Lögrétta - 21.01.1925, Síða 1

Imihcimta og níirn'iösliv
í Vulliisiiin'i •>
S i n i I 7 S.
LOGRJETTA
l i r_• i*lTi 111!u og l itstjóri
í*or8teinii G í s I n sn n
Þingholtsstra li 17.
XX. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 21. janúar 1925.
4. tbl.
Leikhúsið.
Umvíðaveröld.
Síðustu símfregnir.
Bretar eru að auka og bæta flota
svnn. Aðalbækistöðvar flotans
verða framvegis í Miðjarðarhaf-
inu, við Kína og við Indland. I
Sudan auka Bretar einnig her
sinn, en sumir foringjarnir eru
innfæddir menn. — I pýskalandi
hefir nú Luther, fyrrum fjármála-
ráðherra, myndað stjórn hægri-
manna. Stresemann er utanríkis-
ráðherra. — í Englandi er ákveðið ,
að fara aftur að leysa inn seðla
með gulli, frá 1. júlí n. k. —
Skuldir Bandamanna við Ameríku !
eru 12 miljarðar sterling-spunda. 1
— Billing biskup í Lundi í Sví-
þjóð er dáinn. Hann var fæddur ’
1841, fyrst biskup í Vesterás til i
1898, síðan í Lundi. Átti sæti í
ríkisdeginum og var leiðtogi |
íhaldsstefnunnar .í kirkjumálum |
og hjelt fast á valdi og virðuleik |
kirkjunnar og embætta hennar.
Hann var kosinn í sænska akade-
míið árið 1900. — Kaþólska kirkj- ;
an heldur nú júbilár og hófst með ■
viðhöfn mikilli í Pjeturskirkjunni
í Rómi á jólakvöld síðast.
Ibsen: Veitslan á Sólhaugum.
_ það er gömul venja, að annar í
jólum sje mestur tyllidagur leik-
hússins. í þetta sinn — og síðan —
var leikin þar Veislan á Sólhaug-
um, iþjóðkvæðaleikur H. Ibsens,
með hlj ómleikum Lange-Miiller.
það er eitt hinna fyrstu rita hans
1.1855), og er allmerkileg afstaða
þess í þroskaferli I. sjálfs, eins og
oft hefir verið rakið og hann gerði
sjálfur nokkra grein fyrir í for-
mála annarar útgáfunnar (1883),
þar sem hann svaraði rjettilega
ýmsum árásum þeim og ákúrum,
sem fram höfðu komið þegar
fyrst var leikið. En þær voru m.
a. að Veitslan væri stæling á
Sven Dyrings Hus eftir Hertz, eða
að minsta kosti undan áhrifum
hans. þetta var nú þá — meðan
Ibsen var „próvinsmanneskja“
norður í Björgvin, en ekki „den
store ensomme“, stórveldið í mið-
stöðvum menningarinnar. Síðan
hefir Veitslan verið leikin víða og
margir spreytt sig á því að setja
við hana hljómleika.
Flestir telja þó leikinn, skoðað-
an út af íyrir sig, til hinna lak-
ari rita I. bæði að því er byggingu
og persónulýsingar snertir. Per-
sónurnar verða stundum „rene
versbeholdere“, segir t. d. einn
hinn besti Ibsen-skýrandi, G.
Gran, í bók, sem Lögrj. hefir áð-
ur sagt frá. En hvað um það;
menn segja nú svo margt, mögu-
legt og ómögulegt um I., og eng-
inn fer í leikhúsið með alla þá bók-
vitsku í barminum.Og enkinn kem-
ur reyndar úr leikh. heldur með
neina sjerlega „vitsku“ í barmin-
um, frá þessu riti. En menn fara
þaðan ánægðir yfir glæsilegri og
vandaðri sýningu á æskuleik eins
af öndvegismönnum heimsbók-
mentanna, með hljómleikum góðs
og elskulegs tónskálds. Og þá má
það til sanns vegar færa, að sýn-
ingin hafi verið tyllidagur Leik-
hússins.
