Lögrétta - 19.08.1924, Side 1

[nnheimta og afgi'eiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn (Jíslasou
Þingholtsstræti 17.
XIX. ár.
Reykjavík, þriðjudaginn 19. ágúst 1924.
47. tbl.
Umvíðaveröld.
Frá Lundúnafundinum.
1 síðustu blöðunum hefir verið
sagt frá ýmsu því helsta, sem
gerst hefir á Lundúnafundinum.
En hann hefir, það sem af er,geng-
ið sæmilega að segja má, þó ýms
vandamál hafi borið að höndum,
svo að stundum hafi legið við full-
i.m fundarslitum. þakka ýmsir
{)að ekki síst Mac Donald og samn-
ingalipurð hans. Má geta þess, að
sum útlend blöð, t. d. Social Demo-
kraten danski, eru farin að stinga
upp á því mjög ákveðið, að Mac
Donald verði veitt friðarverðlaun
Nobelsjóðsins næst, þar sem eng-
inn einn maður hafi nú meira gert
að eflingu friðarins í álfunni en
hann, með boðun og starfi Lund-
únafundarins.
J>að síðasta, sem gerst hefir á
fundinum, er annars þetta, samkv.
skeytunum:
Eftir að ósamkomulag hafði
komið upp á fundinum upp úr 10.
þ. m., fór Herriot skyndilega til
Parísar til að ráðgast um málin
við stjómina, einkum um burtför
franska hersins úr Ruhr. En Noll-
et hershöfðingi hafði krafist þess,
að Frakkar hefðu þar her í 2 ár
ennþá En þjóðverjar vildu, að
herinn færi um næstu áramót. 15.
þ. m. var sagt að í umræðum um
burtför Frakkahers úr Ruhr-hjer-
aði hafi það komið fram, að Frakk-
ar h<iimtuðu til endurgjalds — auk
bestu viðskiftakjara, eins og áður
hefir verið getið — fult tollfrelsi
á vörum, sem fluttar eru frá El-
sass-Lothringen til þýskalands.
þýsku fulltrúarnir tóku þessari
kröfu fjarri og var málið óútkljáð
þá. Neita Frakkar að fara burt
með her sinn úr Ruhr, fyr en 12
mánuðir sjeu liðnir frá því, að til-
lögur sjerfræðinganefndarinnar
eru komnar í framkvæmd og opin-
berlega viðurkendar af öllum aðil-
um. Hinsvegar er það krafa J>jóð-
verja, að franski herinn fari burt
úr Ruhr-hjeraði eigi síðar en 10.
janúar 1925, en þann dag fer
gætsluher Breta burt frá Köln.
Hvorugur aðila þorir að slaka til af
hræðslu við þjóð og stjórn heima
fyrir, og er fundurinn í stórhættu.
Næsta dag var svo ennfremur
sagt: Á fundi þeim, sem haldinn
var um burtför Ruhrhersins
franska á ráðstefnunni í London i
gær, kom Herriot forsætisráð-
herra fram með þá uppástungu, að
þjóðverjar gangi að því, að herinn
verði alt að því ár í Ruhr ennþá,
gegn því, að flýtt verði sem mest
fyrir burtför hersins úr þeim hjer-
uðum í Ruhr,þar sem Frakkar geti
helst án þess verið að hafa herlið,
og verði sumt liðsins flutt burt að
kalla má strax. En ekkert sam-
komulag náðist um þessa tillögu
Herriots. þjóðverjar tilkyntu
þýsku stjórninni tillögurnar og
báðu um álit hennar og fyrirskip-
anir. Svar stjómarinnar kom í gær
á miðnætti. Var það þess efnis, að
þjóðverjar mundu ganga að tillög-
um Herriots í öllum aðalatriðum
gegn eftirtöldum skilyrðum:
1. þýskaland fái fulla tryggingu
fyrir því, að Frakkar verði á burt
úr Ruhr-hjeraði.
2. Frakkar geta ekki krafist
neinna sjerstakra ívilnana af þjóð-
verja hálfu í viðskiftamálum.
