Lögrétta - 12.10.1926, Blaðsíða 2

2
I
LÖGRJETTA
'Jl
ailsstaðar skín í bert forngrýtið
inilli trjánna. En alt í einu opn-
ast útsýni. Eimlestin þýtur áíram
í miðri fjallshlíðinni og hinn
fagri og frjósami JLjierdalur upþ
af Drammenfirðinum blasir við.
Það hvílir einliver töfrabiæja yfir
Drammenbæ þegar maður virðir
hann íyrir sjer í fjarska, en
mjer virtist hún hverfa, þegar
ekið var í gegnum hann. Þá virt-
ist alt verða hversdagslegra. Þó
er bærinn mjög faliegur, hann
liggur á báðum bökkum Dram-
men-elfar, en stór brú er á fljót-
inu. Þetta fljót rennur eftir ein-
hverjum þeim mestu skóglendum
Noregs og er trjánum fleytt eft-
ir ánni. En sjeu fossar í fljótinu
er kvísl úr því veitt tii hliðar við
íossinn og henni veitt eftir trje-
rennu og trjánum fleytt í henni.
Á þann hátt er hægt að nota
íljótið til fleytingar á trjám,
enda þótt fossamir sjeu virkj-
aðir.
Meðfram fljótinu eru ýmsar
verksmiðjur, einkum sögunar-
verksmiðjur og kalkbrensluverk-
smiðjur. Brátt hækkar landið og
brautin iiggur framan í fjalls-
hiíðum í fjölda mörgum jarð-
göngum. Alls stígur brautin til
rúmlega 400 metra hæðar og
blasa við ber fjöllin til beggja
hliða og fjallavötnin blasa við í
dölunum, en í þeim speglast
skógi vaxnar hlíðamar, svo að
erfitt er að greina hvað er vatn
og hvað er land. Ofan úr fjöllun-
um þýtur eimlestin niður í Heiða-
dalinn. 1 norðvestri blasir við
Gaustatindur með hjarnskafla í
brúnunum og neðan við bert
fjalllendið og speglar víða í fjalla-
vötnin, sjerstaklega blasir Heið-
dalsvatnið vel við.
Notodden liggur í dalnum. Það
er verksmiðjubær með 6700 íbúa.
Þar er járnvinsla, pappírsverk-
smiðja og saltpjetursverksmiðj-
ur. Þar byrjaði Norsk Hydro
starfsemi sína. Einnig eru þar
karbid verksmiðjur. Ekki vanst
tími til þess að skoða verksmiðj-
umar. Var því haldið áfram með
eimlestinni að Tinsjónum og á
gufuferju eftir honum alla leið til
Rjúkanbæjar eða svo má það
heita. Þó er farið á rafmagnslest
dálítinn spöl áður en komið er til
bæjarins. Miklar stýflur eru við
suðurenda vatnsins og er vatns-
flöturinn hækkaður að mun og
vatnið notað sem forði á þurka-
tímum fyrir verksmiðjurnar í
Notodden. Vatnið er 400 metra
djúpt og 35 km. langt og er það
umlukt háum fjöllum mjög brött-
um. Þó er á víð og dreif bygð
meðíram vatninu. Hhðai' eru
skógi vaxnar. Aí rafmagnslest-
iimi blasir Gausta við og er mjög
hnkaiegt. Gausta er hæsta íjail
a pessum svæðum, 1890 m. á
hæö. Þó er það ekki þakið jökh.
Nú erum við komnir í Rjúkan-
dahnn. Hhðar hans eru snarbratt-
ar en þó birkivaxnar upp á brún-
ir. Eitiihart bergið sjest bert á
miih trjánna. Ofan í dalbotninn
steypist áður hinn fagri Rjúkan-
foss 145 ' m. á hæð. En nú er
gijúírabúinn í fjötrum og gljúfr-
íð sjáií't vatnslaust. En fyrir 20
árum var hann einráður í daln-
um, dalurinn var að heita mátti
óbygður.
