Lögrétta - 28.01.1925, Blaðsíða 2

2
LÖGRJKTTA
Athugasemdir
við „Dægradvol" Bened. skálds Oröndais.
Vox einissa fugit, littera
scripta manet.
Sv. Egilsson.
Á síðustu tímum þykir það
sjálfsögð skylda og ræktarsemi við
nákomna ættingja og venslamenn,
að koma æfiminningum þeim fýrir
almenningssjónir, er ættingjar
þessir hafa sjálfir ritað um sig,
sjer til lofs og dýrðar.
Æfiminningar þessar eru þó
næsta ólíkar og frábrugðnar hver
annari. Fer það eftir innræti og
lyndiseinkennum höfundanna.
Meginhugsun og tilætlun flestra
þeirra virðist sú, að lýsa tíma
þeim, sem þeir lifðu á, rjett, og
gefa nákvæma og óhlutdræga lýs-
ng á samtíðarmönnum sínum.
Æfiminningar þessar eru því oft-
ast mjög fróðlegar og skemtilegar
lestrar, og er það góðra gjalda
vert að þær sjeu gefnar út. Má
benda á æfiminning Matthíasar
skálds Jochumssonar þessu til
sönnunar. þar andar sannleiksást
og mennelsku af hverri blaðsíðu.
Nýlega hefir þórður læknir
Edílonsson látið prenta æfisögu
Benedikts skálds Gröndal, tengda-
föður síns. Er hún frábrugðin hin-
um fyrtöldu æfiminningum að
ýmsu, er síðar mun sýnt. Bók þessi
hefir fengið nær því einróma lof
af ritstjórum blaða og tímarita
Reykjavíkur, og virðist því ekki
eiga illa við, að þjóð vor fái að
vita, hvað bók þessi segir um
menn og málefni, þ. á m. ritstjór-
ana sjálfa og starf þeirra til hags-
muna landi og lýð. Menn geta og
nokkuð af því ráðið, hvernig bók-
mentasmekk Reykjavíkur er nú
háttað og í hvert horf hann bein-
ist nú.
„Dægradvöl“ er alllöng bók, 359
bls. Kemur hún víða við og hefir
frá mörgu að segja. Lengir það
bókina mjög, hve staglsöm hún er.
Endurtekur höfundurinn margoft
hið sama og virðist hafa gleymt
því, að þetta hefir hann áður sagt.
Jeg ætla þá að drepa á nokkrar
frásagnir í bók þessari um menn
og atburði, sem mjer eru kunnast-
ir, en mörgu verð jeg að sleppa, er
leiðrjetta þyrfti. Bókin er svo full
af rangfærslum og mishermi, að
það væri óvinnandi verk að leið-
rjetta það alt. Á hinn bóginn verð-
ur því ekki neitað, að bók þessi er
rituð af fjörmikilli frásagnarlist,
sem höfundi var svo einkar-lagin.
Málið á henni er hins vegar af-
skaplegt. Jafnmikið hrognamál
minnist jeg ei að hafa sjeð í nokk-
urri nýútkominni bók, og kemur
þar í ljós hroðvirkni höfundar.
Hann var manna best að sjer í ís-
lensku sem mörgum öðrum tung-
um. Sýnir þetta ljóst, að hann
unni lítt feðratungu sinni og var
blindur á fegurð hennar. Mállýtin
eru svo mörg, að of langt mál yrði
að benda á þau öll, eða þá útlensk-
ar málslettur, sem fylkja sjer í
þjettum röðum í bók hans, sem
mý á mykjuskán. Eg ætla aðeins
að benda á eitt sem lítilfj örlegt
sýnishorn, og er þó margt stórum
verra. Um Konráð próf. Gíslason
kemst Gröndal t. a. m. þannig að
orði, bls. 160: „að hann hafi altaf
verið innrættur með íslensku".
Svona orðalag er gagnstætt allri
málvenju og er næsta afkáralegt.
Hví gat hann ei sagt: Konráð var
þjóðrækinn í hvívetna?
Dægradvöl hefst á lýsing Álfta-
ness og bæjaskipun þar. Er lýsing
Bessastaða og umhverfis mjög ná-
kvæm og að líkum rjett. Segir
hann mjög ljóst frá húsaskipun,
og hverjir það voru, sem höfðu
húsin til afnota, og er engin
ástæða til að efa, að rjett sje frá
skýrt. þar næst hefst frásögn um
ýmislegt, er við bar í æsku hans
og heimilisháttu í foreldrahúsum,
ásamt mörgu fleiru, og leiði jeg
það hjá mjer.
