Lögrétta - 30.12.1931, Side 2

2
LÖGRJETTA
Fyrstu sxtjöajr
Hvort eru að slökkna öll vor ljós,
svo enga dáð til lands nje sjós
nú fræknum mönnum framar stoði að reyna?
Já, það er að skella á þjóðarnauð
af því, — að fyrir lands vors brauð
vjer náum ekki í nógu mikla steina.
Vjer sóttum of mjög falskan flaum
með frelsi vort, hinn rætta draum;
nú hvæsa um stafninn hvítfyssandi iður.
Því stoðar hvorki raup nje rag,
en reynum samstilt áralag
og sogumst ekki í svelginn gráa niður. —
Því sækist fjörr og svikul mið,
skal svingli hætt og snúið við
í landvar trygt og leitað eftir hæli.
Og lýðsins aldna merki — mör,
skal með oss vera, uns lýkur för,
og hirðum ei þótt hispursmennin skæli.
Oss gera mætti að gæsnislýð
hin gagnsykraða munaðstíð,
er þeytir hvoðu úr miklu. af sinni menning. —
Sjá, mestur kjarni, er þarfnist þið
til þróttugs lífs, býðst heima við,
svo hljóðar lands vors hóglát móðurkenning.
Áf frjóvu lífi morar mar
og moldin veitir hýrlegt svar
við varhugð hvers, er vill hjer sáning reyna.
Svo fjölgum iðjum, fjölgum lýð
og fitjum upp þá nytjatíð,
er brutl ei þarf með brauðið fyrir steina.
í fátækt okkar fyr á tíð
mót forlaganna hverri hríð
vjer seigluðumst í sjálfs vors skóm og klæðum.
Oss faldar því ei veldið vel,
ef vetrar megna fyrstu jel
í gadd að hleypa öllum vörmum æðum.
Jak. Thor.
LÖGRJETTA
Útgefandi og ritstjóri:
porsteinn Gíslason,
þingholtsstrseti 17. Simi 178.
Innhelmta og algreiBsla
í Lsekjargötu 2. Sími 185.
fremur til niðurrifs á sannri
mentun en henni til uppbygging-
ar. Hann segir að flest þessi blöð
flytji fánýtt efni og oft rangfært
og litað og slái á þá strengi fólks-
ins, sem heimskulegastir sjeu og
hjegómlegastir, lagi sig eftir
lægstu kröfum lesendanna, í stað
þess að kenna lesendunum að
fara eftir háum kröfum, sem
blaðið setur sjálft. Þótt flokks-
bundin blöð hafi því oft skaðleg
áhrif, að áliti þessa höfundar,
segist hann ekki vilja láta hamla
málfrelsi þeirra. Hann segir að
vísu, að gera þyrfti ráðstafanir
til þess að vissar, nauðsynlegar
fregnir kæmu ólitaðar og óafbak-
aðar í öllum blöðum, svo að allir
gætu sjeð þær rjettar, en svo
gætu blöðin haft rjett til þess að
skýra þær eftir eigin geðþótta.
Um útvarpið, eins og það er
rekið í Englandi, segir höfundur,
að það hafi mikið menningar-
gildi, af því að svo vel hafi vilj-
að til, að það sje undir stjórn
fólks, sem skilji gildi uppeldis og
mentunar, og láti útvarpið flytja
fljótt og á hlutlausan hátt fregn-
ir af hverskonar nýjungum í vís-
indum, listum og stjórnmálum.
Hann álítur því að blöð og út-
varp sjeu máttugustu menning-
artæki nútímans, þegar rjett sje
á þeim haldið, en þó geti þau
ekki komið í stað skólanna, þeir
sjeu nauðsynlegir eftir sem áð-
ur.
Gott uppeldi og mentun er
undirstöðuskilyrði þess að nýtt
skipulag hepnist, nýtt skipulag,
sem greitt geti fram úr vandræð-
um viðskiftalífs og menningar.
Zamora Spánarforseti.