Jeg hafði mikið hlakkað til að
sjá Rjúkan og jeg varð ails ekki
fyrir vonbrigðum. Líklegast hef-
ur þar verið unnið eitthvert hið
mesta þrekvirki sem unnið hefur
verið í iðnaðinum á síðari árum.
Flestum er það kunnugt, að
jurtir þurfa ákveðin vaxtarskil-
yrði tii þess að þróast. Vanti t. d.
efni í jarðveginn vanþrífast þær,
en sjeu þessi efni borin í jarð-
veginn eða borin á, þróast þær
eðlilega. Þau efni sem vanta,
nefnast áburðarefni. Eitt þeirra
efna sem oftast er vöntun á, er
köfnunarefnið. Að vísu er það í
öllum búfjáráburði, en fer þó á
ýmsan hátt forgörðum, svo að oft
vill verða of lítið af því handa
jurtunum. I jarðveginum er það
bundið öðrum efnum — súrefni,
vatnsefni o. fl. efnum, og því að
eins geta jurtirnar notfært sjer
það, að það sje þannig í tengsl-
um eða samböndum. Hreint finst
það í andrúmsloftinu, en þaðan
hafa jurtirnar engin eða lítil tök
á að ná því og notfæra sjer það.
Vísindamenn voru fyrir nokkru
búnir að sjá, að það hefði mikla
þýðingu fyrir framtíð landbúnað-
arins, ef það hepnaðist að breyta
dáhtlu af kffnunarefnisforða
loftsins í köfnunarefnisáburð. Að
vísu finst mikið af saltpjetri í
Suður-Ameríku og eins er köfn-
unarefnisáburður unninn úr kol-
um við gasverksmiðjumar. En
menn sáu fram á, að sumpart
gengu þessar námur til þurðar
og sumpart væri framleiðslan
takmörkum háð að því er snertir
vinslu úr kolum, og að það bæri
því brýna r«.uðsyn til þess, að
vinna áburð úr loftinu ef ekki
ætti að verða hungursneyð í
heiminum. Nú er hnúturinn leyst-
ur og menn kvíða engu í þessu
efni, því að forðinn er ótæmandi
í loftinu og heppilegar vinsluað-
feröir fundnar upp. Og Norð-
menn eiga þann mikla heiður, að
eiga þá tvo menn, sem urðu
brautryðjendur á þessu sviði, þá
prófessor Birkeland og verkfræð-
mg Samúel Eide. B. fann að-
ferðina, sem reyndist síðar að
vera nothæf, en S. Eide kom öllu
í framkvæmd með alveg sjerstök-
um dugnaði og framsýni. Þegai'
talað er um saitpjeturiðnaðinn,
eru nöfn þessara manna nefnd í
einu og aðíerðin kölluð Birke-
lands—Eides-aðferð. Nafn Eides
er þó aðaliega bundið við Rjúkan.
Þær íramkvæmder eru aðahega
hans verk. Ýsmir hafa legið hon-
um á hálsi fyrir það, að hafa
spilt fegursta fossi Noregs, en
hvernig svarar hann þeirri árás:
„Herrar mínir! Það er sagt að
jeg hafi eyðilagt Rjúkanfoss.
Nei, það hef jeg ekki gert. Jeg
hef einungis flutt hann 100 metra
hærra upp í fjallið og sett á
hann jámhömlur til að gera afl-
ið nothæft í þjónustu mannanna.
Hann veitir ekki einungis nægt
uppeldi þeim 10000 mönnum, sem
búa í Vestfolddalnum, heldur
veitir hann einnig næga jurta-
næringu til að rækta það korn
er þarf til uppeldis 3 miljónum
mahna . .
Þamíig lítur Rjúkan út nú.
Þangað ferðast ekki þeir menn
lengur, sem vilja sjá náttúruöfl-
in ótamin í sínum algleymingi.
