Lögrétta - 04.05.1926, Blaðsíða 4

4
LÖGRJETTA
Víking
skilvindan
reynist best. Skilur 65,
120, 220 lítra. Nægar
birgðir og varahluti
hefir ávalt fyrirliggj-
andi og selur og sendir
um land alt, gegn
póstkröfu
Hannes Olafsson.
Grettisgötu 2.
Sími 871.
Reykjavík.
lútersku tvennskonax trúarbrögð,
en sjá ekki gljúl'rin, sem liggja á
milli ýmsra kirkjudeilda mótmæi-
enda. Rn út í þetta þýðir ekki
aó íara. rims má geta, ao nvorki
skyidi knstinn maöur- játa trú
sina á LiUther nje páían, neidur
a Urottmn smn og vera svo minn-
ugur a öoooro nans, ao hann iáti
sjer ant um að eiska aiia bræóur
sma, hvaoa naín sem söinuOur
penra ber.
Ohkt kunnara en mismunur á
trúiræöi kajpóiskra og mótmæi-
enda, er mönnum þaó, nve ólikt
er skipulag ninnar kaþóisku
og iútersku kir kju, enda mun þaö
nu í augum aimennings deiia
kirkjunm mest. Kaþolskir haia
guöveichsstjórn, vjer aítur á móti
ríkiskirkju. Vitanlegt er að Lúther
snerist íyrst og iremst gegn
misbeiting páíaveidisins og síó-
ar reis hann öndveröur- mót öiium
páíadomi og þaö svo öíiuglega aö
exm í dag er páiinn einskonai’
andkristur í augum ijöidans, sem
mötsnúinn er kaþóiskri trú. þó
mun íiestum vitrum mónnum sýn-
ast nu, sem aó Lúther haíi að
þvi er kirkjuskipunina snertir
iariö úi' öskunni i eiainn, og hafi
hin síðari viiia oröið ailmjóg
verri er hm fyrri. Og þótt jeg
sje lúterskur prestui' get jeg vei
viðurkent, að ekki fæ jeg betur
sjeð en að kirkjustjórnarfyrir-
komuiag kaþóiskra sje bæ|ði rjett-
ara og betra en vort. Kunnugt
er líka að Lúther gerði það af
vandræðum einum að íá þjóðhöiö-
ingjum i hendur æðstu völd
kirkjumála. Sagan hafði þá löngu
sýnt það, að slíkt var mjög óhag-
sæit, óeðliiegt og beint mesta
skaðræði. Ríkiskirkj utímabihð
hafði ljóslega sannað það, og var
páfadómurinn eðiileg og holi fram-
þróun frá því stigi. Margt
ber til þess, að ríkiskirkja getur
aldrei reynst vel. Skal aðeins
stiklað á örfáum atriðum hjer.
Fyrst og fremst er það, að sam-
band stjórnmála og kirkjumála,
algerlega veraldslegs ríkis og
kristinnar kirkju, er beint brot á
móti kristnum anda. Drottinn
hjelt slíku algerlega aðgreindu,
og bauð mönnum að gjalda keis-
aranum það sem hans er og Guði
sitt, og aldrei taldi hann heldur
sitt ríki af þessum heimi. Postul-
arnir og frumsöfnuðurinn skyldu
og vel að þeir voru fremur gestir
þessa heims en þegnar hans, og
straks hjá þeim gætir þeirrar
hugsunar, sem til framkvæmdar
hefur komið í kaþólskunni, að
kirkjan væri og ætti að vera ríki
í ríkinu fremur en því undirgefin.
Kirkjan hefur líka altaf eftir
mætti haldið því fram, að hún
væri að vísu ófullkominn, en þó
sýnilegur vísir til ríkis Drottins.
Kenning Ágústusar um ríkin tvö,
guðsríkið og heimsríkið, er alger-
lega kristileg, þó vera megi að
minna þurfi að fordæma heims-
ríkið en hann gerir.
það er hlutverk kirkjunnar að
umskapa heimsríkin og siða þau,
en ekki virðist greiðasta leiðin til
þess sú, að hún geri sig að þræli
þeirra og leiguþýi. Leiðir það
fremur til þess að þau hafa hana
sjer að verkfæri og spilla henni.
