Lögrétta - 28.10.1931, Síða 1

XXVI. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 28. okt. 1931.
41. tbl.
Um víða veröld
Ensku kosningarnar.
Kosningaræða eftir MacDonald.
Ensku kosningarnar, sem fram
fóru í gær, voru einhverjar þær
merkustu, sem fram hafa farið i
enskri þingsögu og kosningabar-
áttan hörð. M. a. var baráttan
mjög hörð í kjördæmi forsætis-
ráðherrans, MacDonalds (Sea-
ham), en flokkur hans þar hafði
áður samþykkt vantraust á hann
en þó með mjög litlum atkvæða-
mun. Fyrir fáum dögum, þegar
forsætisráðherrann hóf kosninga-
baráttuna þarna, hjelt hann ræðu
mikla fyrir mjög miklum fjölda
áheyrenda og af því að hann
gerir þar grein fyrir ástandinu og
því, sem kosningarnar eigi að
snúast um, verður sagt hjer
nokkuð frá henni. Honum var
tekið með nokkurum ópum frá
sumum fundarmönnum fyrst í
stað, og eins dóttur hans, sem
með honum var, en fagnaðaróp-
in voru þó yfirgnæfandi, einkum
er á leið ræðuna.
Hann lagði fyrst áherslu á það,
að hann byði sig einungis fram
sem verkamannafulltrúa og hefði
í engu breytt skoðunum sínum
eða hvikað frá stefnu flokksins,
þótt hann hefði orðið að mynda
samsteypustjórnina til þess að
sameina sem flesta krafta til þess
að vinna bug á kreppunni. Ensk-
ir kjósendur geta nú ekki bjarg-
að sjálfum sjer út úr öngþveiti
því og hruni, sem Þjóðverjar
lentu í, nema með því að beita
skynsemi sinni og sjálfstæði og
láta ekki afvegaleiðast af þröng-
um flokkshagsmunum. Jeg hef ekk
ert samvitskubit út af spori því,
sem jeg hef stígið, sagði hann,
jeg mundi stíga það aftur og vera
eins góður flokksmaður fyrir það.
Sumir flokkar eða flokksbrot
reyna að nota kreppuna í hags-
munaskyni fyrir flokk sinn. Marg-
ir hafa sjálfsagt hrist höfuðið
yfir þessari samsteypustj órn, það
er ekki langt frá því að jeg hafi
gert það sjálfur. Við hefðum fegn-
ir viljað komast hjá því, að þurfa
að grípa til þessara ráða. En það
var ekki hægt. Það var nauðsyn-
legt að reyna það, að láta Eng-
land sýna öllum heiminum, að það
gæti hafið sig yfir flokkaþref
og þras og flokkshagsmuni, þeg-
ar sameiginleg þjóðarnauðsyn og
þjóðarhætta kallaði að — við átt-
um að sýna kraft og heilbrigði
enskrar þingstj órnar, mátt henn-
ar til þess að leysa þau vandamál,
sem orðið hafa öðrum þjóðum að
falli, eins og t. d. Þýzkalandi, af
því að fjármálaóreiðunni var leyft
að halda þar áfram og aukast, án
þess að taka nógu tímanlega í
taumana. Það voru ekki síst sið-
ferðileg áhrif sameiningarinnar og
samstarfsins, sem hefðu getað
bjargað Bretlandi og látið veg
þess vaxa út um heiminn. Þetta
samstarf tókst með myndun þjóð-
stjórnarinnar — en þó ekki að
öllu leyti. Það tókst, svo að
myrkranna milli hafa símarnir
flutt þá fregn um víða veröld, að
á dögum neyðarinnar stendur
þessi þjóð sameinuð til varnar
sjer og framtíð sinni, að flokka-
skipulag okkar er svo sveigjan-
legt og stjómmálaþroski okkar
svo mikill, að við getum, þegar
þörfin kallar, beitt öllum flokkum
saman í sameiginlegri þjóðarnauð-
syn, getum sýnt öllum heiminum
mátt og veldi bretsks lýðræðis.