Niceto Alcala Zamora hefur
nú verið kosinn forseti spænska
lýðveldisins, eins og við var bú-
ist. Hann er 54 ára gamall,
bóndasonur frá Austur-Anda-
lusíu. Hann stundaði háskólanám
og tók fyrsta próf sitt við Gran-
adaháskólann mjög ungur, 17
ára og varð doktor við Madrid-
háskóla 22 ára og nokkru seinna
starfsmaðúr í stjórnarráði og
stundaði jafnframt málfærslu- í
störf. Hann var skjólstæðingur
Romanones greifa og komst á
þing 1906 undir hans hand-
leiðslu. Hann var prýðilega máli
farinn og fylginn sjer og vakti
fljótt athvgli á sjer fyrir árásir
sínar á stjórnina. Hann varð
. fyrst ráðherra 1917. En það var
fyrst þegar einræðið kom til
sögunnar að fyrir alvöru fór að
bera á Zamora. Hann var and-
stæðingur þess frá upphafi og
reyndar andstæðingur konung-
dæmisins og vildi að Alfonso
ljeti af völdum. 14. apríl 1930
lýsti Zamora því yfir í frægri
ræðu, sem hann hjelt á nauta-
atssvæðinu í Valensia, fyrir
20 þúsund áheyrendum, að hann
væri lýðveldissinni. Og 14. apríl í
ár var það hann, sem átti í hin-
um frægu og sögulegu samning-
um við Romanones, sem enduðu
á því, að Alfonso konungur fór
úr landi og lýðveldið var stofnað.
Hann varð þá forseti hinnar nýju
lýðveldisstjórnar, en fór úr
stjórninni áður en langt leið,
einkum vegna ósamkomulags út
af Jesúítareglunni, sem var leyst
upp og rekin úr landi gegn ráð-
um hans. Nú er hann orðinn for-
seti lýðveldisins, enda einhver
hinn einlægasti og trúaðasti lýð-
veldissinni í landinu og af flest-
um talinn mjög vel til hins nýja
starfa fallinn.
Þótt flestir telji nú að spænska
lýðveldið sje komið á fastan fót,
á það við ýmsa erfiðleika að
etja. Fjárhagurinn er bágur,
Prieto ráðherra sagði í október,
að tekjuhalli fjárlaganna mundi
vera um 500 miljónir peseta og
síðar hefur hann sagt, að hann
muni vera enn þá meiri. Lýð- 1
veldisstjómin hefur líka farið j
fram með allmikilli hörku gegn i
andstæðingum sínum, bannað út-
gáfu margra blaða og látið fang-
elsa ýmsa mótstöðumenn. Alvar-
leg verkföll hafa einnig átt sjer
stað og ólgan er talsverð í þjóð-
fjelaginu. Margir vona þó að
Zamora og stefna hans geti
brætt saman andstæðumar og
leitt lýðveldið út úr ógöngunum.
Ófriðarskuldirnar.
Það er ráðstöfun ófriðarskuld-
anna, sem nú veldur mestum erf-
iðleikum í fjármálum heimsins og
er það flestra manna álit, að mik-
ið af kreppunni, ef ekki hún
öll, stafi af því að þjóðirnar drag-
ist með ófriðarskuldirnar og það
óheilbrigða ástand, sem af því
spretti, að glundroði ófriðarár-
anna í fjármálum hefur ekki enn-
þá verið gerður upp til fulls.
Ýmsir fjármálamenn hafa hvað
eftir annað sýnt fram á nauðsyn
j þess, að komið yrði á allsherjar-
! samkomulagi um það, að jafna
j þessi mál og sumar ríkisstjórn-
í irnar hafa reynt að koma á fund-
i um um þetta, t. d. Bretar, en það
j hefur strandað á mótspyrnu ann-
j ara, fyrst og fremst Frakka og
Bandarík j amanna.
Nú er kominn nýr skriður á
þessi mál hvað svo sem úr verð-
ur. Alþjóðabankinn í Basel hafði
sett nefnd til þess að rannsaka
þessi mál og þá fyrst og fremst
greiðslugetu Þjóðverja. Nefndin
skilaði einróma áliti sínu um jól-
in. Hún telur engar horfur á því,
að Þjóðverjar geti greitt þær
upphæðir, sem í gjalddaga falla
í júnílok næsta ár, en þá er lið-
inn greiðslufresturinn, sem þær
fengu fyrir atbeina Hoovers for-
seta. Hinsvegar gerir nefndin ráð
íyrir því sem sjálfsögðu, að Þjóð-
verjar verði að halda áfram að
borga ófriðarskuldir sínar, en
segir að gera verði nýjar ákvarð-
anir um upphæðirnar og haga
þeim í samræmi við þær breyt-
ingar, sem orðið hafi í viðskifta-
lífi heimsins á síðkastið.
