Lögrétta - 14.10.1931, Page 1

LOGRJETTA
XXVI. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 14. okt. 1931
39. tbl.
Um víða veröld
Gullið og gengið.
Skoðun bretska fjármálaráðherr-
ans, Philip Snowden.
Um ekkert í opinberu lífi
heimsins er nú meira talað en um
gullið og gengið og kreppuna, sem
nú sverfur að atvinnu- og fjár-
hagslífi flestra bjóða. Ýmsum
mun forvitni á því að sjá það,
hvernig fjármálaráðherra Eng-
lands gerir grein fyrir þessum
málum og verður því sagt hjer
frá ræðu, sem Philip Snowden
hjelt nýlega um þessi efni, og
einkum um það, hversvegna Bret-
ar hættu gullinnlausn.
Lögin sjálf má skýra í fáum
orðum, sagði hann. Með gullgildis-
lögunum frá 1925, sem lögleiddu
aftur gullinnlausnina, sem afnum-
in hafði verið síðan í upphafi ó-
friðarins,var Englandsbanki skuld
bundinn til þess að selja, ef þess
var krafist, fyrir £ 3 17 s. 10 Va
d. hverja únsu, þannig að gullið
væri selt í myntum af ákveðinni
þyngd. Þessari skyldu er nú ljett
af bankanum, það er að segja,
við miðum ekki verðlag okkar nú
sem stendur við gullgildi og pund-
ið er ekki lengur í neinum skorð-
uðum tengslum við aðra mynt.
Undanfarna mánuði höfðum við
gert alt, sem í okkar valdi stóð til
þess að komast hjá þessu. En til
allrar ógæfu var róðurinn okkur
of þungur. Hin miklu lán, sem
Bretland fjekk í Frakklandi og
Bandaríkjunum til þess að halda
við pundinu mega nú heita alveg
eydd. Erlendir menn, sem átt hafa
fje í London hafa haldið áfram
að taka það þaðan. Það varð ljóst,
að ekki yrði unt að halda pundinu
í gullgildi lengur nú sem stendur.
Afleiðmgarnar verða óþægileg-
ar og að sumu leyti geta þær orð-
ið alvarlegar. En þær geta ekki
orðið að eyðileggingu eða hruni.
Pundið fer ekki sömu leið og
markið og frankinn. Jeg get full-
vissað um það, að á slíku er eng-
in hætta. Þessu hefði getað verið
öðruvísi varið, ef pundið hefði
farið að falla meðan ennþá var
mjög mikill halli á fjárlögum rík-
isins og meðan menn efuðust um
mátt okkar til þess að koma fjár-
málum okkar í lag. Þá hefði
stjórnin þurft að taka lán til þess
að standast dagleg gjöld. En þeg-
ar traustið var farið, hefði það
bráðlega reynst ógerningur að fá
lán, og þá hefði það orðið óhjá-
kvæmilegt að fella gengið, það er
að segja, að prenta meira og
meira af pappírsgjaldeyri til þess
að standa straum af gjöldum.
Slíkt gengishrun hefði ef til vill
var hin raunverulega hætta fólg-
verið ógerningur að stansa. 1 því
in. Eins og málum horfir nú er
engin slík hætta fyrir hendi.
Bretsku fjárlögin eru nú í ör-
uggara jafnvægi en nokkur önnur
fjárlög í veröldinni. Nú er ekki
framar nein hætta á innlendu lág-
gengi, á því að prentaður verði
pappírsgjaldeyrir til þess að
bjarga sjer áfram. Nú er engin
ástæða til þess lengur að efast
um það, að ensk fjármál sjeu á
öruggum grundvelli. Þær alvar-
legu ráðstafanir, sem við gerðum
til þess, að jafna halla fjárlag-
anna höfðu umsvifalaust áhrif í
þá átt að auka traustið út á við.
