Lögrétta - 04.11.1924, Side 3

LÖGlíJETTA
3
um. Við stefnum því nær í land-
suður. Draugalegar jökulsprungur,
barmafullar af dómgrimmu
myrkri, vá og voða, gína við fæt-
ur. Rigningarvatnið beljar í lækj-
um eftir jöklinum. Hann er háll
sem gler. — Veðrið er afskaplegt!
— — þórisdalur blasir opinn
við, al-auður, hvorki þríhyrndur
nje kringlóttur, mörgum, mörgum
sinnum stærri heldur en í vor.
En ekki þarf þetta að þykja
neitt kynlegt. Enginn má gera
sjer í hugarlund, að alt standi á
stöðugu, þar sem veðri er svo að
segja þannig háttað, að í dag slá
jörmun-hreifar öræfastormsins
blýkólfinn í Líkaböng stórhríð-
anna með fimbul-hömrum orkunn-
ar og ofsans. Á morgun rennur og
steypist regnið í hvítfreyðandi
gusum, líkast því sem öll ský ætli
ofan að dynja; skruggur og elding-
ar þjóta öskrandi og urrandi; jökl-
arnir springa og rifna með brest-
um og braki, og snjóflóðin og skrið
urnar velta fram hvæsandi. En
þriðja daginn er alt dottið í dúna-
logn og kominn bruna, sterkju
hiti, alt rennur í sundur í sólbaði
og hvarvetna ríkir ómælis-unaður
og guðs-friður. — Drotningin,
móðir náttúra, er stórvirk þarna
uppi í hálendinu, og það, þó að hún
framleiði hvorki brjóstsykur nje
brjefvindlinga. Enda læðist hún
ekki á lakkskóm að verki!
-----Við erum komnir ofan á
jafnsljettu — komnir í þórisdal.
Fast að hálfrar klst. gangur er yf-
ir j ökulhrygginn.
— En hvað þetta er alt eitthvað
undarlegt og æfintýraríkt: þar
var logn og ljúfhæg blíða, og engin
úrkoma — og grasbletturinn iðja-
grænn.
Við gengum að vörðunni, sem
jeg hlóð þar í vor, Hauks-vörðu.
þar var flaskan og alt með sömu
ummerkjum sem þá, er jeg yfirgaf
það síðast. Við skildum þar eftir
meginið af föggum okkar og tók-
um að athuga og kanna staðinn.
Frh. Haukur Eyjólfsson.
-----O----
Dáin er hjer í bænum 31. f. m.
Sesselja Ólafsdóttir ljósmóðir,
tæpra 66 ára. — Nýlega er einn-
ig dáinn sjera Páll B. Sívertsen,
uppgjafaprestur frá Stað í Aðal-
vík. — 31. f. m. andaðist hjer í
Rvík Vilhelmína Magnúsdóttir.
Síldveíðarnar 1924.
þegar kjöttollsdeilan vpt á prjón
unum á síðasta Alþingi, og alt út-
'it gat orðið fyrir, að Norðmönn-
um yrði bannað að selja afla sinn
í land hjer, urðu öll „barómet1'
útlendra sem innlendra síldar-
spekúlanta mjög óstöðug. þessi
langi dráttur þingsins og tvísýna
um afdrif málsins, hafði þau áhrif,
að síldarkaupendur fóru að bjóða
útgerðarmönnum gott verð í síld-
ina nýja. Á meðan búist var við
að Alþingi mundi útiloka Norð-
menn frá að selja hjer síld, hækk-
aði verð hvers síldarmáls um 3 til
4 krónur, sem mundi hafa numið
einnar milljónar króna gróða á
allri síldveiði landsmanna, ef með-
alafli hefði orðið. — þessi verð-
hækkun varð einnig til þess, að
gerð voru fleiri skip út til síldveiða
en ella hefði orðið.
Verð á síld, seldri fyrirfram, var
alment: 14 kr. málið af bræðslu-
síld, lagðri upp á Eyjafirði eða
, Vestfjörðum, en 10 til 12 kr. á
Siglufirði. Verð á söltunarsíld var
13 til 16 kr. málið á Siglufirði, 15
til 18 kr. á Eyjafirði. Fyrirfram-
sala á reknetasíld mun hafa verið
17 til 21 kr. málið. — Á Vestf jörð-
■ um var sama sem engin síldarsölt-
un.