Hefur sagan og sýnt slíkt um
ríkiskirkjur, svo greinilega að
ekki verður á móti mælt. Er
skemst til þess að taka, að í
heimsstríðinu voru kirkjur stór-
þjóðanna notaðar til að æisa fólk
til þess að brjóta höfuðboð Krists.
Eru þá guðshúsin síst betur notuð
en musterið í Jerúsalem á Krists
dögum, og má nærri um það geta
hversu vel hann hefur viðurkent
slíka söfnuði, þótt þeir nefndu
hann herra sinn.
Prestar þurfa oftast að beina
þyngstu ávítunum og áminning-
um sínum til veraldlegra höfð-
ingja, en þá mega og allir sjá,
hversu öfugt það er, að þeir sjeu
þeim þrælbundnir í báða skó og
lifi á mála þeirra.
Af þessum sökum og ýmsum
öðrum, þori jeg óhræddur að fyila
lioks þeirra manna, sem þótt þeir
lúterskir sjeu, játa að hvað
kirkjuskipunina snei ti, iór Lúther
vniur vegar. iiaim einblíndi um
of á þa menn, sem í páíasætinu
satu, tii þess aó geta sjeð kosti
paiadómsins. Ug hann var ekki
nogu framsynn tii þess að sjá, aó
þjoðhoíömgjarmr, sem hann fói
lyklavaldið aö kirkjunum, reynd-
ust meiri vargar i vjeum kirkj-
unnai', en jaínvei margir páíanna,
sem vaiia íannst á nokkur hvít-
ur hiettur. pað er aitaí undir hæl-
rnn lagt hvort þjóðhöíðingjai' eða
þeirra ráögjaíar eru nokkrir trú-
menn og haia nokkurt vit á
kirkjumáium eða ekki. þegar í
l'yrstu og alt iram á þennan dag
nafa þeir lagt mesta alúðina við
aö sölsa kirkjueignirnar undh'
ríkið og auka veraldarvald sitt
með kirkjukraftinum, enda er nú
víða svo komið sem hjer, að
kirkjan iær varla nokkru um þau
mái ráóið sem snerta hana fyrst
og fremst — hvað þá annað.
Naí'nið „siðabót“ á klofning
þeirri sem Lúther olh innan kirkj-
unnar, kann jeg altaf ilia við.
Raunar er jeg ekki í vaía um, að
hann með kenning sinni hafi mikið
bætt siðu manna, en ekki myndi
mig iurða á því, þótt þaö kæmi
upp á diskinn meðai fræðimanna,
að þeir litu svo á, að hann hefði
meira siðbætt kaþóisku kirkjuna
óbeinhnis en mótmælenda kirkj-
una. Af ríkiskirkjufyrirkomu-
iaginu leiðir altaf siðspilling eins
og jeg mintist á áðan, og þegar
kom i ijós á fyrstu ái'um vorrar
kirkjudeiidar, og hefur æ gert
síðan.
tiaga kaþólsku kirkjunnar er að
þvi leyti öfug við vora. Með-
an Lúther var á hfi komust á
innan hennar þær umbætur á
höfði og limum, sem honum mis-
tókst að gera innan sinnai' dehd-
ar. Og jeg vildi gjarnan telja
honum þæi' ekki síst til ghdis, því
jeg ætla að mestu hafi um þær
valdið ótti sá er af honum stóð.
En svo mikill var hann, að hann
megnaði það sem mörg sannkar
þólsk stórmenni og hver kirkju-
funduriim öðrum meiri hafði ekki
áorkað. Og sje þannig áhtið vex
Lúther ekki lítið. þessa rökfærslu
byggi jeg á því, að jeg ætla
að hræðslan við Lúther hafi kom-
ið kardinálum og páfa til þess að
taka eins vel og þeir gerðu í mál
þess manns, sem rjetti við
kaþólsku kirkjuna og aflaði henni
síðar viðgangs í hvívetna. En það
var Ignatius Loyola. Og jeg held
að hinn frægi sagnritari W. Barry
hafa alveg rjett fyrir sjer, er hann
telur Loyola hafi verið að því
leyti skarpskygnari Lúther, að
hann í stað þess, að vinna að
afsetning páfans „siðbætti kirkj-
una með sjálfum i>áfadóminum“,
og hermir hann þar með orð
Actons lávarðar. „Hann neyddi
páfann til þess, að koma fram
sjálfs sín hugsjónum“ eins og
Barry kveður að orði*).
