Lögrétta - 13.05.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Berklavarnamál.
Eftir Sigurð Magnússon.
IL
Híbýlabætur og sjúkrahæli.
Eg hefi í grein minni „Berkla-
veikin og konumar“ (Lögr. 16.
marts og 7. apríl þ. á.) getið þess,
að berklavamamálin væm sam-
tvinnuð húsnæðismálum þjóðar-
innar, enda er það samkv. reynslu
annara þjóða. það má til sanns
vegar færa, að berklaveiki sje hí-
býlasjúkdómur. þröng og dimm
húsakynni em gróðrarstía fyrir
berklaveiki og raunar allskonar
sjúkdóma. Híbýlabætur ættu að
skipa öndvegi í menningarmálum
þjóðarinnar. 111 húsakynni hafa
skaðleg áhrif á líkama og sáL Sjer-
staklega draga þau úr þroska og
heilbrigði kvennanna. Híbýlaprýði
þroskar fegurðartilfinningu og
eykur menningu. Guðmundur pró-
fessor Hannesson hefir nýlega
ritað um þegnskylduvinnu og bent
á, að hún ætti fyrst og fremst að
snúast að híbýlabótum, og væri
æskilegt að stjórnmálamenn vorir
legðust á sömu sveif, því sannar-
lega em þessi tvö mál menningar-
mál þjóðar vorrar.
Svo að jeg snúi mjer aftur að
hinum sjerstöku berklavamamál-
um, þá gat jeg þess í áminstri
grein minni, að ástandið á Austur-
landi væri í meira lagi athugavert,
bæði vegna þess, að þar er meiri
berklaveiki en annarstaðar á land-
inu (aðallega meðal kvenfólksins),
og vegna þess, að þar vantar til-
finnanlega hæfilegt sjúkrahús fyr-
ir berklaveika.
það væri væntanlega nægilegt að
eitt hæli væri fyrir Múlasýslur, og
þetta hæli ætti að vera með líku
sniði og berklaveikraheimilin
norsku. þar ætti að vera rúm að
minsta kosti fyrir 15 berklaveika
sjúklinga. Komið gæti þó til mála
að hafa sjúkrahúsin tvö, og væri
þá sennilega haganlegast, að þeim
væri skift í tvær deildir (almenn
deild og berkladeild). Aðalatriðið
er, að sjúkrahús, ef það er á annað
borð reist, á ekki að vera minna en
Lesbók Lögrjettu m.
Kristinddmiir og kirkja.
Eftir Árna Ámason lækni.
1. Inngangur.
Töluvert er nú orðið ritað um
trúmál í blöðum og tímaritum. það
er bæði eðlilegt og að ýmsu leyti
gott. þegar fólkið hættir að sækja
kirkjur, en leitar sjer andlegrar
fæðu í blöðunum, þá er eðlilegt að
farið sje þangað með trúmálin. Og
gott er það m. a. að því leyti, að
það vekur umhugsun. í umræðun-
um um þessi mál undanfarið ber
annarsvegar mikið á árásum á
kirkjuna, þjóna kirkjunnar og
ýmsar kenningar hennar, en hins
vegar kveða nýjar andlegar stefn-
ur sjer hljóðs og er talað hátt um
ágæti þeirra. Jeg skil það, að prest-
amir kynoka sjer við að fara með
þær kenningar sínar í blöðin, sem
þeir em jafnan að flytja í kirkj-
unum og á kristilegum samkom-
um, og að þeir vilja komast hjá
þráttunum um þessi efni á þeim
vettvangi. pótt jeg sje ekki kirkj-
unnar þjónn, langar mig til að
reyna að skýra frá afstöðu krist-
indóms og kirkju til aldarfars og
þekkingar vorra tíma, eins og hún
kemur fyrir sjónir kristnum leik-
manni, sem hefir fengið nokkra
þekkingu á náttúruvísindunum.
Jafnframt verður minst á hinar
nýju stefnur, spíritisma og guð-
speki í því sambandi.