Á bls. 94 tekur Gr. að lýsa kenn-
urum Bessastaðaskóla, en á bls.
127 ýmsum skólabræðrum sínum.
Síðasti kafli Dægradvalar fjallar
um kensluár hans við latínuskól-
ann. það eru einkum þessir kaflar
endurminninga Gr., sem jeg ætla
að taka til athugunar, sjerstaklega
síðasta kaflann. Jeg var í latínu-
skólanum þau árin, er Gr. ræðir
mest um, og get því vel dæmt um,
hve rjett hann skýrir frá.
þótt jeg á hinn bóginn hafi ekki
eigin þekking á kennurum Bessa-
staðaskóla, sem af líkum ræður,
þá get jeg samt ekki gengið með
öllu fram hjá lýsing Gr„ því fyrir
mjer hefi jeg lýsing eldri manna,
þ. á m. föður míns, sem þektu þá
aiveg eins vel og Gr.
Jóni lektor Jónssyni lýsir Gr.
svo: „að hann hafi verið lítil-
menni bæði til sálar og líkama“.
Á öðrum stað segir hann um Jón
lektor: „að hann hafi verið
ómerkilegur". þetta orð notar
hann sem einkunn á fjölmörgum
þjóðkunnum sæmdarmönnum öðr-
um og virðist svo, sem hann hafi

Innilegar þakkir fyrir auðsýnda hluttekningu við fráfall og jarðarför okkar elsku'ega
sonar, Ara Pálssonar.
Heyklifi 4. des. 1924.
Álfheiður Jónsdóttir. Páll Skarphéðinsson.
tekið sjerstöku ástfóstri við það.
í daglegu máli hefi jeg aldrei
heyrt orð þetta notað, nema um
misindismenn, ómerka í orðum og
gjörðum. En þetta orð lætur Gr.
sjer sæma að nota um æðsta kenn-
ara sinn og yfirmann föður síns.
Marga eldri menn úr Bessastaða-
skóla hefi jeg heyrt minnast Jóns
lektors með stakri virðingu, þótt
þeir teldu hann ekki jafnoka dr.
H. Scheving og Sv. Egilssonar,
hvorki að gáfum nje lærdómi.
því næst tekur Gr. að lýsa dr.
H. Scheving. Dr. Scheving var ein-
hver hinn hálærðasti maður sinn-
ar tíðar, bæði í forntungum
Grikkja og Rómverja. Hann var
og talinn frábær kennari og sönn
fyrirmynd í þeirri grein. Honum
lýsir Gr. svo.: „Hann var ekki lip-
ur, hann ritaði stirðlega bæði lat-
ínu og íslensku; sem philolog
gerði hann engin áhrif á mig“.
Að dr. Scheving hafi hvorki
kunnað að rita latínu nje íslensku,
kemur ei vel heim við umsögn dr.
Gríms Thomsen. í XIV. árg
Skímis 1921, bls. 88, lýsir Grímur
dr. Scheving með þessum orðum:
„Dr. H. Scheving var sjálfsagt
einn hinn latínulærðasti maður á
sinni tíð og með þeim lærðustu
fommáli voru og bókmentum“. I
íormálanum fyrir „lexicon poeti-
cum“ er nokkurra þeirra manna
minst, er Sv. Egilsson (faðir Gr.)
myndi hafa viljað þakka aðstoð
við samningu þessa óviðjafnanlega
listaverks. Farast Jóni forseta
Sigurðssyni þannig orð um það:
„Sed primo loco inter eos auctor
nominasset doctorem philosophiae
Hallgrimum Scheving, qui ei non
solum per triginta annos collega
amicissimus in munere scholastico
fuit, sed etiam ut ipse harum
literarum peritissimus cultor et
poeseos antiquae sagacissimus
interpres erat, ita studia Egilsonii
omni modo adjuvit et instigavit“.
þetta er þýtt á íslensku: „En af
þessum mönnum mundi þó höf-
undurinn máske öðrum fremur
hafa tilnefnt dr. philos. Hallgrím
Scheving, sem um 30 ár var hon-
um ei aðeins hinn ástfólgnasti
samverkamaður við skólastarfið,
heldur studdi þannig jafnframt
og hvatti vísindaiðkanir Egilsens
í hvívetna, þar eð hann var og einn
hinn lærðasti iðkari þessara
fræða og einhver hinn glöggskygn-
asti skýrandi foms kveðskapar“.