Síldveiði hófst almenn kringum :
| miðjan júlímánuð og var góð veiði
! til mánaðamóta, júh og ágúst. i
! Höfðu þá mörg skip fengið óvenju-
góðan afla og gerðu útgerðarmenn
sjer bestu vonir um áframhaldandi
| veiði. En svo tók fyrir veiðina í
nokkrar vikur, alt til 20.—25.
ágúst, að skip hittu í síld aftur
norður á Grímseyjarsundi og aust-
ur við Langanes. Hefir það aldi-ei
skeð fyr, að síld brygðist svo í
! ágústmánuði. Ýmsum getum er að
því leitt, hver ástæðan sje fyrir
! því, að veiðin brást svo snemma. ;
i Tíðarfarið var dágott, miklu betra
en árið áður, en þá fiskaðist ;
snyrpisíld upp á hvem dag alla ver-
tíðina, þótt kuldi væri, stormur og
rigning. Margir kendu því um í
sumar, að aflinn hefði brugðist
vegna mikilla leysinga, aðrir vegna
rigningar, að sjórinn væri meira
vatnsblandaður en venjulega. þeir
þriðju hjeldu því fram, að meira
slý og óhreinindi væru í yfirborði
sjávarins en undanfarið, enda hafa
reknet aldrei orðið svo óhrein í sjó
sem dagana 1. til 20. ágúst í sum-
i ar. Brást þá reknetaveiði með öllu
i og eru það einsdæmi. Fjórðu kendu
því um, að síldin hefði gengið
óvenju snemma. Meginþorri þeirr-
ar síldar, sem veiddist í júlímán-
uði, var settur í síldarbræðslurn-
ar. Síldin var átumikil og slæm til
söltunar. þar af leiðandi var lítið
saltað af henni og ekkert krydd-
að. En snyrpisíld sú, sem veiddist
síðast í ágúst, var feit og góð og
fór svo að segja öll til söltunar og
kryddunar, en hún var ekki meiri
en svo, að enn var tilfinnanlegur
skortur bæði á kryddsíld og salt-
síld. Snyrpinótasíldinni var nú lok-
ið og því ekki annað að flýja en
til reknetasíldarinnar. Útgerðar-
menn flestir voru illa undir þá
veiðiaðferð búnir. þá hækkaði nýja
síldin mjög í verði og þeir fáu rek-
netabátar, sem ekki höfðu gert
samninga fyrir fram, fengu okur-
hátt verð fyrir síldina, svo að eng-
in dæmi eru til slíks áður. Verðið
mun hafa komist hæst í 90 kr. mál-
ið og stóð þar stöðugt í hálfan mán
uð, og fengu færri síld fyrir það
verð, en vildu. Hjer um bil öll sú
síld var kryddsöltuð. Reknetasíld-
in hjálpaði mörgum útgerðar-
manni til að rjetta við það mikla
tjón, sem flestir urðu fyrir af
snyrpisíldinni. Söluverð F. 0. B.
komst hæst 82 til 84 aura kílóið af
saltsíld og 107 til 110 aura fyrir
kílóið af kryddsíld.
Síldarverksmiðjurnar allar fengu
talsvert mikla síld og munu hafa
borið sig vel fjárhagslega. Flestir
útgerðarmenn, sem gerðu út með
snyrpinót og seldu síldina fyrir
fram, tapa. Einstaka síldarkaup-
endur, sem lítið eða ekkert höfðu
selt fyrir fram, komust út úr
sumrinu óskemdir. Sjómenn á bát-
unum voru flestir upp á kaup og
„premíu“, og hafa þeir sæmilegt
sumarkaup. Einstaka útgerðar-
menn höfðu menn eingöngu upp á
„premíu“ af afla, og er allur
tröppugangur á því kaupi. Land-
fólk, sjerstaklega stúlkur, höfðu
rýrar sumartekjur.
Islenski snyrpinótaflotinn í sum-
ar var 90 til 100 skip og um 40
reknetabátar. Norski snyrpinóta-
flotinn var stærri í sumar en
nokkru sinni fyr, eða um 100 til
110 skip og 40 til 50 reknetabátar.
Frá Færeyjum komu 7 eða 8 skip,
og er það í fyrsta skifti að Færey-
ingar stundi hjer síldveiði svo að
nokkru nemi. Sömuleiðis höfðu
Danir tvö eða þrjú skip. I landi i
mun hafa verið saltað alls 103 þús.
tunnur og kryddað 23 þús. tunn-
ur, en í verksmiðjur farið 90 þús. |
mál. Af þessari síld munu vera um
15% fiskuð af Norðmönnum fyrir
utan landhelgi. -i
Fyrir utan landhelgi munu ;
Norðmenn hafa fiskað og flutt
heim til sín um 90 þús. tunnur af 1
saltsíld og 5 þús. tunnur af krydd- j
síld, eða alls um 95 þús. tunnur.