Nei, þangað íerðast þeir menn
sem vilja sjá hvemig manns-
höndin megnar að notfæra sjer
náttúmöfhn, binda þau og láta
þau vinna í sína þágu. Nú er
Rjúkan mönnum ímynd þess,
hvað hægt er að framkvæma, sje
unnið með atorku og dugnaði og
framsýni. Niðurl.
Vigfús Helgason.
----o-----
Söngvar fyrir alþýðu, raddsett-
ir fyrir hamionium eða pianó,
heitir hefti sem nýkomið er út
eftir sjera Halldór Jónsson á
Reynivöllum. 1 því era 37 lög,
mörg við alkunn kvæði, sum sem
aðrir hafa einnig samið lög við.
Flest kvæðin, sem lögin em við,
eru eftir Gest, 6, Þorstein Gísla-
son, 6, Hannes Hafstein, 4, og
Kolbein Högnason, 6. Sr. H. J. er
kunnur fyrir áhuga sinn á söng-
málum og hefur m: a. skrifað um
þau hjer í blaðið, einkum um end-
urbætur kirkjusöngs, sem hann
ber mjög fyrir brjósti. Ýms ein-
stök lög hafa einnig birtst eftir
hann áður. Lögin í þessu hefti eru
upphaf stærra safns, gefin út af
U. M. F. Drengur.
Skóiasöngvar með þrem sam-
kynja röddum eftir Friðrik
Bjarnason eru nýkomnir út. Eru
í heftinu 23 smálög. Hefur F. B.
verið vinsæll söngkennari í Hafn-
arfirði og ýms lög hans sungin
allvíða í skólum.
Fiskveiðar hafa Norðmenn
stundað hjer við land í sumar á
132 skipum og höfðu fengið um
69 þús. tunnur í lok síðastl. mán-
aðar. En á sama tíma í fyrra
höfðu Norðmenn veitt hjer um
159 þús. tn. Allmikil óánægja er
meðal margra Islendinga, sem út-
gerð stunda, vegna veiða Norð-
manna og aðstöðu þeirra.
Páll Isólfsson hjelt fjórða org-
elleik sinn í fríkirkjunni nýlega
og ljek ýms ágæt lög. Frú Guð-
rún Ágústsdóttir söng þrjú lög,
þ. á m. tvö eftir P. I.
Leikfjelagið er nú byrjað starf
sitt og sýnir þýskan gamanleik,
Spanskfluguna, eftir Arnold og
Bach í mjög lipurri þýðingu eftir
Guðbrand Jónsson. Leikurinn er
einhver fjörugasta og hlægileg-
asta endileysa, sem hjer hefur
verið sýnd og mjög liðlega með
hann farið, enda hefur honum
verið vel tekið. Hinn vinsæli gam-
anleikari Friðfinnur Guðjónsson
er þarna í einu af bestu gerfum
sínum. En önnur aðalhlutverkin
leika Marta Indriðadóttir og Ind-
riði Waage og fara vel með
Þór tók nýlega þýskan togara í
landhelgi og var sá sektaður um
12500 kr. og afh og veiðarfæri
upptæk.
Thorstína Jackson, sem hjer
hefur ferðast um í sumar og
haldið fyrirlestra um Vestur-Is-
lendinga, er nú farin vestur aft-
ur. Var henni haldið samsæti í
Hótel Island að skilnaði og færð
tii minja bókahilla útskorin.
Útflutningur ísl. afurða hefur
numið 5 milj. 274 þús. kr. í sept-
ember. Hæstu upphæðirnar eru
fyrir verkaðan fisk 2 milj. 428
þús. kr. og fyrir síld, 1 milj. 464
þús. kr. Þá er ullin, 345 þús. kr.,
síldarolía 340 þús. kr., ísfiskur
228 þús. kr., fiskmjöl 272 þús.
kr., hestar 40 þús. kr. o. s. frv.