því Leikhúsið hefir lagt sig í
líma til þess að gera sýningu þessa
vel úr garði, að tjaldabúnaði, bún-
Heilbrigðismál.
Frh.
H.
ingum og mannvali, bæði til leiks
og söngs og hljómleika (Sigíús
Einarsson tónskáld stjórnaði
þeim). þetta hefir líka tekist. þó
eru hópsýningar allajafna sá þátt-
ur, sem lakast fer úr héndi og
erfiðast er að koma vel íyrir, og
valda þar um bæði þrengsli leik-
sviðsins og æíingaleysi flests þess
fólks, sem þá þarf að fá að. En
söngurinn sjálfur fór annars vel,
bæði samsöngvar gestanna og ein-
söngvar Ág. Kvarans, sem ljek
líka alt hlutverk sitt (Guðmund
Alfsson, höfuðpersóiluna meðal
karlmanna í leiknum) skýrt og
vel, enda var gerfi hans gott og
glæsimannleg framgangan. þess
má líka geta, að Á. Kv. fór víða
best leikendanna með hið bundna
málið. Annars var ekki ósjaldan
a því misbrestur, enda leikendur
hjer lítt æfðir því tungutaki. En
þar sem því formi er á annað borð 1
haldið (og þýðing Jak. J. Smára 1
virtist góð og einnig söngvar !
Gests), þá á að lofa því að njóta ;
sín en fletja það ekki út í lausa |
ræðu. Frk. Anna Borg (Signý) ■
sagði þó einnig víðast vel fram
sína kafla, og sumstaðar prýði- j
lega. Leikur hennar var líka að
öðru leyti bygður upp með alúð og
athygli og fluttur fram fjörlega
og sumstaðar jafnvel óvenju elsku-
lega. Hlutverkið er annars ekki
þannig vaxið, að af því einu verði
mikið ráðið í áframhaldið, því
þetta var fyrsta sýning frk. A. B.
Aðalkvenpersónuna ljek annars
frú Soffía Kvaran (Margrjet) vel.
Hún hefir nú leikið hjer alllengi
og að vísu misjafnlega og nokkuð
fálmandi, en framsækið. Og á síð-
kastið hefir hún haft með hönd-
um nokkur stór og vandasöm hlut-
verk og leyst þau þannig af hendi,
að hún má njóta þess sannmælis,
að nafn hennar verði nefnt, þegar
talið er það, sem best hefir hjer
verið leikið. Mann hennar
(Bengt) leikur Friðf. Guðjónsson
skemtilega og fjörlega. Óskar
Borg, sem ber nú víst míkið hita
og þunga leikfjel. starfseminnar,
hefir fremur lítið hlutverk, en vel
með farið. Önnur hlutverk eru
smærri.
það var drepið á það hjer að
framan, að einasta ágreiningsat-
riðið með menningarþjóðunum í
þessum efnum (um alm. kenslu í
heilbrigðisfræðum) er það, á
hvaða aldri kenslan eigi að fara
fram. Að sjálfsögðu fer það nokk-
uð eftir því, hvernig kenslumálum
er háttað í hverju landi. öllum
þorra uppeldisfræðinga og lækna
mun þó koma saman um, að heppi-
legast væri að kenslan gæti farið
fram á aldrinum milli fermingar
og tvítugs, þar sem framhalds-
skólar eru til, en kjósa þó heldur
kenslu á 12.—14. ári heldur en að
kenslan farist fyrir. Segja þeir, að
þó kensla á þeim aldri (12—14
ára) verði ekki eins notadrjúg, þá
verði hún þó til þess að opna augu
barnanna fyrir ýmsu um þessi
efni, sem þau hafi aldrei áður
heyrt nje hugsað um, og verði til
þess að vekja hjá þeim fróðleiks-
fýsn, svo að þau fari fremur að
hnýsast í bækur, sem að þessum
fræðum lúta og þar með geti
smátt og smátt þroskast skilning-
ur þeirra á því, hverra umbóta sje
þörf og hvernig þeim verði komið
i framkvæmd.