þegar Norðmenn komu heim með
síld sína, f jell verðið lítilsháttar á
saltsíld og talsvert á kryddsíld.
Fæstir Norðmannanna höfðu selt
afla sinn fyrir fram og fengu því
hið háa verð, sem var í vertíðar-
lok, og má því ganga út frá því, að
allur fjöldinn hafi ábatast vel á
síldveiðunum hjer við land í sum-
ar.
Margan mun reka minni til þess,
að í ritdeilu, sem forseti Fiskifje-
lagsins lenti í við mig, hjelt hann
því fram, að síldveiði Norðmanna
hjer við land mundi þverra og síld- i
in ekki verða samkepnisfær við þá
síld, sem söltuð væri í landi, og því !
ekki spilla markaðinum fyrir Is-
lendingum. Nú sýnir hinn mikli |
skipafjöldi Norðmanna og árang- j
urinn, hve forsetinn hefir rent j
blint í sjóinn í skrifum sínum,.svo j
að líkara er að þau væru eftir
vinnukonu austan úr sveitum en
mann í hans stöðu.
Síldarverksmiðjurnar hafa færst
í aukana í sumar. Verksmiðjan á
Sólbakka var endurbætt. Ný verk-
smiðja reist á Dagverðareyri við
Eyjafjörð og önnur á Hesteyri við
Isaíjarðardjúp. Er hin síðarnefnda
ámóta afkastamikil og Krossanes-
verksmiðjan, og eins vel útbúin að
öllu — öðru en stóru málunum.
Síðar verður ef til vill vikið að
því nánar, hver áhrif veiði Norð-
inanna utan landhelgi hefir á at-
vinnurekstur Islendinga, um leið
og drepið verður á ríkisrekstur
síldarsöltunar og nauðsynina á rík-
isverksmiðju hjer við Faxaflóa til
þess að vinna lýsi og mjöl úr vor-
og sumarsíldinni, sem er meira
virði en flesta grunar.
Óskar Halldórsson.
----o----
Sjö áfengislaunsalar hafa nýlega
verið teknir hjer í bænum. Málum
þeirra mun þó ekki lokið ennþá.
Stjórnarbót
Guðmundar Finnbogasonar.
------Niðurl.
I stjórninni vill G. F. hafa tvo
ráðherra, og hafi annar löggjafar-
störf með höndum, hinn allar
framkvæmdir eftir settum lögum,
eftirlit og embættaveitingar. Hinn
fyrri nefnir hann ráðherra, hinn
síðari stjómarherra, en jeg vildi
stinga upp á að kalla hann lands-
höfðingja. Jeg er sannfærður um,
að þetta er besta skipulagið, sem
um er að gera, en vinsælt er það
ekki hjá þingflokkum, af því að
hætta er á, að sá mikli „kjötpott-
ur landsins“ missist.
Ráðherrann velur sameinað þing
á þann hátt, að fyrst eru 5 kjör-
menn valdir, en þeir velja aftur
ráðherrann.
Landshöfðingjann (stjórnarherr
ann) velja sömu menn úr nokkr-
um mönnum, sem helstu embætt-
ismenn og framkvæmdastjórar
ríkisins hafa tilnefnt. þingið hefir
því ekki útnefningu hans í sinni
hendi nema að nokkru leyti.
Jafnframt því, að stjómin er
kosin, er kosin varastjóm á sama
hátt. Hún tekur við ef stjórnar-
skifti verða, og er þá kosin ný
varastjórn.
Tvo kosti hefir þetta skipulag:
að ekki er auðhlaupið fyrir „spekú-
lanta“ upp í ráðherrasætin, því
ætíð kemst að gömul, söltuð og
verkuð varastjórn, — og vara-
stjórnin hefir góðan tíma til þess
að hugsa alt sitt ráð og ætti því að
vera sæmilega undirbúin. Ekki tel
jeg það þó óhugsandi, að vara-
stjórnin hugsaði frekar um að
steypa stjórninni, heldur en að
undirbúa sjálfa sig.
þó Alþingi velji þannig stjórn-
ina að mestu leyti, þá ætlast höf.
til þess, að það ráði minstu um
það, hvenær hún fer frá. þó er
mjer ekki ljóst, hvernig jafnvel
góð stjórn fer að haldast við, ef
þingið fellir öll hennar frumvörp
og gerir henni alt það ilt, sem það
getur.