3. Frakkar og Belgar borgi allan
kostnað sjálfir við her sinn í Ruhr,
frá upphafi til burtfarardags.
4. þýskaland fái full fjárhagsleg
umráð og stjómarfarslegt fullveldi
í Ruhr þegar í stað.
I gær var loks símað, að 16. þ.
m. hafi náðst samkomulag á fund-
inum og Dawes-tillögumar verið
undirskrifaðar, en gangi þó ekki í
gildi fyr en viðkomandi þing hafi
samþykt þær. Jafnframt er það
samkomulag, að franski herinn
fari allur á burt úr Ruhr í síðasta
lagi 15. ág. 1925, og strax úr sum-
um stöðum. 1 þýskalandi er þó
sögð óánægja með úrslitin.
Síðustu símfregnir.
Símað er frá London: 14. þ. m.
var tollur á þýskum vömm inn-
fluttum til Bretlands hækkaður
aftur úr 5% upp í 26%, eins og var
skömmu eftir að íriðarsamning-
arnir gengu í gildi.
1 vatnsflóði því, sem sagt hefir
verið frá áður í símskeytum, að
komið hafi í Kína, druknuðu alls
13 þús. manns. En 15 milljónir
manna hafa beðið meira eða minna
fjárhagslegt tap við flóð þetta.
----o----
ðr VeMattllssýslu.
það hefir fyrir löngu frjetst, að
eitthvað nálægt helmingi af al-
þingiskjósendum í Vestur-Skafta-
fellssýslu hafi skrifað undir áskor-
un til þingmanns síns, Jóns Kjart-
anssonar, um að leggja niður þing-
mensku, og að ástæðan væri sú, að
þeir kynnu því illa, að hann hefði
tekið að sjer ritstjórn Mrg.bl.
Áskorun þessi er nú birt í Mrg.bl.
síðastl. sunnudag og er svohljóð-
andi:
„Jón Kjartansson, þingmaður Vest-
ur-Skaftfellinga, hefir gerst ritstjóri
„Morgunblaðsins" og „ísafoldar".
það er opinberlega sannað með vott-
orði bæjarfógetans í Reykjavík, að
þriðjungur fjórmagns þessara blaða
er i höndum útlendra manna.
þó má ennfremur teljast sannað, að
útlendir menn, búsettir hjer ó landi,
eiga auk þess mikið i blaðinu og út-
lendur maður er íormaður blaðaút-
gáfufjelagsins.
Loks verður það að teljast stórhættu-
legt, að útlendir menn stofni þannig til
óhrifa á stjórnmál íslands, en hinsveg-
ar er sannað með framburði fyrverandi
ritstjóra Morgunblaðsins, þ. G., að
hann varð að lóta af ritstjórn vegna
þess, að hann vildi ekki hlýða skipun-
um hinna útlendu eigenda, en rit-
stjóraskiftin verða af eigendanna
hálfu að teljast gerð i því skyni að
hafa full ráð á hinum nýju ritstjórum.
Af ofantöldum orsökum getum vjer
alþingiskjósendur í Vestur-Skaftafells-
sýslu ekki unað því með neinu móti,
að þingmaður vor sje i slíkri stöðu,
vjer þolum það ekki, að þingmaður
vor sje með þessum hætti bendlaður
við útlenda menn, sem stofna til
óhrifa á íslensk stjórnmál. Vjer lýsum
þessvegna yfir, að vjer berum fult
vantraust til hans sem íslensks alþing-
ismanns, og skorum hjermeð á hann
að leggja þegar í stað niður þing-
mensku“.
í maí 1924.
Til
Jóns Kjartanssonar, þingmanns
Vestur-Skaftafellssýslu.
Lögr. er mál þetta í raun og veru
með öllu óviðkomandi. En í at-
hugasemdum, sem fylgja skjalinu
í Mrg.bl. og sjálfsagt má eigna J.
K., er ritstj. Lögr. blandað inn í
málið, og þessvegna er því hreyft
hjer.