Frá þeim tíma skyldu páfarnir
vera ímynd hinnar heilögu kirkju
og valdatákn hins sýnilega valds
Krists á jörðunni.
Menn mega nú segja það sem
þeir vilja um Jesúíta og mörga
hefur verið um þá logið, margur
— altof margur óhróðurinn um
þá er því miður sannur, en hinu
er víst erfitt að mótmæla, að það
sem Lúther vildi varð Loyola
ágengt. Meðan fylgjendur og
lærisveinar Lúthers mannskemdu
sig á kenningadeilum unnu ját-
endur og áhangendur Loyola að
því að bæta líf manna og breytni.
Og því meir sem mótmælendur
sundruðust, treystu kaþólskir
einingarband sitt betur. þetta
gerði gæfumuninn. Hver ráð-
breytnin var þarfari og farsælli,
sjest glögt á því, að er frek hálf
öld er liðin frá kirkjubylting
*) Sjá Páfadómurinn og nýja sag-
an þýtt af P. E. Ólasyni 1915.
Lúthers og skoðanir haiis hafa
farið um álfuna eins og eldur í
sinu, sem ógerlegt virðist að ráða
viö og æ muni magnast, þá tekst
kaþólsku kirkjunni svo að segja
algerlega, að girða fyrir frekari
útbreiðslu þeirra. þá hafði allur
norðurMuti álfunnar tekið mót-
mælendatrú, suðurhlutinn hjelt
allur fast við kaþólska. Miðpart-
uriim, þ. e. Frakkland, Belgía,
Suður-þýskaland, Austurríki og
Pólland var enn óvíst um. Mestar
líkur voru nú til þess, að mótmæl-
endur ynnu þessi lönd. En sjá, enn
leið hálf öld og þá voru þau öll
orðin á bandi kaþólskra. Hversu
leitt sem það er, er nú sannleik-
urinn sá, að frá því að Lúther
leið, heíur það sem unnist hefur
i deilum mótmælenda og ka-
I þólskra, verið nálega alt kaþólskra
megin. Og ekki er hitt óvissara,
að ólíkt helst kaþólskum betur á
sínu en oss; þeir missa, ef svo
má að orði kveða, aldrei neinn
sauð úr rjettinni, en vjer stimd-
um heila hópa.
Hvað rjeði þessu og veldur enn?
Mun það ekki vera, svo sem jeg
gat um fyr, að raunar komst
„siðabótin“ á meðal kaþólskra en
ekki mótmælenda, og þá ekki síð-
ur hitt, að það er sannmæli hjá
Macauly er hann segir: „það er
ómögulegt að neita því, að stjórn-
arfar rómversku kirkjunnar er
hámark mannlegrar speki“. Páfa-
dæmið er langelst allra valda, sem
sagan hefur af að segja, það hef-
ur lifað af sjer hvert keisara-
dæmið og konungsrikið af öðru.
Mun það og ekki sjá fyrir enda
allra lýðvelda nútímans? Víst er
það, að ekki virðist það ennþá
standa neitt völtum fótum. Merki-
legt er líka, og má þess vel geta
hjer, að ætíð er því sýnist hafa
verið mest hætta búin, þá hafa
sest á páfastól menn, sem hafa
verið samtímamönnum sínum að
minsta kosti höfði hæirri, að því er
stjórnvisku snertir. Síðast er að
minnast, að er teknar voru leifar
veraldlegs ríkis af páfanum, þá
kom Leo XIII (1878—1903) til
skjalanna, er, eins og Barry seg-
ír að líkindum rjettilega: „þótt
varðhaldsmaður væri í Vatikans-
höll og hvorki hefði yfir að ráða
konungsríki nje herliði, átti þau
ríkisár, sem glæsilegastur tími og
happadrýgstur hefir orðið í sögu
kirkjunnar frá því að Rómaborg
var ræmd (1526)“.