Margar breytingar vill höf. gera
á störfum þings og stjórnar, og
verð jeg að vísa þar til bókar-
innar. þar á meðal gefur hann ráð
til þess, að fjárhagsáætlun sje
gerð gætileg og vönduð (Hagstof-
an er þar með í ráðum), að þing-
menn geti ekki ónýtt hana, að
an keim, að mönnum hefir annarsvegar
ekki alment lánast það, að hagnýta sjer
fræðslu og reynslu þessara mála og hins-
vegar ekki að hefja þau uppyfir og útyfir
venjulegt nöldur og nudd dægurdeilanna.
Auðvitað yrði ávalt samband milli þessa
og hins hagnýta lífs líðandi stundar. En
samt ætti stofnuninni, sem um er að
ræða, engin hætta eða virðingarspjöll að
standa af slíku. Enda á þetta við um allar
deildir háskólans svo að segja, að við-
fangsefni þeirra koma meira eða minna
við deilur þjóðlífsins. það er líka alsiða í
öllum menningarlöndum að þjóðhagsfræð-
in eru háskólagreinir og þær stórar. þjóð-
fjelagið vill á þann hátt reyna að draga
ýmsa frjósama fræðilega lærdóma af
reynslu hins hagnýta lífs á eins hlutlausan
hátt og auðið er. það vill sýna, að þessi
efni eigi sjer tilverurjett á borð við aðra
þætti menningarlífsins.
Islendingar geta ekki búist við því fyrst
um sinn, að geta fengist við fyrir alvöru
aðra þætti þessara mála, en þá sem lúta
að hag sjálfra þeirra, enda þar þörfin
mest. þess vegna eru þetta, bæði sögulega
og í nútímanum, þættir úr íslenskum þjóð-
fræðum. En talsvert verður þetta að vera
í brotum til að byrja með, ef ekki á kostn-
aðurinn að verða ofurefli. Hjer verður á
sama hátt og um náttúrufræðin, að reyna
að nota starfskrafta sem fyrir eru að
mestu leyti. Er þó að sumu leyti erfiðara
hjer um vik.
Áður hafa verið taldar fram þær grein-
ar, sem hjer mættu heyra undir (III, a-f).
þess verður að minnast einnig, að hjer er
ekki (framanaf að minsta kosti) um að
ræða neina eiginlega fasta kenslustofnun
eða slíkt, heldur grundvöll að fræðastofn-
un, þar sem safnað sje saman sem mestu
að unt er af fróðleik og rannsóknum um
íslenskan þjóðarhag, sem er nú til á ann-
að borð, og opnað hæli fyrir það, sem
seinna kynni að koma. það er einnig lík-
legt, að þegar deild eins og þessi væri á
annað borð komin á fót, mundu fræða-
íðkanir í þessum efnum aukast nokkuð
smámsaman. Fyrir utan þá, sem væru
meira eða minna fast tengdir deildinni í
þessum fræðum, má gera ráð fyrir að öðru
hvoru gæfu sig fram aukamenn eða
einkakennarar, sem fengist hefðu við ein-
hver sjerstök efni, eða eitthvað sjerstakt
hefðu á hjarta, og flyttu um það fyrir-
lestra e. sl., eftir nánari reglum deildar-
innar. T. d. mundi c-liðurinn, sem nefndur
var (stjórnarfræði og stjórnmál) að
miklu leyti þurfa að myndast þannig fyrst
um sinn. það er ekkert því til fyrirstöðu,
að einstaklingar, sem til þess eru færir,
eða flokkar, sjeu fengnir til þess eða gefi
sig fram til þess, að skýra fræðilega
grundvöll kenninga sinna og stefnu, eða
rekja sögu þeirra. þetta væri meira að
segja mjög æskilegt og mundi geta komið
festu og hóflegri athugun á margt í þess-
um málum, sem nú er á ringulreið. þetta
væri heldur engin undantekning hjer. Ekki
einasta eru til víða kennarastólar í þessu,
heldur er það algengt, t. d. í Englandi, að
kunnir stjórnmálamenn (sem oft eru t. d.