Freymóður Jóhannsson hefur
haft málverkasýningu hjer und-
anfarið. Hefur hún verið allmikið
sótt og ýmsar myndir selst.
Afli var áætlaður 1. þm. 226V&
þús. skippund á öllu landinu, en
var í fyrra á sama tíma 291V£
þús. skp. Birgðir eru taldar 1.
þ. m. um 130 þús. skp., eða álíka
miklar og á sama tíma í fyrra. I
sept. voru flutt út rúml. 33 þús.
skp. Ahs voru fluttar út í þeim
mánuði fiskiafurðir og fiskur fyr-
ir um 4 milj. 870 þús. kr.
Leikfimi og dans sýndi ungfrú
Ruth Hanson nýlega hjer í Iðnó.
Hefur hún dvahð erlendis til að
kynna sjer þessi efni og hefur nú
byrjað kenslu hjer, m. a. í ný-
tísku líkamsæfingum, sem eru
einskonar sami'uni úr leikfimi og
dansi. Gatst fólki vel að sýningu
hennar. En margt fólk sækii' nú
árlega einhverja slíka kenslu og
fást ýmsir við hana.
Verklýðsfjeiög hafa nýlega ver-
ið stofnuð í Bolungarvík og í
Vestmannaeyjum, með 70—80
fjelögum á hvorum staðnum. Bol-
víkingafjelagið er í Alþýðusam-
bandinu, en fjelag Vestmannaey-
inganna ekki.
Háskólinn. Kristinn Ármanns-
son hefur verið .settur grísku-
kennari í háskólanum um eitt ár,
í stað Bjama sál. frá Vogi. Níels
Dungal læknir hefur verið skip-
aður docent í meinfræði innan
læknadeildarinnar, í embætti það,
sem Stefán Jónsson gegndi áður.
Bráðapest hefur gert vart við
-sig hjer austanfjahs og í Eyja-
firði. I Möðruvallasókn hafa
drepist 100 kindur og álíka marg-
ar í Saurbæjarsókn, þar sem
pestarinnar gætir mest.
Leiðrjetting. 1 fyrirlestri Hah
prófessors 1 40. tbl. Lögrjettu
hefur misprentast: Að meðaltah
var kaupið 136 sterlingspund á
mán., á að vera 136 sterl.pd. á
ári (1. dálk, 37. 1. a. o.). Vara-
sjóður þess var 2,183,722 pund, á
að vera 2,153,722 pund (2. dálk-
ur 10. 1. a. o.). En umboðsmaður
hefir á valdi sínu atkvæðagjald
fjelagsins, á að vera atkvæða-
spjald fjelagsins (2. dálkur 35. 1.
a. o.). Einingarskrifstofan, á að
vera allsherjamefndin (4. dálk. 5.
1. a. o.). Nefnhagskýrslna, á að
vera nefndhagskýrslna (4. dálk.
13. 1. a. o.). IStörf nefndanna eru,
á að vera Skrifstofustörf (4. dálk.
29. 1. a. o.). — Þá hefir misprent-
ast í 32. tbl. Lögrjettu 4. ág. Hin
hlutlausu kaupfjelög eftir Au-
larikz, á að vera Hin hlutlausu
kaupfjelög í Finnlandi eftir A.
Aulanko.
-----o----
Prentsm. Acta.