þannig telur Jón Sigurðsson dr.
Scheving hafa verið hinn lærðasta
mann. Sýnishorn af ritmáli dr.
Sch. hafa margir, því endi einnar
fornsögunnar, þar sem handritið
þraut, hefir hann samið frá eigin
brjósti, og munu allir, sem hann
lesa, sannfærast fljótt um, að hon-
um hefir ei verið stirt um ritmál.
Konráð próf. Gíslason vitnar oft í
ritum sínum í dr. Sch., og má af
því marka, að próf. K. hefir talið
bann hinn lærðasta mann.
Lýsing Gr. á Sveinbirni Egils-
syni er í hvívetna rjettmæt og
öfgalaus. Hann hefir verið eitt-
hvert bjartasta fræðaljós, sem ís-
land hefir nokkru sinni eignast.
En Gröndal gat lofað föður sinn
án þess að minka dr. Scheving á
nokkurn hátt og draga hann niður.
Frh. Hallgr. Thorlacius
Glaumbæ.
a*11* /uuu|iu 0. ■■hii
á 50 ára afmæli hans 7/ jan. 1925.
Að kljúfa lífsins kalda straum
af kappi, þreki og vilja,
og hirða lítt um glys nje glaum,
en gjörla hlusta og skilja.
Sú aðferð er þeim einum kunn,
sem afbragðsmenni heita.
þeir sigla djarft um svala unn,
en samt í horíið beita.
Er ægisdætra úfinn her
við útnes dansinn leikur,
og byltist hrönn við bjarg og sker,
sinn brimsöng nóttin eykur,
þá reynir oft á hug og hönd,
úr hættu að stýra fleyi,
að gæta segla, greiða bönd,
uns glæðist brún af degi.
*
Og er ei löngum lífsins ferð
sem leið á regin bárum!
þar öllum mætir einatt mergð,
af örðugleikum sárum.
En gæfa er það að geta þá
með Guðs hjálp af sjer borið,
og stefna hærra hugans þrá,
og hylla sól og vorið.
þú sóttir fram, þú vildir vel,
þú varst hinn djarfi’ og góði,
og það jeg sterka stofninn tel
í starfi þínu og óði. —
Og einatt birtu og yl jeg fann
í öllum vísum þínum,
og það jeg virði og þakka kann,
með þessum stefjum mínum.
þú hefir lifað hálfa öld
með hreysti og afl í taugum;
og gleðin skín oss skært í kvöld
frá skáldsins hvarma baugum. —
Guð blessi þig og þessa stund,
og þína æfi lengi;
svo gleðjist oft þín göfga lund
við gullna hörpustrengi!
Pjetur Pálsson.
----o----
Kofoatekjan á Breiðafiröi o. il.
I „Lögrjettu“ nr. 45, 5. ágúst þ.
f.„ er grein frá herra Snæbirni
Kristjánssyni í Hergilsey með
þessari yfirskrift, og virðist hann
1 vera óánægður með lög frá 19.
; júní 1922, er gera ráð fyrir að
! ráðuneytið setji reglur um fugla-
' veiðar o. fl„ og er það þó helst
! reglugerðin frá 31. ágúst 1923, er
bannar að taka lunda úr holum
; með járnkrókum, sem hann er
óánægður með, af því hann hugs-
1 ar að þetta bann muni minka gróð-
ann af lundaveiði í eyjunum í
| Breiðafirði allmikið; og þó er hann
eins og aðrir dýra- og íuglavinir á
' því áliti, að allar skepnur, sem
| eiga að deyja, skuli lífláta sem
fljótast og kvalaminst, sem unt er.
Af því jeg þekki fjallfuglaveiði
mjög lítið, nema af bókum, og
! hefi aldrei sjeð lundaveiði fram-
kvæmda, má vera, að jeg ætti ekki
að blanda mjer í þessi mál, þar sem
jeg ekki að fullu get dæmt um, að
; hve miklu leyti S. K. hefir rjett í
j staðhæfingu sinni, en þar sem jeg
1 hugsa, að hr. Snæbjörn Kristjáns-
I son hafi viljað að fleiri skyldu taka
| til máls um nefnda reglugerð, með
i eða móti, og þar sem jeg er reglu-
; gerðinni mjög meðmæltur hvað
lundaveiði snertir, vil jeg leyfa
mjer að láta í ljós hugsun mína í
sem fæstum orðum.