kanslarar háskólanna, eða á annan hátt við
þá tengdir) flytja þar fyrirlestra um þjóð-
mál, sögu þeirra, stefnur og fræðigrund-
völl. Sumir alkunnir fyrirlestraflokkar eða
ritverk eru þannig til komin (svo sem eftir
Morley lávarð, eða Haldane lávarð o. fl„
svo aðeins eitthvað sje nefnt). Ennfremur
er það vitanlegt, að mörg atriði sagn-
fræðinnar koma mjög inná þessi mál, enda
eru stjórnmál og sagnfræði á mörgum
sviðum mjög nákomin. Mjög mikill þorri
stjómmálamanna, þeirra sem að hefir
kveðið, hefir fyr eða síðar æfi sinnar,
sjálfrátt eða ósjálfrátt, dregist að ein-
hverjum greinum sagnfræðinnar. Sam-
starf milli stjórnmála- og sagnfræðaiðk-
ana mundi því oft geta orðið mjög frjó-
samt, og líkindi til að það gæti knúist
meira fram en nú, ef til væri ákveðin
stofnun, sem menn gætu haldið sjer að,
án þess að þurfa að vera henni bundnir um
of. Sum atriði, sem hjer heyra undir,
snerta líka verksvið þess eða þeirra fasta
kennara, sem fyrir eru nú, t. d. í heimspeki
(heimspekissaga og siðfræði).
Á svipaðan hátt mætti hugsa sjer að
koma mætti fyrir starfrækslu b-liðarins
(verslunar- og viðskiftafræði). þó má
skjóta því þar til athugunar, hvort ekki
mundi kleift að fá t. d. starfsmenn bank-
anna, sem væri lærðir lög- eða hagfræðing-
ar til að starfa eitthvað við þennan hluta
deildarinnar. því ekki er beinlínis sjáan-
legt, að sjö menn þurfi til þess að stjórna
bankastarfsemi landsins, svo að þeir hefðu
ekki tíma til að sinna öðru í og með, sem
þar að auki væri í fræðigrein þeirra. Slíkt
væri heldur ekki einsdæmi hjer. Einnig
mætti hugsa sjer, að stofnanir, sem þessi
mál snerta, t. d. samvinnu-samband og
verslunarráð vildu styðja þetta á einhvern
hátt, með mönnum eða fje. Og í raun og
veru ættu verslunarmálaskólarnir að vera
svo vel mannaðir, að fyrst um sinn mætti
úr skólastjórn þeirra eða kennaraliði fá
starfskrafta til þessara mála, á svipaðan
hátt og til er ætlast um suma aðra auka-
menn.
I verslunarfræðum ætti meira að segja,
með lítilli fyrirhöfn og kostnaði, að mega
koma á sjerstöku háskólaprófi, sumpart í
sambandi við lögfræðisdeild og sumpart
við þjóðfræðadeildina. Mundu ýmsir stúd-
entar sjálfsagt leita þangað, og þá minka
nokkuð „vandræðin um aðstreymið“ að
öðrum greinum. En verslunarstjettinni
síst vanþörf vel mentaðra manna.
Einnig ætti að mega starfrækja a-liðinn
(alm. hagfræði) þannig, að starfsmenn
eða maður hagstofunnar væri jafnframt
starfsmaður þessarar deildar. Sömuleiðis
d-liðinn (heilbrigðismál) þannig, að land-
læknirinn yrði jafnframt starfsmaður
deildarinnar og jafnvel eftir atvikum ein-
hver úr læknadeild á svipaðan hátt og t. d.
kirkjusögukennari guðfræðideildar. Ýms
störf, sem þeir nú þegar hafa með hönd-
um, sem embættis- eða fræðimenn, mundu
vel heyra hjer undir (s. s. nú mannamæl-
ingar G. H„ ýmisleg vinna úr heilbrigðis-
skýrslum, sem fræðigildi hefir, eða erindi
á til almennings að öðru leyti). Annars er
það auðvitað ekki ætlunin að reyna að
fara að rekja einstök verkefni. þau legg-
ur tíminn sjálfur fram og starfsþrek eða
starfslöngun mannanna. það er heldur
ekki ætlunin, að mennirnir eigi allir að
vera starfandi í einu, eins og þeir væi*u
fastir starfsmenn, svo að margir fyrir-
lestrar eða æfingar væru á dag. Um þetta
mætti að vísu skrifa margt, en það eru
smærri skipulagsatriði, sem ekkert breyta
til eða frá grundvellinum sjálfum.
þá er eftir að geta tveggja atriða, e og
f-liðanna (búmál og útvegsmál). það er
ekkert áhorfsmál, að þessi efni bæði eiga
rjett til þess að eiga fulltrúa sinn í þeirri
stofnun, sem á að sýna sem flestar hliðar
íslensks menningarlífs, bæði vegna sögu-
legs gildis síns og gildis síns í þjóðlífi nú-
tímans. Svo öflugur þáttur hefir menning-
arlíf bændanna verið í lífi þjóðarinnar, að