Ritstj. Lögr. er það lítt skiljan-
legt, hvers vegna J. K. er að birta
skjalið, þar sem athugasemdir
hans við það eru ekkert annað en
þvættingur af ljelegasta tægi, sem
miklu fremur hlýtur að skemma
málstað hans en bæta og er talandi
vottur um það, hver moðhaus mað-
urinn er.
þar er það m. a. sagt, að ritstj.
Lögr. hafi tekið það skýrt fram í
blaði sínu, að „erlendir menn geti
engin áhrif haft á ritstjóm“ Mbl.
og Isaf. — þessa vitleysu hefir rit-
stj. Lögr. aldrei sagt. En vitleysa
ein væri að segja slíkt meðan það
er öllum vitanlegt, að útlendur
maður er formaður útgáfufjelags
Mrg.bl. og ísaf., en stjóm útgáfu-
fjelagsins ræður ritstjórana og
getur rekið þá frá blaðinu hvenær
sem henni þóknast. Eða ættu urg-
ir þær, sem altaf öðru hvoru era í
Mrg.bl. við ritstj. Lögr., með glós-
um um fylgi hans við Tímann og
Alþ.bl., að stafa af því, að hánn
hefði gefið slíka yfirlýsingu? Og
eru þær þá allar frá útlenda for-
manninum, en ekki frá ritstjóran-
um ? Eða hvernig eru hugsanasam-
böndin um þetta í heila J. K. ? þau
virðast vera nokkuð óhrein og loð-
mulluleg, enda mun nú enginn vera
við Mrg.bl., sem leiðrjetti og lag-
færi greinar hans, eins og einu
niini var venja að gera þar.
En um skjal þeirra Skaftfelling-
anna út af fyrir sig er það að segja,
að nú er öllum sýnt, að alt, sem í
því stendur, er rjett. 1. J. K. er
ritstj. Mbl. 2. V3 hlutafjárins er á
höndum útlendinga. 3. Útlendur
rnaður er formaður útgáfufjelags-
ins. 4. J. K. var ráðinn ritstjóri af
því að útgáfufjelagsstjórnin bjóst
við að hún gæti að öllu ráðið blað-
inu í hans höndum. — Alt er þetta
ekki aðeins satt, heldur einnig
sannanlegt. Hitt er annað mál,
hvort alþingiskjósendur í Vestur-
tíkaftafellssýslu hafi fyrir þetta
ástæðu til að heimta af J. K. að
hann leggi niður þingmensku. Um
þstf hefir Lögr. ekkert sagt. það er
þeirra sök, að útkljá það mál við
þingmann sinn.
Fisksalan.
Hjer 1 blaðinu hefir áður verið
vikið að ýmsum atriðum í sam-
bandi við íslenskan fiskútflutning.
þetta mál er líka altaf öðru hvoru
meira eða minna á dagskrá, þó
fremur lítið verði úr framkvæmd-
um í þá átt, sem menn telja þó
helst að stefna þurfi, til þess að
koma málunum í sæmilegt horf.
Fyrir nokkra var vikið hjer í blað-
inu að ýmsum atriðum, sem snerta
skipulag fisksölunnar og umbætur
á henni. þar var einnig minst laus-
lega á erindrekastarfið í Miðjarð-
arhafslöndunum. En á það hafa
ýmsir lagt ríka áherslu og talið
svo, sem málum þessum yrði ekki
komið í viðunandi horf, fyr en
kunnugur maður yrði hafður á
aðal-markaðsstöðunum til þess að
greiða fyrir sölunni og gefa mönn-
um hjer heima nauðsynlegar upp-
lýsingar. Hinsvegar hefir þessi
erindrekstur líka mætt allmikilli
mótspyrnu. Til þess að skýra þessi
mál nokkuð, verður settur megin-
hluti þingræðu einnar um þetta,
eftir Jóhann Jósefsson, þingmann
Vestmannaeyinga, er bar á síðasta
þingi fram till. um fjárveitingu í
þessu skyni, og höfðu bankamir
einnig mælst til þess. 1 ræðunni
segir m. a.:
„1 fyrra varð samkomulag um
það milli beggja bankanna, Fiski-
fjelagsins og stjórnarráðsins sem
fjórða aðilja, að sendur var mað-
ur til Spánar, til þess að athuga
þar markaðshorfur o. fl. því að
það liggur í augum uppi, að Mið-
jarðarhafslöndin eru þau lönd, þar
sem við höfum einna mestra hags-
muna að gæta, og má segja, að það
sje nær því óforsvaranlegt af þingi
og stjórn að hafa ekki haft þar að
minsta kosti einn fastan erindreka,
því að þess hefði verið full þörf, og
það jafnvel þótt þeir hefðu verið
hafðir þar margir, því að svo mik-
il nauðsyn hefir okkur verið betri
sambanda, þar sem óhætt má segja
að við sjeum orðnir alt að 100 ár-
um á eftir tímanum í að fylgjast
með á þessum sviðum. Og ef við
höldum nú áfram „að fljóta þannig
sofandi að feigðarósi“, er mikil
spurning, hvort okkur yrði ekki
bægt frá í þessum lÖÍMum af dug-
legri keppinautum.