Loks vildi jeg vara menn við að
trúa því að páfarnir sjeu sannir
óvinir allrar menningar. Jeg ætla
það sönnu nær, að á síðustu tím-
um hafi páfamir verið allra manna
lærðastir. Víst er og það, að þeir
hafa nálega allir verið hinir mestu
listafrömuðir. Má þeim t. d. ef-
laust manna mest þakka, að all-
ar kaþólskar kirkjur bera af vor-
um eins og gull af eir. Eins verð-
ur því ekki neitað, að hin ka-
þólska messa er mikið fegurri en
vor.
En nú vil jeg snúa mjer að
því, að segja örlítið frá kirkj-
unum sem jeg sá í Róm og öðru
er því til heyrir. Ætti jeg þó
ef til vill að svara fyrst, hvers-
vegna jeg hafi svo mælt um
páfadóminn, sem jeg hefi gert.
En það kemur af því, að þótt
jeg sje lúterskur vildi jeg láta
hann njóta sannmælis. Jeg vildi
leiða athyglina að góðu hlið hans
— hina þekkja allir. því er óþarfi
að færa fram nókkra vörn fyrir
mótmælendur þó drepið sje á
kosti kaþólskra. Jeg er einnig
þeirrar skoðunnar, að kirkjan sje
ein og hinn sami Drottinn hinna
ýmsu kirkjudeilda, og teldi því
betur farið að vjer elskuðum hina
kaþólsku bræður vora og bæðum
fyrir þeim, heldur en að vjer
hötuðum þá og bærum vopn gegn
þeim. Báðum er ætlað stríð við
syndina í heiminum og barátta
fyrir sigurlaunum Drottins. Og
betur mun oss hvorttveggja
ganga, ef vjer erum samhuga en
þá er vjer erum hverir öðrum
þrándar í Götu.
----o-----
Hafrannsóknaskipið „Dana“ er
væntanlegt hingað seint í þess-
um mánuði og á nú að rannsaika
frá því síldargöngur við Norður-
land. Fyrir rannsóknunum er nú
dr. A. C. Johansen, en meðal
rannsóknarmannanna er íslensk-
ur maður, Árni Friðriksson kandi
dat, og meðan skipið verður hjer
við land tekur Bjarni Sæmunds-
son fiskifræðingur þátt í rann-
sóknunum. Dr. Jóhannes Schmidt,
rannsóknaforinginn að undan-
fömu, kemur hingað síðar í sum-
ar. Hann hefur verið á ferðalagi
til Kyrrahafsins, en kemur til
Khafnar um miðjan júní. Han-
sen er skipstjóri á „Dana“ eins
og áður.
Silfurbriiðkaup hjeldu þau frú
Ásta og Magnús Einarsson dýra-
læknir síðastl. sunnudag.
Dánarfregn. Sjera Pjetur Jóns-
son á Kálfafellsstað andaðist á
heimili sínu 28. f. m. tæpra 76
ára gamall, fæddur 12. júní 1850.
Hafði hann verið prestur 45 ár.
Hjeraðsskóli Suðurlands. Frá
því hefur verið sagt, að sýslu-
nefnd Árnessýslu hafði samþykt
að skólasetrið skyldi vera á
Laugarvatni í Laugardal og voru
þingmenn sýslunnar þessu sam-
þykkir. En íbúar úthreppa sýsl-
unnar hafa nú risið upp á móti
þessu og hjeldu þeir fund á Sel-
fossi og lýstu óánægju yfir vali
á skólasetrinu, vildu enn fresta
málinu og leita samkomulags við
Rangæinga um sameiginlegan
skóla. Er það mjög óheppilegt, að
hjeraðsbúum skuli veita svo erfitt
að koma sjer saman um, hvar
skólinn skuli standa, því að hvar
sem skólinn yrði settur í hjerað-
inui, má heita, að hægðarleikur
sje að sækja hann úr öllum hlut-
um þess, einkum eftir að þær
Schannongs Monnmenforretn.
0. Farimagsgade 42, K.höfn.
Stærsta og góðfrægasta leg-
steinasmiðja^á Norðnrlöndum.
Umboðsmaður á íslandi.