V. Hugo: VESALINGARNIR.
bróður sinn til aðstoðar, sæi hann sjer nauðugan einn
kost, þó að honum tæki það sárt, að segja af sjer starfi
sínu, vegna þess að hann fyndi að hann gæti ekki gegnt
því eins og vera ætti. Þessi bróðir hans hefði annars litla
telpu hjá sjer, og væri það ósk hans, að hægt væri að ala
hana upp í guðsótta í klaustrinu, og vel gæti það komið
fyrir — það gat enginn sagt um það fyrirfram — að hún
yrði nunna er fram liðu stundir. Þegar hann hafði lokið
máli sínu, spurði abbadísin, og hætti að láta talnabandið
renna milli fingra sjer: „Getið þjer útvegað mjer sterka
jámstöng í kvöld?“ — „Til hvers á að nota hana?“ —
„Fyrir lyftistöng“. — „Já, jeg get það, háæruverðuga
frú“, svaraði Fauchelevent. Abbadísin stóð upp án þess
að mbsla orð frá vörum og gekk inn í ráðstefnusa^inn, þar
sem atkvæðisbæru mæðurnar hafa að líkindum verið sam-
an komnar. Fauchelevent var einn eftir í herberginu.
Stundarfjórðungur leið áður en abbadísin kom aftur
og settist í sæti sitt. Þeim virtist báðum, Fauchelevent
og henni, vera mikið niðii fyrir. Vjer ætlum að skýra eins
orðrjett frá samtali þeirra og oss er unt.
„Fauchelevent!“ — „Já, háæruverðuga móðir“. —
„Yður er kunnugt um kapelluna?“ — „Já, jeg hef sjer-
stakan klefa í henni og hlýði þaðan á messumar og prje-
dikanimar“. — „Og þjer hafið verið að störfum inni í
kórinu?“ — „Já, tvisvar eða þrisvar sinnum". — „Það
þarf að lyfta upp steini“. — „Er hann þungur?“ — „Það
er gólfhellan rjett hjá altarinu“. — „Sú sem er yfir graf-
hvelfingunni ?“ — „Já“. — „Jeg er nú hræddur um að það
þurfi tvo menn til þess“. — „Móðir Ascension getur
hjálpað yður. Hún er eins sterk og karlmaður". — „Það
er nú svona, að kvenmaður er aldrei sama sem karlmað-
ur“. — „Jæja, við getum ekki Ijeð yður annað en kven-
mann til aðstoðar. Enginn gerir meira en hann getur. Þó
að Mabillon dómherra skýri frá 417 brjefum hins heilaga
Bemhards og Merlonus Horstinus aðeins frá 367, þá fyrir-
lít jeg ekki Merlonus Horstinus“. — „Nei, það geri jeg
heldur ekki“. — „Mest er um það vert að gera eins mik-
ið og maður hefur krafta til! Klaustur er engin akkera-
smiðja“. — „Nei, og kvenmaður er ekki sama og karl-
maður. En bróðir minn er sterkur". — „Þjer ætlið þá að
útvega lyftistöng?“ — „Já, það eru einu lyklamir, sem
Kanga að þessháttar dyrum“. — „Það er hringur í stein-
inum“. — „Jeg set lyftistöngina í hann“. — „Og stein-
inum er þannig háttað, að hægt er að snúa honum eins
og hann væri á hjörum“. — „Það er gott, háæruverðuga
móðir. Jeg skal sjá um að opna grafhvelfinguna“. — „Þjer
fáið fjórar af söngkonunum til aðstoðar“. — „En þegar
jeg hefi nú opnað grafhvelfinguna?“ „Þá á að loka
henni aftur“. — „Er það alt og sumt“. — „Nei“. — „Skip-
ið þjer mjer fyrir, háæruverðuga móðir“. — „Við ber-
um traust til yðar, Fauchelevent“. — „Jeg er reiðubúinn
til þess að gera það, sem fyrir mig er lagt“. — „Og til
þess að þegja um það, sem þjer heyrið og sjáið?“ — „Já,
háæruverðuga móðir“. — „Jæja, þegar grafhvelfingin
hefur verið opnuð . . .“ — „Þá loka jeg henni aftur“. —
„Já, en fyrst . . .“ — „Fyrst, háæruverðuga móðir?“ —
„Já, fyrst eigið þjer að setja nokkuð ofan í hana“. Nú varð
þögn. Abbadísin rauf hana, en kipringur nokkur hafði
komið á neðrivörina, og bar hann vott um að hik var á
henni. „Fauchelevent!“ — „Já, háæruverðuga móðir“. —
„Þjer vitið, að ein mæðranna ljetst í morgun?“ — „Nei“.