í nokkra daga þvarr mjög gull-
straumurinnn út úr landinu og
þess var vænst, að alveg tæki fyr-
ir hann. En til allrar ágæfu gátum
við ekki komið óskiftir fram
gegn umheiminum. Menn í áhrifa-
miklum stöðum hjeldu ræður og
skrifuðu greinar til þess að mæla
með lággengi. Þetta vakti ugg er-
lendis. Stjórnmálaástandið var í
óvissu og ókyrðin í flotanum var
blásin mjög upp í erlendum blöð-
um. En það eru samt sem áður
alls ekki innanlandserfiðleikar
okkar, heldur erfiðleikar annara
þjóða, sem hafa gert okkur það
ómögulegt, að halda við gullgild-
inu og þótt gildi pundsins geti
fallið móts við erlenda mynt, er
það nú víst, að verðsveiflur þess
verða mjög takmarkaðar. Það er
sennilegt að afleiðingin verði sú,
að við verðum að greiða hærra
verð en áður fyrir erlendar vörur.
Innfluttar matvörur og hrávörur
eru svo mikill hluti þess, sem við
notum að við megum búast við
því að sjá nokkura verðhækkun
á innfluttum vörum næstu mán-
uðina — en það er ekki líklegt, að
sú hækkun verði mikil. Fyrir all-
an þorra manna er þetta það
versta, sem við getum átt von á.
Hvernig stendur nú á því, sem
skeð hefur? Eins og jeg hef áð-
ur sagt er það miklu meira að
kenna erfiðleikum annara þjóða,
en erfiðleikum okkar sjálfra.
Fjármála og bankamálakerfi Eng-
lands er svo örugt, að enginn get-
ur efast um það. Enginn maður,
hvar sem hann er í heiminum, ef-
ast um það, að ensku aðalbank-
arnir geti staðið við allar skuld-
bindingar út í ytstu æsar. En
þetta á ekki við alla banka al-
staðar. Erlendis eru ýmsir bank-
ar taldir í kröggum. Fólk efast
um það, að fje, sem þessum bönk-
um heíur verið trúað fyrir, sje
örugt. Það hefur þessvegna tek-
ið jDeningana úr bönkunum og
geymir þá sjálft.
í sumum löndum eru bankahrun
mjög algeng, en svo er ekki í
Englandi. En þar sem svo er
ástatt eru bankarnir mjög smeyk-
ir um sig, jafnvel þeir sterku.
Þeir flýta sjer því að taka heim
til sín allt það fje, sem þeir kunna
að eiga geymt hjer. Þetta hefur
verið aðalástæða þess, hversu
sorfið hefur að pundinu. Erlend-
ir bankar hafa tekið heim til sín
fje það, sem þeir áttu í vörslum
í London, af því að þeir voru
hræddir um sjálfa sig og óttuðust
þær kröfur, sem kynnu að verða
gerðar á hendur þeim. Og um leið
og þeir tóku fjeð heim til sín
hafa þeir að sjálfsögðu víxlað þvi
úr pundum í sína eigin mynt.
Þessvegna hefur verið ómögulegt
að halda gildi pundsins. Salan á
sterlingspundinu fyrir erlenda
mynt hefur verið svo mikil, að
verðmæti pundsins, eins og alls
þess, sem mikið er selt af, hefur
fallið. ,
Við höfum látið rannsaka það,
hvernig stendur á þessarí miklu
sölu á pundinu og komumst að
þeirri niðurstöðu, að salan fer
mest fram fyrir útlendinga, en
engar sannanir eru fyrir því að
bretskir þegnar flytji út fje, sem
neinu nemur. En ef þeir gera það,
auka þeir mjög erfiðleika þjóðar-
innar.
Ein afleiðing þess, að gullinn-
lausninni er hætt er auðvitað sú,
að útlendingar, sem kynnu að
vilja taka fje sitt úr enskum
vörslum, geta ekki gert það nema
með því að fá það greitt í pund-
um, sem fallin eru í verði og tapa
þessvegna á því, miðað við sína
eigin mynt. Okkur þykir fyrir
þessu tapi þeirra. Við höfum gert
alt, sem við gátum til þess að
komist yrði hjá því. Við höfum
ekki hikað við það, að leggja á
okkar eigin þjóð þungar byrðar
og sárar fórnir til þess að eyða
þeim ástæðum sem fjárhags-
ástand sjálfra okkar, eða tekju-
halli fjárlaganna hefði haft á fall
pundsins.