það getur vel verið að lundaeig-
endur í byrjun mundu bíða nokk-
i urt tjón við að mega ekki nota
hina vanalegu aðferð, þ. e. að ná
lundunum með krókum úr holun-
um; en að tapið verði eins mikið og
; S. K. gitskar á, er varla hugsandi.
i þó að landslagið í eyjunm á
Breiðafirði sje ekki eins vel lagað
til að taka lundann í „háf“, sem t.
Lesbók Lögrjettu X.
Um norsku kirkjuna,
(Eftir Gunnar Ámason fr6 Skútu-
stöðum).
------ Niðurl.
Biskup spurði böm eftir messu,
skólaböm á ýmsum aldri. Var
það gert samkvæmt beiðni for-
eldranna. Stóðu þau í röð á kirkju-
gólfi, drengirnir öðrumegin, stúlk-
urnar andspænis þeim, og biskup
gekk í milli þeirra og talaði v,-ð
þau um dæmisöguna af glataða
syninum. En hvað hann var inni-
legur, og prýðilega tókst honum
að segja alt sem einfaldast, að
tala barnanna eigin mál, en leiða
þau um leið í sem sannastan og
bestan skilning á öllu. Var jafn-
greinileg ást hans á efninu og kær-
leikur hans til barnanna. Stöku
sinnum spurði hann þau eða Ijet
þau botna setningarnar. þau voru
ekki fljót til þess, skorti þó vart
greind, en voru feirnin og svo ,
ógnarlega smá fyrir framan þenn- ;
an herra kirkjunnar — ráðsmann 1
Guðs, eins og biskupinn var í aug-
um þeirra. Alla æfina muna þau ;
samt þessa stund og hún mun
minna þau á kirkjuna. Jeg veit
það af sjálfum mjer. þegar þór-
hallur biskup vísiteraði seinast á
Skútustöðum, voru fermingar-
börnin boðuð til yfirheyrslu — þau
sem vildu. Aðeins eitt kom — pilt-
ur af næsta bæ. Einn þorði hann
ekki að fara. Jeg bauðst þá til að
vera með honum, var þá á 10. ár-
inu og hafði lært kverið, bar geysi-
virðing fyrir biskupnum, en var
ekkert banginn við hann. Svo
spurði þórhallur biskup okkur tvo,
og við stóðum okkur eft;r mætti.
Að því loknu gaf hann íermmgar-
drengnum fje og má nærri geta
hvort honum fanst það ekki feng-
ur. En — seinna veturinn eftir
; fjekk jeg stóreflis brjef með póst-
inum. Var það lakkað og greini-
legt biskupsinnsiglið á því. Hvort
jeg komst á loft. Jeg braut það
ekki upp fyr en jeg hafði sýnt það
öllum. Innan í var landakort
Mortens Hansens og áletruð
kveðja biskups. „Ekki hefir hon-
um nú þótt þú oflærður í landa-
fræðinni“, sögðu menn til að stríða
mjer. Mjer var næst að halda, að
þeir segðu það af öfund. Og kort-
ið — það geymi jeg meðan jeg lifi.
Jeg get þessa aðeins sem dæmis
um, hvílíkan fögnuð biskuparnir
geta veitt bömunum. Komur
þeirra gleymast ekki, hvaða gjaf-
ir sem þeir færa.
Kl. 2 var öllu lokið í Kansland,
en fólkinu var boðuð messa og
safnaðarfundur í höfuðkirkjunni í
Sundi á næsta degi.
Snjeru nú allir heimleiðis, við á
mótorbátnum, en flestir hinna á
smábátum, sem siglt var og róið í
allar áttir. Með blessun kirkjunn-
ar í fararnesti var nú stefnt til
starfa.
Er biskup gekk með prófasti og
presti til kirkju í Sundi sunnu-
dagsmorguninn, var klukkum sam-
hringt. Tóku þeir þá ofan silkihúf-
urnar við fyrsta slagið. Er það
fom siður og fagur.