— „Hafið þjer þá ekki heyrt til klukkunnar?" — „Það
heyrist ekkert í hinum endanum á garðinum". — „Er það
satt?“ — „Já, jeg á svei mjer erfitt með að heyra þeg-
ar hringt er á mig“. — „Hún dó við sólarupprás“. — „I
morgun stóð vindurinn auk þess af mjer til klaustursins“.
— „Það var móðir Crucifixion. Nú er hún sæl“. Abba-
dísin þagnaði, bærði varimar, eins og hún væri að biðj-
ast fyrir í hljóði og sagði þvínæst: „Það er ekki lengra
en þrjú ár síðan Jansenitakona nokkur, frú de Bethune,
snerist og varð rjetttrúuð er hún sá móðir Crucifixion"
— „Já, nú heyri jeg hringinguna, háæruverðuga móðir“.
— „Mæðumar hafa komið henni út í líkstofuna, rjett hjá
kirkjunni". — „Já, jeg veit það“. — „Þjer emð eini mað-
urinn, sem geta fengið að koma í þessa stofu. Farið þjer
nú varlega! Það væri dálaglegt ef það frjettist, að karl-
maður hefði komið í líkstofuna“. Rjett í þessu sló klukk-
an níu. „Lof og dýrð sje hinu allraheilagasta kvöldmál-
tíðarsakramenti klukkan níu og alla tíma dagsins!“ sagði
abbadísin. — „Amen!“ sagði Fauchelevent. Abbadísin
hækkaði nú röddina og sagði: „Móðir Crucifixion ljet fólk
snúast meðan hún var á lífi; hún mun gera kraftaverk
eftir dauða sinn“. — „Það mun hún gera“, svaraði
Fauschelevent. — „Það hefur verið blessun fyrir klaustr-
ið, Fauchelevent, að hafa móðir Crucifixion. Það er vit-
anlega ekki hlutskifti allra að fá að deyja eins og Ber-
ulle kardínáli, sem gaf upp andann, er hann var að flytja
hinu heilögu messu og fól guði sál sína, rjett þegar hann
var að segja orðin: Hanc igitur oblationem.
En þó að móður Crucifixion auðnaðist ekki sú gæfa, var
dauði hennar þó dásamlegur. Hún hafði fulla meðvitund
fram á síðustu stund. Hún talaði við okkur og þvínæst
talaði hún við englana. Hún gaf okkur fyrirskipanir sín-
ar. Ef þjer hefðuð haft dálítið meiri trú og getað verið
viðstaddur í klefa hennar, hefði hún læknað á yður fót-
inn með því að snerta hann. Hún brosti. Það var auð-
fundið, að hún mundi vakna uppi hjá guði; það var for-
smekkur af himnaríki við dauða hennar“. Fauchelevent
hjelt, að hún væri að flyta prjedikun. „Amen“, sagði
hann. — „Fauchelevent, maður verður að gera það, sem
þeir framliðnu heimta“, sagði abbadísin, og ljet nokkrar
kúlur á talnabandinu renna um greipina á sjer. Fauche-
levent svaraði engu; hún hjelt áfram: „Jeg hef ráðfært
mig um þetta vandamál við ýmsa af þjónum drottins, sem
getið hafa af sjer mikla blessun í hans víngarði“. —
„Hringingin heyrist miklu gleggra hjer heldur en úti í
garðinum, háæruverðuga móðir“. — „Síðustu tuttugu ár-
in hefir hún notað líkkistuna sína fyrir rúm, með leyfi
hins heilaga föðurs, Píusar VII“. — „Hans, sem krýndi
keis . . . Buonaparte?“ Þegar þess er gætt, að Fauche-