það er von, að alvarlega hugs-
fyrir svo sem 15 sjúklinga. Sje það
minna, er óhentugt og dýrt að
reka það, því skilyrðið ætti að
vera, að þar væri ætíð góð hjúkr-
unarkona með fullkominni hjúkr-
unarmentun. Hin síðari árin hefir
stefnan verið hjer á landí sú, að á
sem flestum læknasetrum sje lítið
sjúkraskýli. það hefir verið talið
haganlegt, að sveitalæknar gætu
tekið sjúkling inn á heimili sitt,
þegar svo stendur á, að bráðra að-
gerða þarf. þetta getur vitanlega
oft komið sjer vel, en þessi litlu
skýli geta ekki orðið mikilsverðar
heilbrigðisstofnanir, og reynslan
sýnir, að þessi skýli eru misjafn-
lega notuð og oft lítið, og fáir
berklasjúklingar munu dvelja á
þeim.
Svo mikið er víst, að það er
nauðsynlegt að koma sem fyrst
upp berklaveikrahæli í Múlasýsl-
um, en álitamál er, hvar það á að
starida. Á Seyðisfirði er ekki
ómyndarlegt sjúkrahús, og mætti
máske dubba það upp með tiltölu-
lega litlum kostnaði og gera það
vistlegt fyrir berklaveika sjúkl-
inga, en því er raunar fremur illa
í sveit komið vegna örðugra fjall-
vega þangað. Auðveldari er leiðin
úr Hjeraði til Reyðarfjarðar, og
gæti Eskifjörður verið haganlegur
staður, en þar er sjúkrahúsið sagt
ónothæft. Um hið góða sjúkrahús
á Fáskrúðsfirði hefi jeg áður talað.
Málinu væri borgið í svipinn, ef
samningar tækjust við hina
frönsku eigendur þess, en það mun
efasamt. Ef sjúkrahúsin yrðu tvö,
ætti annað þeirra að vera í Fljóts-
dalshjeraði, og yrði sjúkrahúsið á
Brekku þá væntanlega stækkað.
Jeg hygg, að það verði dráttur á
því að þetta mál verði til lykta
leitt, nema Múlsýslungar sjálfir
hefjist handa og hryndi málinu
áleiðis. það væri veglegt og nauð-
synlegt verkefni fyrir konur í
Austfirðingafjórðungi að taka
málið að sjer og leita samskota til
þessa nauðsynjafryirtækis, og
hygg jeg, að þær myndu fá góðar
undirtektir einnig í öðrum lands-
fjórðungum, því eins og nú standa
sakir, er hvergi brýnni þörf á hæli
en í Múlasýslum.
andi mönnum blöskri andlega
ástandið í hinum svo nefnda ment-
aða heimi, einnig hjer á landi, og
vonandi koma nýir, gagnverkandi
andlegir straumar fram, þjóðlífinu
til viðreisnar. Spiritisminn eða
andahyggjan og guðspekin hafa
vakið marga til umhugsunar um
eilífðarmálin, en það sannar auð-
vitað ekki, hve hollar þær sjeu. Til
þess að vekja menn úr dái er stund
um gott að bera ammoniakvatn að
vitum þeirra, en það er ekki þess-
vegna ráðlegt að fara að nota
ammoniak til innöndunar í stað
lífsloftsins. Ekki hefi jeg í hyggju
að deila á þá menn persónulega,
sem veitt hafa kirkjunni ákúrur.
Jeg kem hjer ekki fram sem full-
trúi hennar, og flest slíkra um-
mæla hafa líka sinn dóm með sjer;
þau benda sanngjörnum og óvil-
höllum lesendum á líkinguna um
flísina og bjálkann.
það heyrist oft, að mentun og
lærdómur eigi ekki samleið með
trúnni, þau sjeu andstæð. Margir
trúaðir ungir menn hafa liðið skip-
brot á trú sinni á námsárunum og
ekki rjett við aftur. Ástæðan er sú,
að þegar þeir fara að kynnast nátt-
úruvísindunum og öðrum fræði-
greinum, sjá þeir, að ekki ber sam-
an kenningum biblíunnar og þeirri
þekkingu, sem skólamir veita.