þótt þeir væru aðeins þrír, átti
það áreiðanlega sinn þátt í há-
tíðablænum, sem á fólkinu var, að
sjá þá alla hempuskrýdda og
skyldu prestar oftar búast hempu
hjer en þeir gera. Að minsta kosti
ættu þeir allir að sitja Synodus
hempuklæddir. Hefði það vissu-
lega ekki aðeins meiri kirkjuleg
áhrif á aðra menn, heldur og á þá
sjálfa.
Hognestad biskup fór nú sjálfur
fyrir altarið og las messu á lands-
máli. Var það með prýði gert.
Hann steig og í stólinn. Talaði
blaðalaust eins og siður er þar í
landi, þótt allir riti niður prjedik-
anir sínar. Verður orðið því lif-
andi og húslestrartónninn hverfur,
sem marga svæfir ella.
Kennimannlegur var biskup og
bar samt öllu meira á hinu, hvílíkt
hjartans mál honum var fagnaðar-
boðskapurinn, hversu trúartraust
hans var óbifandi og mikill kær-
leikur hans til Guðs og manna.
Sá sem mælir af trúarreynslu
flytur Guðs orð.
I lok guðsþjónustunnar spurðu
þeir biskup og prestur fermingar-
börnin. Voru þau ólíkt ófeimnari
en skólabörnin í Kansland daginn
áður og svöruðu öllu greiðlega.
þá var hlje í nokkrar ™írmtur,
svo fólkið gæti dregið að sjer
frískt loft, og eins mætti viðra
kirkjuna. Veitti ekki af því, þar eð
svo margir voru saman komnir, að
fjöldi stóð.
Er það var búið, hófst safnaðar-
fundur, sem biskup stýrði, en allir
fullvaxnir menn og konur sátu.
Fyrst var sungið eitt sálmavers.
þá las biskup upp Ef. 4, 1.—16. og
hjelt nú allmikla ræðu um kirkj-
una, til þess að gera fólki ljóst,
hvað og til hvers hún væri.
þá er biskup hafði lokið ræð-
unni, spurði hann hvort mættir
væru prestur, forsöngvari, með-
hjálparar, kirkjuráðsmenn og
sóknarnefndir. Mátti heita koll-
heimt.
Taldi hann nú upp eignir kirkn-
anna og talaði um ástand þeirra.
Kom í ljós, að mála þurfti báðar
og skyldi sóknamefnd hugsa sjer
hverjir litir skyldu vera og senda
síðan biskupi sýnishorn og áætl-
anir. Eins þarf að stækka kirkjuna
í Kansland, því þar eru aðeins sæti
fyrir 300 manns, 500 í Sundi, en af
2780 fullvöxnum safnaðarmeðlim-
um búa 3/5 hlutar í Kansland, og
svo er fyrir mælt, að hver kirkja
taki i/4 af öllum sóknarbúum. Að-
eins 11 utankirkjumenn voru í
sóknunum.
Kirkjusókn var dágóð, 20%,
rúm 17 % altarisgesta (í öllu
B j örgvinarbiskupsdæmi 17,1%).
Áminti biskup menn alvarlega að
ganga til guðs borðs.
þá skýrði biskup frá breyting-
um, sem gerðar hefðu verið á
helgisiðunum og spurði hvort
prestur færi ekki rjett með þá, og
því var játað. Nú spurði hann mik-
ið um skólann og einkum um krist-
indómskensluna, og var 4—7 tím-
um á viku varið til hennar. Er
siður að lesa fyrst biblíusögur og
þá kver. 7 sunnudagaskólar eru í
sóknunum. Biskup mælti með
kveri Jakobs Sverdrup, en lastaði
þó ekki barnalærdóm Pontoppi-
dans, er flestir nota. þá spurði
hann um trúboðs- og bindindisfje-
lög og reyndust þar að vera 5
kristileg ungmennafjelög, 1 K. F.
U. M. og 3 stúkur. Innratrúboðs-
f.’ elag, heiðingjatrúboð, sjómanna-
trúboð og fleira. Var því offur all-
mikið, t. d. 4 þús. seinasta ár til
Noregstrúboðsins (aðallega til
sjómannatrúboðs).
Bindindi var sagt mikið þar um
slóðir og hvatti biskup eindregið
til þess. Siðferði var og talið
mjög sæmilegt, stuldur ekki svo að
kvæði, og engum refsað fyrir lög-
brot síðustu 4 árin.
Biskup lagði mönnum ríkt á
herðar að gleyma ekki að lesa