Vinir mínir, látið allan heiminn
sjá nýjan vott þessa stjórnmála-
þroska á kosningadaginn. Látið
þið heiminn sjá það og sanna, að
menn geti reitt sig á þetta land
sem land heiðarlegra viðskifta,
heiðarlegra fjármála, að þessu
landi verði til þess treyst að
vernda heiður sinn, að þessi þjóð
kunni að standa sameinuð í neyð-
inni, hvað svo sem annars kann
að skifta henni í flokka. Það vald,
sem jeg vil að þið verjið, sú þjóð,
sem jeg vil að þið verjið, er sú
þjóð, sem jeg vil að þið eigið,
sú þjóð, sem jeg vil að þið ráðið,
sá þjóðarauður, sem þið og fjöl-
skyldur ykkar eiga að eiga hlut-
deild í, það þjóðarstolt, sem jeg
vil að þið eigið í persónuleika
sjálfra ykkar. Þið getið sagt
hvað þið viljið og kosið eins og
þið viljið, en jeg ætla aldrei að
hvika frá trúnni á þessa þjón-
ustu, á það, að þjóna þessari
þjóð (Fagnaðaróp).
Má jeg nú útskýra það fyrir
ykkur hvernig stendur á núver-
andi ástandi. Allir sem til þektu
hlutu að vera mjög áhyggjufullir
yfir fjárhagsástandi landsins. En
við gátum ekki verið háværir
um þetta ástand vegna álits okk-
ar og afstöðu út á við. Það hefði
aðeins aukið erfiðleikana. Við
hjeldum hverja ráðstefnuna á
fætur annari frá því í mars og
jeg setti sjerstaka nefnd til að
rannsaka málið. Við vorum að
vissu leyti farnir að eyða höfuð-
stól okkar, lifa á sparifjenu. Og
við lifðum ekki einungis á eyðslu
á okkar eigin höfuðstól, við vor-
um einnig farnir að lifa á láns-
fje. Atvinnuleysissjóðurinn var
þrotinn eða var í rauninni gjald-
þrota, og miljónir og miljónir og
aftur miljónir ljet þingið taka
til láns handa sjóðnum. Fyrst
voru horfur á því að sjóðurinn
gæti endurgreitt þetta, en það
kom bráðlega í ljós, að hann
mundi aldrei geta staðið í skilum.
Loks kom að því að stjórnin,
verkamannastj órnin fyrverandi,
ákvað að stemma stigu fyrir
þessu og fara að spara. En jafn-
framt var fjárhagsástand alls
heimsins að versna stórlega. Það
þurfti að hjálpa Ástralíu um
41/2 miljón punda lán. Það
þurfti að hjálpa Þýzkalandi.
Fjárhagshrun kom yfir hvert
ríkið í Mið-Evrópu á fætur öðru
og þetta hrun heyrðist um allan
heim. Óvissan jókst og hættan
færðist nær og nær. Hættan á
fjárhagslegu hruni, sem hefði
ekki einungis komið hart niður
á bankamönnum heldur á öllum
almenningi. Þessvegna þurfti að
setja undir lekann í tíma, spara,
gera fjárlögin hallalaus. Fjár-
málaástand okkar var kunnugt
um allan heim og til allrar ó-
hamingju hafði einn stjórnmála-
flokkur í þessu landi barist mjög
heiftúðlega gegn styrkveitingun-
um og gjöldin til þeirra urðu
mjög til þess að rýra fjármála-
álit okkar erlendis. Erlendir bank-
ar sem áttu fje geymt hjer, fóru
að halda að það væri ekki trygt
og tóku það burtu. Fjármagn
landsins þvarr og traustið á ensk-
um fjármálum og viðskiftalífi
fór líka að þverra. Stjórnin sá
enn betur en áður nauðsynina á
því að spara. Þegar spamaðar-
áætlanirnar voru tilbúnar, fóru
sumir, sem reyndar voru vissir
um nauðsyn þeirra, að halda að
þær yrðu óvinsælar og snjerust
þessvegna á móti þeim.