Annars keppa t. d. Englending-
ar að því, að koma á hjá sjer
skyldunámi unglinga á aldrinum
14—16 ára, þannig, að hver
unglingur á þessum aldri verði
skyldaður til að sækja framhalds- 1
skóla, og fái þar að minsta kosti
280 stunda kenslu á ári, en síðar ^
sje sú kensla aukin upp í 320 ,
námsstundir árlega, og alt til 18 !
ára aldurs (Educatíonal Reform, !
II. A. Fisher, President of the !
Board of Education, 1918). Með- !
an mentamálum vorum er svo
komið sem nú er, yrði því sjálf-
sagt að láta sjer nægja kenslu í
efstu bekkjum barnaskóla, þar
sem þeir eru til, en færa sig svo
smátt og smátt upp á skaftið með
aukna kenslu, eftir því sem efni og
ástæður leyfðu, en setja sig jafn-
framt ekki úr færi að láta þessa
auknu fræðslu fara fram í öllum
þeim skólum, sem til eru, fyrir
unglinga eldri en 14 ára (öllum
framhaldsskólum, sem til eru, og
sjernámsskólum, iðnskólum, sjó-
mannaskólum, v j elst j óraskólum,
alm. mentaskólum, kvennaskólum
o. s. frv.). Að sjálfsögðu yrði þá
að auka fræðslu í kennaraskólum,
til þess að kennarar þaðan gætu
kent eitthvað frá sjer. Auk þess
mætti halda námsskeið í þessum
fræðum hingað og þangað, eftir
því sem við yrði komið, í líkingu
við búnaðarnámsskeið, hússtjórn-
ar- og matartilbúningsnámsskeið,
handavinnunámsskeið o. s. frv., og
mætti halda fræðandi fyrirlestra
um margt í þessum efnum, þar
sem menn kæmu saman á annað
borð (sbr. fyrirlestur Jónasar
Kristjánssonar læknis). þetta
væri betra en ekkert, að minsta
kosti fyrst í stað, og gæti orðið til
þess að vekja og glæða áhuga á
framförum á þessu sviði eins og
mörgu öðru sem til bóta er.
Heilbrigðisfræðin eiga ekki að
vera eingöngu fólgin í torskildum
vísindum. það á að verða hægt að
notfæra sjer í reyndinni þær stað-
reyndir, sem vísindin hafa sann-
að, og þetta tekst með aukinni
fræðslu og skilningi á sem flestu
er að heilbrigði lýtur. Sú aukna
fræðsla sprettur auðvitað upp af
fullkomnari þekkingu í læknisvís-
indum, sem eykst ár frá ári. Hjer
styður og að fengin reynsla og sá
siðferðilegur þróttur, sem skapar
metnað til meiri framfara.
Aðalskilyrðið fyrir verulegum
umbótum í heilbrigðismálum þessa
lands er að almenningur fái
skilning á því, að þeim er í
mörgu ábótavant, t r ú á því, að
umbætur sjeu mögulegar og
sannf æringu um þá heill,
sem slíkar umbætur hafa í för
með sjer.
Á þessu mun vera nokkur brest-
ur. Almenningur lætur sig öll
þessi inál litlu skifta. þetta er ekk-
- ert eins dæmi fyrir oss íslendinga.
Sama hafa helstu menningarþjóð-
ir heimsins kvartað um, þetta af-
skiftaleysi almennings. „Yið verð-
um að breyta þessu almennings-
áliti“, sögðu þær, „og fá það í lið
með okkur“. Og að þessu er óðum
verið að vinna með öðrum þjóðum,
og árangurinn er þegar farinn að
koma í ljós. Hví skyldi þetta ekki
geta rætst hjer líka? (frh.)
Gamall læknir.