það er aldrei nema satt, að við
urðum fyrstir til að koma fisk-
verkuninni í sæmilegt horf, en þess
megum við ekki ganga duldir, að
eins og við lærum af öðrum þjóð-
um, þá læra og aðrar þjóðir af okk-
ur, það sem af okkur verður lært,
og geta þannig orðið okkur hættu-
legir keppinautar. Hafa nú Norð-
mennekkilátið á því standa að læra
af okkur fiskverkun, og hafa þeir
lært hana svo, að nú segja kunnug-
ir menn, að mismunurinn á norsk-
um og íslenskum fiski sje orðinn
sáralítill og sje altaf að minka. Áð-
ur var norskur fiskur 5—10 peset-
um neðar en íslenskur, en mun nú
orðinn nær því alveg jafn. það er
því til þess að svíkja okkur sjálfa
að ganga fram í þeirri blindu trú,
að enginn geti komið með jafngóð-
an fisk á markaðinn og við. þó við
höfum nú kannske betri skilyrði að
sumu leyti til þess að verka fisk en
t. d. Norðmenn, þá höfum við þeim
mun verri samgöngur og verri
upplýsingastarfsemi, sem er lífs-
nauðsynleg í samkepninni. Að
fylgjast með, hvað gerist í þessum
efnum, er því alveg óumflýjanlegt,
og eina leiðin til þess er sú, að haf a
erindreka í neytsluhjeruðunum til
þess að vita, hvemig varan þarf að
vera til þess að hún líki.
Svo nákvæmt eftirlit í þessum
efnum hafa Norðmenn, að í miðj-
um martsmánuði síðastl. vita þeir,
hve mörg skippund af fiski búið er
að senda út hjeðan í febrúarlok og
hvert sá fiskur hafi farið. þeir
hafa svona góðar gætur á keppi-
nautunum.
þetta mál, sem hjer er um að
ræða, er ekki nýtt, því að fyrir
löngu hefir verið komið auga á
hina miklu nauðsyn, sem á því er
að hafa erindreka í Miðjarðarhafs-
löndunum, og meira að segja höf-
um við haft erindreka þar um
tíma, eins og flestum mun kunn-
ugt, og hygg jeg, að maður sá, sem
það starf hafði á hendi, hafi haft
mjög glögt auga fyrir því, sem
gera þurfti, og bera skýrslur hans
þess ljósan vott. En starf þetta
var þá mjög misskilið; var það
gert að blaðamáli, talað um „tildur
herrann“ o. fl., þrátt fyrir það, þó
að það væri beinlínis hagsmunamál
fyrir mikinn hluta þjóðarinnar.
því að það er beinlínis lífsnauðsyn
að hafa erindreka í þessum lönd-
um, sem athugar, hvað gerist í
þessum efnum og sendir skýrslur
jafnóðum til landsins.
En á hitt vildi jeg minnast, að
almenningur hefir ekki haft nærri
f nógu greiðan aðgang að skýrslum
þeim, sem erindrekinn hefir gefið.