Með því að þeim virðast skoðanir
fræðiritanna .sennilegri, í betra
samræmi við skynsemina, þá kasta
þeir frá sjer því sem þeim hefir
verið kent í trúarefnum, fyrst og
fremst skoðunum biblíunnar á eðli
og uppruna heimsins og síðan
Á Suðurlandi og Vestfjörðum
verður ástandið væntanlega sæmi-
legt, þegar sjúkrahúsin á Eyrar-
bakka og ísafirði verða fullgjörð,
því þar eiga að vera deildir fyrir
berklasjúklinga, og þegar hið mjög
nauðsynlega „hressingarhæli“ kem
ur til sögunnar, sem „Hringurinn“
hefir í hyggju að reisa.
pá er Norðurland. það er að
vísu mun betur statt en Austur-
land, því hið tiltölulega stóra
sjúkrahús á Akureyri hefir rúm
fyrir marga berklaveika sjúklinga,
enda sækja þeir mjög þangað,
jafnvel úr Múlasýslum, og á
sjúkrahúsinu á Sauðárkróki eru
einnig nokkrir berklasjúklingar.
Akureyrarlæknar — og meðal ann-
ara margar ötular og stórhuga
norðlenskar konur — fullyrða, að
þar sje þörf á sjerstöku berkla-
hæli, og efa jeg ekki, að það sje
rjett, enda munu berklasjúklingar
nú sem stendur taka upp of mikið
rúm á Akureyrarspítala, og vitan-
lega eru þar of mikil þrengsli, eins
og á flestum spítölum vorum.
Berklaveikisnefndin hjer um ár-
ið gerði ráð fyrir, að brýn nauðsyn
væri á að bæta við Akureyrar-
spítala berklaveikisdeild, er rúm-
aði 12—15 sjúklinga, fyrir utan þá
viðbót, sem þá var í smíðum og nú
er orðin. Einn nefndarmaðurinn
(Magnús Pjetursson) vildi meira
að segja að deildin tæki 28—30
sjúklinga. Einnig var gert ráð fyr-
ir nokkrum sjúkrarúmum á
Hvammstanga. það var tekið
fram, að þetta væri lausleg áætlun,
en ef reynslan sýndi, að sjúkrarúm
þyrftu að vera fleiri á Norðurlandi,
væri æskilegt að bæta við berkla-
deild á Sauðárkróki.
Auðvitað kæmi það í sama stað
niður, að í staðinn fyrir þesga
sjúkrahúsdeild á Akureyri væri
reist sjerstakt hæli nálægt Akur-
eyri, og eins og sakir standa tel
jeg það heppilegra og mundi verða
vinsælla, og vitanlega væri það ekki
nema gott, að hælið yrði ríflegra en
meiri hluti berklaveikisnefndar
gerði ráð fyrir, ef efnahagur
leýfði, t. d. fyrir 20 sjúklinga, en
hinsvegar hygg jeg, að berkla-
vörnum væri betur borgið ef Skag-
trúnni sjálfri, trúnni á Krist,
á annað líf og jafnvel trúnni á
guð. Auðvitað ganga menn mis-
langt í þessu. En eftir því sem
þekkingin á náttúrunni, á verkum
guðs, vex, eftir því verður auðveld-
ara að samrýma hana trúnni. J>ótt
trúarbrögðin sjeu ekki orðin til
vegna umhugsunar og ályktunar,
þá er það ekki aðeins gott og gagn-
legt, heldur nauðsynlegt, að líta á
trúna' frá skynseminnar sjónar-
miði, athuga samræmið milli henm
ar og skynsemi og þekkingar vorr-
ar. það, sem vjer vitum um heim-
inn, þarf ekki að koma í bága við
trú vora. I þessum greinum verður
fyrst litið á kristindóminn frá
sjónarmiði þekkingarinnar, því-
næst minst á afstöðu spiritisma og
guðspeki gagnvart kirkjunni, og
loks drepið á, hvers kirkjan þarfn-
ast á þessum tímum, til þess að
áhrif hennar verði sem mest og
víðtækust.
2. Guðstrú og vísindi.
Alvarlegustu spumingar manns-
andans eru og hafa ávalt verið
þessar: Hver er uppruni heimsins
og af hverju stjórnast hann?
Hvert er eðli og uppruni manns-
ins? Hvert er takmark jarðlífsins
og hver verða örlög vor, þegar það
hættir? Trúarbrögðin, heimsskoð-
anirnar og lífsskoðanirnar eru
svörin við þessum og þvílíkum
spurningum. Guðstrú vor krist-
inna manna er svarið, sem vjer
höfum fengið við fyrstu spurn-
ingunni. Jeg ætla nú að reyna að
athuga lítið eitt sambandið á milli
firðingar hefðu nokkru fleiri rúm
á Sauðárkróki fyrir ber’dasj úkl-
inga, en nú er, og að hælið á eða
við Akureyri væri sjerstaklega ætl-
að sjúklingum í Eyjafjarðar- og
p ingey j arsýslum.