Síðan fór MacDonald að lýsa
klofningnum sem varð í verka-
mannaflokknum út af þessum
málum og mintist í því sambandi
á starf flokksins frá upphafi. Jeg
get vel skilið það, sagði hann,
hversvegna fjelagar mínir gengu
ekki í samsteypustjórnina. Jeg á-
mæli þeim ekki fyrir það. Jeg
ráðlagði meira að segja sumum
yngri mönnunum að gera það
ekki. Jeg sagði þeim, að þeir ættu
framtíðina fyrir sjer og skyldu
ekki leggja sig í þá hættu og
þær óvinsældir, sem því eru sam-
fara, að sitja í stjórn á slíkum
tímum. Það gegnir öðru máli um
mig, jeg hef sjeð framan í slíka
hættu áður og jeg er gamall mað-
um og mitt starf fer bráðum að
enda. Þið skuluð vera áfram í
ykkar gamla flokki, sagði jeg við
þessa ungu menn, 0g verið þið
hinn góði andi flokksins.
En þótt jeg segist skilja það,
hversvegna ýmsir fjelagar mínir
gengu ekki í samsteypustjórnina,
þá er það eitt sem jeg ekki skil.
Jeg skil ekki hversvegna þeir
fylgdu ekki fram því, eftir að
þeir fóru úr stjórninni, sem þeir
höfðu sjálfir samþykt meðan
þeir voru í henni. Jeg hefði í
þeirra sporum sagt sem svo: Jeg
er ykkur ósammála um þetta og
um hitt og þess vegna fer jeg úr
stjórninni, en jeg vil samt ekki
leggja neinn stein í götu þess, að
þið fáið samþykt hallalaus fjár-
lög.
Síðan lýsti MacDonald því
hvernig ósamkomulagið innan
verkamannaflokksins hefði orðið
til þess að stjórnin varð að fara
frá og þjóðstjórnin var mynduð
í flýti, til þess að bjarga fjár-
hag ríkisins og halda við heiðri
enskra fjármála og atvinnulífs.
Og þetta hefur tekist af því að
stjórnin nýtur trausts, af því að
allur heimurinn veit það, að þessi
stjórn ætlar að halda fast við
bretskan viðskiftaheiðarleik og
•varðveita öryggi þess. Næsta stig-
ið er svo það, að undirbúa al-
þjóðafundi um fjármálin og ekki
síst það, að koma á hagstæðum
verslunar j öfnuði.
MacDonald lauk ræðu sinni á
því, að biðja um endurkosningu,
til þess að hann gæti stutt að
því, að bretskur fjárhagur og
bretskt atvinnulíf yrði endur-
reist og sagði að síðan yrði tekið
aftur til óspiltra málanna um
framkvæmd þeirra verka, sem
verkamannaflokkurinn hefði haft
og hefði enn á stefnuskrá sinni.
Hver þorir að segja mjer, að jeg
hafi svikið lífsstarf mitt, þótt við
höfum um stund neyðst til þess
að snúa okkur að öðrum knýj-
andi viðfangsefnum.
Ameríka og Rússland.
Álit Majakofski.
Eins og kunnugt er, starfa
margir amerískir verkfræðingar í
Rússlandi, Rússar hafa fengið þá
þangað til þess að stjóma ýmsum
fyrirtækjum fimm ára áætlunar-
innar og mikið af vjelum hafa
þeir einnig fengið frá Ameríku.
Þéssir ameríkumenn hafa marg-
ir skrifað um Rússland og ár-
standið þar og hefur Lögrjetta
sagt frá ýmsu slíku.
Þessir Ameríkumenn, sem
starfa í Rússlandi, eru nú einnig
að verða efniviður í rússneskar
bókmentir. Ýmsir af hinum yngri
höfundum Rússa hafa lýst þeim
og áhrifum þeirra. Unga kynslóð-
in í Rússlandi hefur að ýmsu
leyti mætur á amerískri menn-
ingu, en dregur stundum jafn-
framt dár að Ameríkumönnum.
Majakofski er einn af þeim
rússnesku höfundum, sem skrifað
hefur af mikilli hrifningu um
ameríska vjelamenningu, eða
rjettara sagt um amerískar vjel-
ar, því að hann ámælir harðlega
því, hvernig ameríska auðvaldið
noti vjelarnar, en telur vjelarnar
sjálfar mikla blessun og mikla
menningu, gagnstætt því, sem
ýmsir vesturlandamenn álíta, að
þær sjeu sannri menningu til
niðurdreps. Honum líkar vel við
Ameríkumenn að mörgu leyti og