þær hafa alls ekki verið birtar al-
menningi jafnóðum, heldur hafa
þær verið geymdar þangað til þær
hafa verið orðnax svo gamlar, að
þær hafa mátt kallast forngripir,
þegar almenningur hefir fengið
innihald þeirra. Ef slíkar skýrslur
eru geymdar í stjórnaráðinu eða
verslunarráðinu, eða öðrum slíkum
stöðum, í 2—3 mánuði áður en þær
eru birtar, þá eru þær orðnar langc
á eftir tímanum og koma að litlum
notum, móts við það, sem annars
hefði orðið; skýrslurnar þarf að
birta minst vikulega. það er
skylda stjórnarinnar að sjá um, að
skýrslur um markaðshorfur og
verð fáist nógu oft og sjeu þegar
í stað birtar, og skýrslurnar eiga
að sendast í símskeytum, til þess
að þær komi nógu fljótlega. því að-
eins er hægt að hafa not af upp-
lýsingum þeim, sem skýrslurnar
veita mönnum, að með þær sje far-
ið svipað því, sem hjer er sagt, en
ekki eins og hingað til hefir við
gengist. það er sem sje lítil hugg-
un fyrir okkur, þó við lesum eftir
4—5 mánuði, hvernig markaðs-
horfur hafi verið suður á Spáni og
hvernig best hefði verið að haga
fisksölunni á þessum og þessum
tíma. En stjórnin hefir alls ekki
gætt skyldu sinnar í þessu efni, og
mjer finst því alls ekki hafa verið
nægilega mikill gaumur gefinn,
hve mikla þýðingu tíðar og ábyggi-
legar markaðsfregnir hafa fyrir
þennan atvinnuveg. — ---------
------Landið flutti út síðastlið-
ið ár um 257900 skippund af salt-
fiski, og mjer finst því undarlegt,
ef það borgar sig ekki að verja
10—12 þúsund krónum á ári til
þess að útvega framleiðendunum
nauðsynlegar upplýsingar um
markaðshorfur fyrir þessa vöru.
Ef það mál er ekki þess vert að
veita þess végna nokkurt fje, þá
veit jeg ekki, til hvers hægt er að
segja að borgi sig að verja fje.
Fiskútflutningurinn gefur svo
miklar tekjur í ríkissjóð, að ekki
er nema sanngjarnt, að nokkru
fje sje varið til þess, að fá sem
best verð fyrir fiskinn. Útflutnings
gjaldið var 1922 rúmar 800000 kr.,
og það var mest af fiski.
Sumir hafa sagst vera í vafa
um, hvaðan það fje ætti að koma,
sem þyrfti í viðbót við þessar 10
þús. krónur, sem ætlast er til að
ríkissjóður leggi fram. í því sam-
bandi vil jeg taka það fram, að jeg
mundi alls ekki átelja stjórnina
fyrir það, þótt hún greiddi meira
fje í þessu skyni en ætlast væri til
í fjárlögnuum, og þar að auki býst
jeg við, að hægt væri að fá fje ann-
arsstaðar frá. T. d. býst jeg við, að
bankarnir mundu fáanlegir til að
leggja fram fje til slíks erind-
rekstrar, því að jeg geri ráð fyrir,
að þeir hafi búist við því þegar þeir
leituðu til þingsins um að maður
yrði sendur, að leitað yrði til þeirra
með að leggja fram eitthvert fje í
þessu skyni, eins og áður hefir
átt sjer stað. Annars má ekki
skilja orð mín svo, að jeg vilji að
sem mestu sje eytt í þennan erind-
rekstur, því að jeg álít einmitt, að
ekki þurfi að eyða mjög miklu fje,
og mjer finst ekki ólíklegt, að sendi
ferðir þær, sem áður hafa verið
farnar, hafi verið óþarflega dýrar.
En þótt svo væri, þá sannar það
alls ekki, að það sje neinn óþarfi
fyrir okkur að hafa einn erindreka
í landi, sem tekur á móti mestum
hluta aðalútflutningsvöru okkar.
----0-----