Sumir Norðlendingar vilja hafa
allstórt hæli í Eyjafirði, er tæki
40—50 sjúklinga, og sje það ætlað
öllu Norðurlandi og Austurlandi.
það hygg jeg „ópraktiska“ lausn á
þessu máli, og bendi jeg til sam-
anburðar á reynslu Norðmanna,
að óheppilegt sje, að mjög langt sje
á milli hælanna.
----o----
Spaniniij fliegi.
Fjárlögin 1925.
Á nýafstöðnu þingi var mjög
leitast við að halda spart á lands-
fje, og kom þetta auðvitað eink-
um fram í meðferð fjárlaganna.
Jafnframt var reynt að hafa fjár-
lögin gætilegri en áður, með því að
áætla tekjur varlega en gjöld ríf-
lega á þeim liðum, sem teljast
mega áætlunarliðir.
Gjaldaliðir fjárlaganna eru
þrennskonar. Fyrst lögákveðnir
eða á annan hátt alveg fastbundn-
ir liðir, svo sem embættislaun, af-
borganir, vextir. Um þá verður
engu þokað við samningu fjárlaga,
einungis um að gera að gleyma
engu. I öðru lagi áætlunarliðir, svo
sem rekstrarkostnaður spítala,
ljósa- og eldsneytiskostnaður rík-
isskólanna, gjöld til sóttvama,
berklavarna og þvíuml., alt saman
gjöld sem greiða verður að fullu
samkvæmt lögum, hvort sem þau
reynast há eða lág. Um þessa liði
verður að gæta þess einungis, að
áætla þá ekki of lága, til þess að
áætlunin svíki ekki. I þriðja lagi
eru svo hinir óbundnu liðir, í þeim
felast allar hinar eiginlegu fjár-
veitingar, sem unt er beinlínis að
ákveða hærri eða lægri eða fella
burt með fjárlagaákvæði.
Ef meta skal hversu þinginu
1924 hafi tekist sparnaðurinn, má
bera saman fjárlögin fyrir 1925,
sem þetta þing samdi, og fjárlögin
fyrir yfirstandandi ár, sem sett
guðstrúarinnar og þekkingarinnar
á heiminum, og verð þá fyrst að
draga upp örlitla mynd af honum.
Stjömur himins, hinn mikli fjöldi,
era langflestar nefndar fasta-
stjörnur. pær eru sólir eins og sól
vor. Sólin er hnöttur, sem er 1V3
miljón sinnum stærri en jörðin.
Utan um hana snúast 8 dimmir
hnettir, pláneturnar. Jörðin er ein
þeirra. Um pláneturnar snúast
tunglin og fylgir eitt jörðunni eins
og kunnugt er. Halastjörnurnar
snúast líka um sólina. Fjarlægð
þeirra fastastjama, sem oss eru
næstar, er svo geysimikil, að vjer
eigum erfitt með að skilja hana.
Hún er ekki mæld í mílum nje
miljónum mílna, heldur er notað-
ur annar mælikvarði. Ljósið fer 40
þúsund mílur á sekúndu. Á einu
ári fer það því 1 biljón og 260 þús-
un miljónir mílna. Fjarlægð fasta-
stjarnanna er talin í ljósáram, en
ljósár er ferð ljóssins á einu ári.