Póstafgreiðslumannssýslanin á
Fáskrúðsfirði er laus. Ársl. 1800
kr. Ums.fr. til 10. marts.
í Króksfjarðarnesi, 75 ára.
------- Niðurl.
Ólafur hefir og barist mjög fyr-
ir bættum samgöngum á sjó þang-
að inn til þeirra, og unir illa þeirri
tregðu, þröngsýni og ónærgætni,
er þeir þar eiga að mæta af þeim,
er strandferðunum ráða. Gæti jeg
trúað því, ef jeg þekki nafna minn
rjett, að boðskapur um breyting í
því efni mundi hafa glatt hann
meira en virðing sú, er honum var 1
nýlega veitt með því, að vera
sæmdur riddarakrossi Fálkaorð-
unnar, svo makleg sem sú sæmd
var og viðeigandi. það er ekki 1
löngun hans að láta hampa sjer, j
heldur það, að hefja aðra; ekki I
það að s ý n a s t, heldur að v e r a. j
Enn er Ólafur hreppstjóri þeirra
og fylgist ennpá með lífi og sál
með öllum gerðum hieppsnefndar
og hag sveitarinnar, og heíi - þ&r
enn bein og óbein áihrif, jafnan tii
góðs, því að greindin er góð og
lífsreynslan mikil, og áhuginn
óbilandi.
En þótt ljett sje að nokkru af
honum sveitarstörfum þeim, er
hann áður hafði á hendi, hafa í
seinni tíð önnur störf vakist upp,
er lent hafa á honum, ásamt bú-
skaparumsýslaninni, sem sje póst-
afgreiðsla og símavörn. Er hvort-
tveggja rækt með hinni stökustu
samvitskusemi og myndarskap. Er
það því virðingarverðara, sem
mentun hans er eingöngu sjálfs-
mentun, fengin í ígripum með öllu
því, er hann hefir brotist í. Á
fyrstu búskaparárum sínum var
hann naumast skrifandi nje reikn-
andi, að því er hann sjálfur segir.
En nú bera plögg þau, er frá hon-
um fara, vott um annað, svo sem
þeir munu þekkja og kannast við,
er hann starfar fyrir.
Gestkvæmt er jjifnan í „Nesi“.
Margur þarf að ná fundi hins holl-
ráða manns og fá þar bót á því er
vanhagar um, því alt er til í
„Nesi“. Margur fer þaðan glaðari
en hann kom, með vinarhug til
höfðingjans, uppbygður, ekki síð-
Lesbók Lögrjettu X.
Um norsku kirkjuna.
(Eftir Gunnar Árnason frá Skútu-
stöðum).
Frh. -----------
Á laugardagsmorguninn fórum
við út í Kansland, en á ey þeirri er
útkirkjan frá Sundi. Fórum við
með mótorbát, sem hreppstjórinn
(Lensmanden) á. Eru sóknar-
menn skyldir til að flytja prest
ókeypis, ætíð er hann fer í em-
1 bættiserindum, en ekki þurfa þeir
að gjalda honum aukaverk, og
gera það þó margir af rausn.
Við vorum um tvo tíma á leið-
inni. Glaðasólskin var og kul af
hafi. Komum til Kansland laust
fyrir ellefu. þar er berara og
grýttara en í Sundi, enda lengra
úti og meiri næðingur. Kirkjan
var troðfull. það er ekki oft að
menn fá að sjá biskupinn — þenn-
an mann, sem veginn og vandann
ber af kirkjunni og dómsvaldið á
um það, hvort rjett sje kent. Flest
var það eldra fólk og meira af kon-
um, einnig margt af bömum. Al-
varlegt fólk og dugnaðarlegt, ein-
beitt og veðurbarið. Fólk sem á í
barningi við brigðula báruna alla
æfina, og í striti við steina, alveg
eins og í fjörðunum hjer á landi.
ur andlega en líkamlega, af sam-
fundi og viðræðum við hann. því
hann er skemtilegur með afbrigð-
um og fróður um marga hluti;
hfcfir margar sögur að segja frá
fyrri tíð og á ótæmandi kunnáttu í
kveðskap.