Snæbjörn Jóusson,
Holtsg. 11> ^aiim iystijjKeykjavík
Hollandsk tíxport Kaíie-Suarogat
linaste Aroma, udmærkot Kafie-
smag, sæi'deias kraftig og billig
i Brugein, anbefales Forbrugere af
Kaife Surrogat.
Fabrikanter: Firrna L Pietera,
Hofleverandör. Groningen, Hoi-
land. Eneiorhandling for island:
T. W. BUCH,
Köbemhavn.
samgöngubætur eru komnar á,
sem nu er unniö að. Og um
Laugarvatn er þaö að segja, aö
þaö er emn aí íegurstu blettun-
um a öiLu iandinu og mun auk
þess haia tii að bera marga aöra
kosti, sem taiiö er aó skóiasetrið
puríi aö haía.
V jeioáiui' sekkui'. AÖfaranótt
l. þ. m. sökk vjelbáturinn Austri
íra iNorölirði úti íyrir Seyðisfirði,
vai' a leiö þaöan meó salt tii
Vopnaíjaiar. iVLenn kornust a±.
Austn var eign Oiais Gislasonar
framkv.stjóra í Viöey.
Heusunæii Norðuriauds. Einar
dóhannsson murmeistari og Jón
Guömundsson timbuimeistari,
báöir á Akureyri, haía tekið aö
sjer byggingu heilsuhælisins fyr-
ir 234,500 kr. og eiga að skila
þvi iuiigeróu 1. okt 1927. Var
tiiboö þeiiia 20 þús. kr. iægra
en hió iægsta áf þremui' tilboð-
um, er gerð voru af mönnum
hjer í Reykjavík.
Kariakór K. F. U. M. er nú í
Noregi og syngur þar víða, undir
stjórn Jóns fiaildórssonar lands-
fjehirðis. Eru komnar fregnir um
fyrstu söngvana, í Stavangri og
Haugasundi, - og var flokknum
tekið ágæ)tlega á báðum stöðun-
um, aðsókn mikil og söngnum
hrósað í blöðunum.
Haildór Kiljan Laxnesa rithöf-
undur er nýkominn heim hingað
og verður hjer um tíma. Hann
hefur samið nýja skáldsögu og
ætlar að sjá hjer um útgáfu henn-
ar, og kafla úr henni ætlar hann
að lesa upp í Nýja Bíó næstk.
sunnudag.
Páll ísólfsson er nýkominn heim
úr ferð til Danmerkur og þýska-
lands. I þýskalandi gerði hann út
um kaup á orgeli handa Fríkirkj-
unni hjer og er það væntanlegt
í næsta mánuði.
Kaupfjelag Eyfirðinga hjelt
nýlega aðalfund sinn á Akureyri
Vöruumsetning reikningsársins
var 2 milj. 460 þús. kr. Erlendar
vörur voru seldar fyrir 1 milj.
350 þús. kr., keyptar mnlendai'
vörur fyrir 1. milj. 110 þús. kr.
Nettoarður af erlendum vörur var
83 þús. ikr., óskiftilegir sameign-
arsjóðir námu 222 þús. kr., en
sjereignarsjóður og innstæður
fjelagsmanna 1 milj. og 15 þús.
kr.
Víðvarpið. Óánægja allmikil hef-
ur verið útaf víðvarpinu hjer í
Reykjavík — kvartað um að það
sje dýrt, einkum stofngjaldið
ósanngjamt — og fáskrúðugt það
sem fólk fær að heyra og heyr-
ist oft illa. Hjelt fjelag víðvarps-
notenda fund, til að ræða þetta, og
var þar kosin nefnd til að semja
við víðvarpsfjelagið. Bauð það þá,
að fjelaginu yrði breytt, þannig
að víðvarpsnotendurnir yrðu sjálf-
ir hluthafar. En því var hafnað
á öðrum fundi. Er ennþá óvíst
um afdrif málsins. Telja ýmsir
svo, að þó margt sje hjer ennþá
ófullkomið í þessum efnum megi
ekki dæma það ósanngjamlega,
þar sem ennþá sje aðeins um
byrjunartilraun að ræða, en þyk-
ir þó svo sem sjerleyfið til víð-
varpsfjelagsins sje athugavert og
rjettast að ríkið ræki þessa starf-
semi í sambandi við landsímann.
í
Prentsmiðjan Acta.