Næsta fastastjaman er þó ekki svo
nálæg, heldur 4 ljósár frá oss,
Sirius hátt á 9. ljósár, og ljósið frá
pólstjörnunni þarf 461/2 ár til þess
að komast til vor. þessar stjörnur
sjáum vjer vel. pó eru þær í vetr-
arbrautinni, sem að áliti stjörnu-
fræðinga er geysimikil sólna-
kringla, sem sólkerfi vort er emn
liður í. En svo eru til aðrar sólna-
kringlur, „vetrarbrautir", sem
nefndar eru stjörnuþokur. þær
sjást í sjónaukum eins og þoku-
hnoðrar. Ef vjer hugleiðum, að
þetta eru alt sólnakerfi, og að hvei
veit, hve mörg eru til, sem vjer
ekki sjáum grilla í, en stjörnumar
vora á síðasta þingi fyrra kjör-
tímabils. Gjaldaupphæðirnar eru
Fjárlög 1924 .. .. kr. 8,340,674.08
Fjárlög 1925 .... — 8,274,395.39
Munurinn á gjöldunum í heild er
mjög óverulegur. En ef meta á
sparnaðinn, verður að bera saman
þá liðina eingöngu, sem era háð-
ir ákvörðunarvaldi fjárlaganna, og
þá verður útkoman önnur. JJessi
viðráðanlegu útgjöld hafa verið
lækkuð á síðasta þingi þannig:
10. gr. Sendih. í Khöfn 25000,00
12. gr. Heilbrigðismál,
ýmsir styrkir .. 21000,00
13. gr. B. Vegagerðir .. 124500,00
13. gr. D. Símalagningar 234400,00
14. gr. A. Húsabætur á
prestsetrum .... 15000,00
14. gr. B. Skólarnir .... 59400,00
15. gr. (Vísindi og bók-
mentir) söfnin .. 27550,00
Ýmsir styrkir .. 30750,00
16. gr. Verkleg fyrir-
tæki........... 119450,00
Samtals 657050,00
þetta er sparnaðurinn. Hjer í
móti má telja 2 upphæðir veittar
1925, sem ekki eru í núgildandi
fjárlögum, nl. til byggingar fanga-
húsa á ísaf. og í Vestmannaeyjum
kr. 16000,00, og til Eimskipafjelags
Islands vegna strandferða fjelags-
ins kr. 45000,00. Sjeu þessar upp-
hæðir dregnar frá, kemur það
fram, að spamaður þessa þing á
fjárlögum nemur sem næst 600
þús. kr. Að heildarapphæð gjald-
anna er þó sem næst hin sama og
í núgildandi fjárlögum stafar vit-
anlega af því, að áætlunarliðir
hafa verið áætlaðir hærri, og þar
með gætilegar en á næsta þingi á
undan.
Hvernig er þessi sparnaður feng-
inn? Að talsvert miklu leyti með
niðurfellingu verklegra fram-
kvæmda, eða þessar upphæðir sam-
anborið við fjárlögin 1924:
Vegagerðir . . .. .. .. 120000,00
Símalagningar........ 234400,00
Hús á prestsetram .... 15000,00
Barnaskólahús........ 15000,00
Unglingaskólahús .. .. 35000,00
Ýms mannvirki í 16. gr. 43000,00
Samtals 462000,00
í hverju sólkerfi eru mörg ljósár
hver frá annari, þá fer oss að
skiljast, að alheimurinn er rúm-
góður og huga vom sundlar, er
hann horfir út í hyldýpi ómælis-
geimsins. Sól vor er ein hixma
ótölulegu sólna í geimnum. Kring
um hana snýst hnöttur, sem er
D/3 miljón sinnum minni, og þessi
agnarögn er jörð vor. Ef vjer nú
virðum fyrir oss jörðina, þá hlýða
allir náttúruviðburðir þar ákveðn-
um lögum. pessi lög köllum vjer
náttúrulögin. Eitt þeirra er þyngd-
arlögmálið. Hlutir falla til jarðar,
af því að hún dregur þá að sjer, en
það er eftir vissum lögum. En
þyngdarlögmálið gildir víðar.
Vegna þyngdaraflsins snýst tungl-
ið kring um jörðina og hún og hin-
ar pláneturnar kring um sólina.
Menn ætla, að þyngdarlögmálið
gildi í alheiminum. Vjer þekkjum
fleiri öfl. Rafmagnið og segul-
magnið fylgja sjerstökum lögum,
er menn nota eins og kunnugt er.
Ljósið og hljóðið fylgja ákveðnum
lögur og lengur má telja. Auk þess-
ara og annara laga eðlisfræðinnar
eru svo öll lög efnafræðinnar. Al-
staðar verður fyrir oss fullkomið
samræmi og niðurröðun í náttúr-
unni, hvort sem vjer lítum út í
geiminn eða á það, sem næst oss
er. Ef vjer svo snúum oss frá hinni
dauðu náttúra, sem kölluð er, og
lítum á lífið á jörðunni, þá finnum
vjer þar einnig samræmi og niður-
röðun. Lægstu dýrin í dýraríkinu
heita frumdýr. Hvert þeirra er ör-
lítið kom eða kökkur úr efni, sem
kallað er lífslím eða lífkvoða, og