þótt Ólafur hafi lítt haft sig í
frammi sem stjórnmálamaður, ber
hann mjög gott skyn á þá hluti og
fylgist vel með í þeim efnum. Mun
að upplagi hafa haft marga góða
eiginleika, þá, er þeirrar stjetrar
mann má prýða (áhuga, einurð,
kjark, dómgreind, en kappsfullur
og ör kynni hann jafnvel að hafa
stundum orðið um of). — Einkum
hefir hann glögt auga fyrir því,
hvernig farið er með fjárhag
þjóðarinnar, því sjálfur er hann
fjármálamaðurinn fyrst og
fremst, og eitthvað vantreystir
hann þjóðinni að fara með nýfeng-
ið sjálfstæði sitt. Líkir henni við
ungling, sem er að fara „út I
veiminn“, og hlýtur að reka sig á
og læra af því að lifa. Sá dómur
er ekki skrum. Hann hefir það
fram yfir margan bóndann og
margan hreppstjórann, að hann
sanrar gagnrýni sína og agandi
ættjarðarást í eigin verkum; því
að það er líf hans og yndi, að vinna
að þrifum sveitar sinnar og hjer-
aðs og miðar hann störf sín og
háttalag jafnan við heill þjóðfje-
lagsias, eins og þjóðin öll stæði
hann jafnan að hverju verki. Virð-
ist hann sjálfur framfylgja því, er
hann metur mest í fari manna: að
„vera í 1. lagi og í 2. lagi og í 3.
lagi vandaður maður“, svo að
jeg noti hans eigin orð, svo ákveð-
in og hrein, eins og hans er von.
Eitt með því besta í fari ólafs
og fordæmi tel jeg vera samúð
hans með dýrunum og skilning
hans á lífi þeirra. Situr ei heldur
þar við orðin tóm. Hann hefir af
eigin fje stofnað sjóð til verðlauna
þeim, er best fóðrar þar í sveit. Fer
orð af því þar vestra, hvílík breyt-
ing þar er orðin í því efni í seinni
tíð, og Ólafi þakkað það manna
mest.Enda vissu þeir ekki af fjár-
felli þar vorið 1914, er átti sjer
það er meira klætt til skjóls en
prýði, konurnar flestar í svörtum
treyjum, sem líkjast reiðtreyjum,
og með svartan skýluklút, engar
stássmeyjar, en drengir góðir.
Biskup og hinir tveir fóru í
hempur sínar í skrúðhúsi. þar er
og prestur oftast skrýddur í
messu, en ekki fyrir altari eins og
hjer. Prestsskrúðinn er sá sami,
en messan annars dálítið frá-
bnigðin. Eftir helgisiðabókinni,
sem gefin var út 1920, er ýmislega
brugðið út af dönsku venjun-
um. Er guðsþjónustan sem hjer
segir:
þá samhringt hefir verið, skal
leikið forspil á hljóðfærið og síð-
an hafin guðsþjónustan. 1. þögul
bæn og krýpur prestur fyrir altari
(má og lesa kórbæn, ef söfnuður
óskar). 2. Inngangssálmur. 3.
Syndajatning og Kyrie eleison
(Drottinn miskunna þú). 4. Gloria
(Dýrð sje guði í upphæðum o. s.
frv.). 5. Kollektan, pistillinn
(presturinn les hann). 7. Pistils-
sálmur. 8. Guðspjallið. 9. Trúar-
játningin (presturinn snýr sjer að
altari og hefur hana eins og synda-
játninguna yfir og skal söfnuður-
inn taka undir, helst 1 heyranda
hljóði. 10. Guðspjallssálmur. 11.
Prjedikun og í lok bæn fyrir sjúk-
um. Postullega kveðjan (oft er
hún líka sögð frá altari). 12. Sálm-