Út af þessari skýrslu hefur Mac
Donald forsætisráðherra Breta lát-
ið í ljós þá skoðun, að Bretar vilji
semja um öll skuldamálin nú þeg-
ar og vill hann láta setja allsherj-
arnefnd til rannsóknar á málinu
og segir að hefjast þurfi handa
undir eins. Er helzt um það tal-
að, að ráðstefna þessi verði hald-
in í Haag.
í Bandaríkjunum kemur mönn-
um þó ekki saman um það,
hvort taka eigi þátt í slíkri ráð-
stefnu eða ekki, en þátttaka
Bandaríkjanna er að sjálfsögðu
nauðsynleg ef virkilegur og var-
anlegur árangur á að nást. Mel-
lon fjármálaráðherra mun vilja
láta Bandaríkin taka beinan þátt
1 ráðstefnunni, en aðrir vilja það
ekki, og telja heppilegra, vegna
stjórnmálaafstöðunnar innan-
lands, að Bandaríkin hafi aðeins
áheyrnarfulltrúa á ráðstefnunni,
eins og þeir hafa haft á ýmsurn
öðrum ráðstefnum í Evrópu.
Hoover forseti hafði annars fyrir
jólin sett nefnd fjármálamanna til
þess að rannsaka greiðslugetu
Þjóðverja og átti m. a. sæti í
henni Otto Kahn. Hann hefur lát-
ið í ljós þá skoðun, að Þjóðverj-
ar muni að vísu geta staðið í skil-
um, en það sje samt ekki rjett
að ganga svo hart að þeim.
Allar skuldir Þýskalands námu
(í júlílok 1930) 11.123 miljónum
ríkismarka. Af þessari upphæð
voru 823 miljónir eftirstöðvar af
svonefndu viðreisnarláni, sem
fengið var á ýmsum stöðum er-
lendis til þess að borga Banda-
mönnum upp í stríðsskuldir.
4.194 miljónir voru eftirstöðvar
af ýmsum lánum (pappírsmarka-
lánum) teknum fyrir stríð og á
stríðsárunum. 1.474 miljónir eru
skuldir ákveðnar samkvæmt
Yong-samþy kktinni.
Nýr erkibiskup í Svíþjóð.
Eftirmaður Söderbloms á erki-
biskupsstóli í Uppsölum hefur
verið skipaður prófessor Erling
Eidem hirðprestur. Hann er
fæddur í Gautaborg 1880, sonur
stórkaupmanns, hefur gegnt
ýmsum kennaraembættum 1 guð-
fræðum og einnig verið þjónandi
prestur. Hann hefur skrifað rit
um Pál postula og um fleiri efni og
átt sæti í biblíuþýðinganefndinni.
Launalækkun.
Eins og kunnugt er hafa Bret-
ar lækkað nokkuð laun í ýmsum
launaflokkum embættismanna og
opinberra starfsmanna og í einka-
fyrirtækjum munu laun einnig
hafa lækkað dálítið, og hófst sú
launalækkun í bretsku samvinnu-
fjelögunum. í Þýzkalandi hafði
launalækkun, og hún miklu meiri
einnig áður farið fram. 1 Banda-
ríkjunum hefur Borah öldunga-
deildarmaður nú stungið upp á
því, að laun opinberra starfs-
manna þar í landi lækki um 10%.
Á fjárlögum Bandaríkjanna er nú
afarmikill tekjuhalli og á þetta,
ef það nær samþykki, að verða
einn liður í ráðstöfunum til þess
að rjetta þann halla.
----o-----
Leiðrjetting. í síðasta hefti Öð-
ins hafa í æfiminning Kristjáns
Andrjessonar orðið þessar mis-
prentanir: Bls. 58, 1. dálki:
Kvenfjelag, sem heitir „Hringur"
á að vera „Hugrún“. Sama bls.
2. d.: Magnús læknir Snæbjörns-
son, á‘ að vera „Sæbjörnsson“. Á
nokkrum stöðum er mannsnafn
Benoný, sem er rangur ritháttur,
á að vera Benoní. Þeir sem hafa
ritið, eru beðnir að athuga þetta
og leiðrjetta. Kr. D.