðum má
atla, að Tíminn eigi eitthvert fylgi,
sem lent hafi hjá Alþýðuflolcknum
til uppbótar fyrir Akureyrar-at-
k\’æSin.
Svo er þess að gæta, að í 3 kjör-
dæmum fór engin kosning fram:
NorSur-Þingeyj arsýslu, Borgaf j arð -
a/sýslu og Mýrasýslu. í þessum
kjördæmum urSu 2 menn úr Borg-
araflokknum sjálfkjörnir og einn
milliflokkamaður, sem nú er talinn
í Framsóknarflokknum. Má gera
í’áð fyrir, að ef kosning hefði
farið fram í þessum kjördæmum,
þá hefði BorgarafloMaium komið
þaðan yfir 1000 atkv. og Fram-
sóknarflokknum nokkur hundruð
atkvæSi, en Alþýðuflokkurinn mun
litið eða eHcert fylgi eiga þar. —
Sermilegt er aS áætla, aS Borgara-
flolckurinn hefði þá fengið um
17,000 atlcv’. og Framsóknarflokk-
nrinn nálægt 8,500.
Með þeim 15646 atkv., sem Borg-
araflokknum eru greidd, fær hann
kosna 19 þingmenn (4 úr þeim
flokki eru landskjörnir og 2 voru
sjálfkjörnir). Til jafnaðar á þá
hver þingnxaður þess flokks að baki
sjer 824 lcjósendur.
Aleð þeim 8057 atkv., sem Fram-
sóknarflokknum eru greidd, fær
hann lcosna 12 þingmenn (2 úr þeim
flokki eru landskjörnir og 1 varð
sjálfkjörinn). Til jafnaðar á þá
hver þingmaSur þess flokks að baki
sjer 671 kjósanda, þ. e. hann fær
töluvert meira þingfylgi en Borg-
araflokkurinn að tiltölu viS lcjós-
endafjöldann.
Þriðji flokkurinn fær yfir 5000
atkvæði, en ekki nema 1 þing-
mann. En þess er að gæta, að meira
en % af öllum sínum atkvæðum
á hann í tveimur fjölmennustu
kjördæmunum, Reykjavík og Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, og þessi
kjördæmi fá ekki að njófa fjölmenn
is síns við fulltrúavalið til þings-
ins, nema í landskosningunum. —
Misrjettið kemuír ekki fremur nið-
ur á kjósendahópi Alþýðuflokksins
en kjósendum þessara kjördæma
yfirleitt. Eftir f jöhnenni ættu Reylc
víkingar aS velja % hluta þingsins,
een þeir velja elcki fyllilega 1/í0
hluta þess.
Framsóknarflokkurinn á fylgi sitt
mestmegnis í sveitunum, og fær
töluvert fleiri þingmenn en hann 4
rjett til eftir atlcvæSamagni. Borg-
araflokkurinn á fylgi sitt bæði í
sveitum, kaupstöSxun og sjávar-
þorpum, og verður ver úti. En AI-
þýðuflokkurinn á fylgi sitt næx’
eingöngu í kaupstöðxxm og sjávar-
þorpxxm, og verður verst úti.
Það hefir oft vei’ið minst á, að
breyta þurfi kjördæmaskipun lands
ins frá rótum og ráða bót á því
misrjetti, sem nú á sjer stað. Páll
Briern amtmaður vildi gera landið
alt aS einu lcjördæmi, er lcysi þing-
rnenn meS hlutfallskosningn. —
Hannes Hafstein vildi sMfta því í
fá og stór kjördæmi, og hafa í þeim
hlutfallskosningar. Aðrir hafa vilj-
að skifta í tóm einmenningskjör-
dæmi, en gera þau sem allra jöfn-
úst að mannfjölda. Alt væru þetta
bætur frá því, sem nú er.
En þingið hefir enn eMci viljað
gera gagngerða breytingu á kjör-
dæmasMpuninni. Það hefir tvívegis
gripið til þingmannafjölgunar til
þess að bæta úr göllunum, þar sem
þeir voru stórvægilegastir, og meS
því fjölgað þingmönnum á síSarí
árum úr 36 í 42. En rjettast værl
að færa töluna afur niSur í 36„
þegar kjördæmaskipunin yrði tekin
fyrir til gagngerðra endurbóta, og
þ&ð hlýtur að verða gert áður en
langt um líður.
. Líklegust til sigurs er þá tillaga
H. Hafstein, að skifta landinu í
5—7 kjördæmi og nota þar hlut-
fallskosningar, eins og nú í Reykja-
vík.
Landsbosningafyrirkomulagið hjá
okkur er mesta ómynd og alt of
kostnaSarsamt, úr því aS efri deilÆ
er þá ekM eingöngu skipuð lands-
kjörnum þingmönnum, eins og hefSi
átt að vera.
--------x-------
Kjöttollurinn.
i.
Þungorðir gerast íslendingar nxi
í garð Norðmanna.
Það er fróðlegt að gera sjer
grein fyrir því, hvort tollur Norð-
nxanna á innfluttu kjöti sje eðli-
legur og norskum kjötframleið-
endum (bænduni) nauðsynlegur r.
eða hvort hjer sje um þvingunar-
toll að ræða, sbr. tolla. eða toll-
hótanir Spánverja á íslenskum
saltfiski. Heyrst hafa raddir um
það, að kjöttollurinn væri þving-
unartollur, settur aðallega til þess
að neyða íslendinga til að breyta
fiskiveiðalöggjöf sinni. Lýsir þetta
átakanlega ókunnugleikum á að-
draganda málsins, og á norskum
búnaði og búnaðarháttunx og bún-
aðarmöguleikum. Mönnum verðux’
tíðrætt unx „hin norsku segl“,
um siglingar og fislciveiðar Norð-
manna, ennfremur um iðnað
þeirra. Um búskap Norðmanna
veit allur þoi’ri Islendinga fátt,,
og hver stoð hann er þjóðarhú-
iuu. Sjálfir hafa Noi’ðmenn oft
og tíðunx virt sveitabúskapinn of'
lítils, hann hefir orðið að þola
margt misrjetti, miðað við aðrar
atvinnugreinar.
Noregur er fjallaland með lxtt
þrjótandi haglendi. Jarðrækt,.