Að lokum endurtók ráðherrann
þau ummæli sín, að engin veru-
leg átsæða væri til ótta fyrir all-
an þorra manna, og hann bað
menn að vera ekki hrædda, þvi
að hræðsla almennings yki glund-
roðann. Hann bað menn einnig að
forðast alt fávíslegt gengisbrask
og hann bað menn að eyða pen-
ingum sínum heima í Englandi, en
ekki erlendis.
Hann sagði að lokum að stjórn-
ín mundi gera alt, sem í hennar
valdi stæði, til þess að rjetta aft-
ur við aðstöðu Breta. Ein af
ástæðum kreppunnar er hin
ójafna skifting á gullforða heims-
ins. Bretska stjórnin og Eng-
landsbanki hafa lengi haft mál
þetta til athugunar og reynt á all-
an hátt að koma á samvinnu milli
helstu banka heimsins til þess að
bæta úr þessu. Bretar hafa verið
fúsir til þess að kalla saman al-
þjóðafund um þessi mál. En
bretsku stjórninni var gert það
ljóst, að slík ráðstefna yrði hald-
in í óþökk nokkurra annara ríkja
og mundi því verða árangurslaus.
I lok ræðu sinnar sagði fjár-
málaráðherrann, að Bretar hefðu
áður sjeð og sigrast á meiri erfið-
leikum en þessum og mundi svo
enn fara, að Bretar kæmu sterk-
ari of farsælli út úr þessari
kreppu en þeir áður voru.
Þannig lítur Philip Snowden á
þessi mál.
Gullforði heimsins
og breytingar hans.
Það er alment álitið, eins og
Philip Snowden fjármálaráðherra
segir í ræðu sinni, sem frá er sagt
hjer á undan, að ein ástæða geng-
ishrunsins sje sú, hversu gullforði
heimsins sje ójafnt dreifður
milli höfuðbankanna og höfuð-
landanna. Það er því fróðlegt að
sjá hvemig skifting gullforðans
er og hefur verið undanfarna
mánuði. Tafla sú, sem hjer fer á
eftir sýnir gullforðann í helstu
löndum og breytingar hans á
þessu ári, miðað við lok hvers
mánaðar:
Bret- Frakk- pýska- Banda-
land land land ríkin
Janúar 139,5 446,9 109,8 880,5
Febrúar 140,8 450,2 111,8 885,4
Marts 144,5 451,7 113,7 892,4
Apríl 146,3 447,8 115,9 898,6
Maí 151,9 447,9 117,0 913,4
Júní 163,3 452,7 69,6 943,8
Júlí 132,0 470,2 66,7 942,4
Ágúst 134,3 471,5 66,9
Taflan sýnir það hvernig gull-
straumurinn hefur á síðkastið
gengið til Frakklands og Banda-
ríkjanna, og einkum aukist þar,
en þorrið í Bretlandi og Þýska-
landi um það bil, sem mest för
að bera á kreppunni (sbr. yfir-
litið um aðdraganda hennar og
sögu í seinasta blaði).
Aldarafmæli
bretska vísindafjelagsins.
Eitthvert merkasta vísindafje-
lag heimsins, bretska fjelagið
(The British Association) hefur
nýlega haldið hátíðlegt aldaraf-
mæli sitt. Fyrsti fundur þess var
haldinn í York (eða Jórvík) 1831.
Fjelagsskapur þessi nær um alt
Bretaveldi og er samband vís-
indamanna í ýmsum fræðigrein-
um. Allsherjarfundur er haldinn
einu sinni á ári í einhverri stór-
borg í Bretaveldi, en þó ekki að
jafnaði í London. Tilgangur fje-
lagsskaparins á að vera sá, að
fræðimenn úr ýmsum greinum
geti kynst því, sem fram fer í
öðrum greinum, eða svo lýsti
Vernon Harcourt tilganginum í
ræðu þegar fjelagið var stofnað.
— Þar að auki fæst fjelagið
við ýmiskonar rannsóknir og
fræðslu og nú eru að jafnaði
starfandi sextíu eða sjötíu sjer-