Reykjavík - 17.03.1906, Side 2

X u. w A » J il
kunni nokkuð í norsku eða frönsku.
En skyldi hann ekki liafa kynst
eitthvað »nýnorskunni« í haust eð
var, þegar hann var að æfa sig á
því að herma eftir norskuni sjó-
mönnum og lilaupa undan þeim
fyrir utan Svínastiuna. Ætli hann
muni það nú? Og skyldi ekki
einhver auðtrúa öndungur hafa
getað sagt honum |ofurlítið til í
vetur, eða hann getað veitt sér
þá tilsögn sjálfur, er nægi til þess
að hreyta fram fáeinum setningum
á frönsku? Annars væri nógu
gaman fyrir málfróða menn að
heyra tungumála-kunnáttu miðils-
ins! "
En víkjum nú að lækningatilraun-
unum sjálfum. Þegar andastefnan
hefst,, er hreytt fyrir gluggann, —
»með því reynslan sýnir, ekki ein-
ungis hér, heldur og um allan heim,
að fyrirbrigðin eru mörgum eríið-
leikum bundin, ef bjart er« (!!) — og
hnígur miðillinn #þá í »millibils-
ástand« sitt. En hví skyldi það
vera kallað svo á íslenzku, nema
miðillinn viti bœði í þennan heim
og annan, því á erlendu máli þýðir
»trance« leiðsla. Annars væri gam-
an að vita, hvort miðillinn kemst
í reglulega leiðslu. Það væri auð-
hægt að rannsaka það. Svo fara
andarnir eða inir »ókunnu þættir«
Indriða að tala og að kulda við
sjúklinginn, og mæla þá stundum
frönsku, er þeir hafa mikið við.
Síðan fara þeir að lækna fyrir»kraft
bænarinnar« og »andaelixírsins« í
axlarlið miðilsins og virðist þá
stundum í daufu ljósi sem gat sé
komið á hörundið; en enginn Tómas
trúarveili hefir samt fengið að reka
fingur sinn í þau för, og engum hefir
víst dottið í hug að rannsaka, hvort
það væru veruleg sár eða sjón-
hverfingar, sem um væri að ræða.
Þó kvað vilsa geta komið úr þeim
sárum, sem er svo banvæn (anda-
trúnni og trúnni á miðilinn?), að
henni er óðar komið í eldinn!
Enda mun það öndungum sjálfum
hollast. Því ef læknar fengju að
rannsaka vilsu þá, er hætt við, að
hún reyndist stafa frá einum inna
ókenndu þátta miðilsins!
Því hefir verið lýst yfir í grein
hr. E. H. að sjúkl. þeim, sem hér
er um að iæða, hafi stórbatnað.
En eftir sögusögn læknisfróðs
manns, er hefir athugað sjúkl. því
sem næst daglega, sér hann engan
mun á honum annan en þann, að
honum er hughægra og liður þar
af leiðandi betur; hefir og ef til vill
minni kvalir nú, aí ofur eðlilegum
ástæðum. Óskandi væri, að hon-
um gæti létt og að honum yrði
nokkuð að trú sinni. En þó trú
hans á þetta kukl öndunga hafi
dregið úr kvölum hans í svip, er
atferli þeirra, þegar á allt er litið,
engu síður vítavert. Og er
álitamál, hvort læknar landsins
ættu ekki að skerast í leikinn, en
ef það dygði ekki — lögreglan?
Því alt virðist benda á, að þetta
lækninga-kukl sé tómir prettir og
táldráttur. I. //.
P. S. Maðurinn er nú dáinn.
Stoðirnar bila.
nóðum vex fróðleikurinn i veröldinni.«
Fj.konan, XXIII, 7, 16. Febr. 1906.
Æðsti-prestur andatrúarinnar hér á
landi, séra Einar Hjörleifsson, og inn
leiki trúboði hennar Björn Jónsson,
vilja styðja trúboð sitt með krafta-
verkum.
En það hefir viljað ganga tregt enn
fyrir sjálfum þeim að gera kraftaverk
til staðfestingar trúnni, því að engir
nema þeir sem fyrirfram hafa tekið
trúna, hafa fengið að sjá og runn-
mka tílraunir þeirra. En til þess að
kraftaverk fái nokkra þýðing til stuð-
nings trú, þurfa þau að vera sönnuð
— ótvíræðilega sönnuð. Þau verða
að vera framin á þann hátt, að menn,
sem ekki trúa þeim fyrirfram, geti
gengið úr skugga um, að þau sé ekki
sjónhverfingar og loddaraskapur. Og
þeir menn, sem framkvæma slíkt
eftirlit, verða að vera hæfir til þess.
Eini skerfurinn, sem séra Einari
hefir enn auðnast að leggja fram til
að „staðfesta" trú sína, er sá einu,
að hann, að sjálfs hans sögusögn,
þolir fyrir hana pislarvætti — píslar-
vætti spotts og athláturs skynbærra
manna. Þyngra er nú píslarvættið
ekki, og því píslarvætti er hann naum-
ast alveg óvanur. Hann hefir stund-
um orðið að sæta því mótlæti áður
fyrir aðrar sakir.
En með því að þeim félögum hér
gengur illa að gera kraftaverk sjálfir,
þá hafa þeir lagt mikið kapp á að
telja fáfróðum mönnum hér trú um,
; að annarstaðar hafi öndungum tek-
i ist að gera kraftaverk, sem hafi verið
svo ótvíræð, að frægir vísindamenn
hafi snúist til anda-trúar. Flagga
þeir sérstaklega með tveim mönnum:
inum heimsfræga efnafræðingi Crookes
og próf. Richet.
Við þetta er nú tvent að athuga:
Fyrst er nú pað, að menn geta
verið stórmerkir vísindamenn í ein-
hverri greín, en mestu börn í öðrum
efnum, eins og síðar skal fært ljóst
sönnunar-dæmi til í lok þessarar
greinar. Enginn mun neita því, að
t. d. Björn Gunnlaugsson eða Newton
hafi verið vísindamenn og vanir at-
hugunum. Fáa menn mun þó auð
veldara hafa verið að leika á, en þá.
Menn geta, eins og Crookes, verið
þaulvanir athugunnm á tilraunastofum.
gerathugulir um það sem náttúrhn
sjálf sýnir þeim, en alis óvanir því að
varast sjónhverfingar af manna völd-
um eða pretti.
Nú er þess að gæta um Sir Wm.
Crookes, að þær einu sýningar „dul-
arfullra fyrirburða/ sem sannfærðu
hann um tilveru anda, vóru framdar
af amerískri stúiku, sem var „miðiil."
Eina lýsingin,’ sem til ér um það,
hversu alt hafi farið fram, eru þrjár
litlar smágreinar eftirCrookes í anda-
trúar-tímariti. Og þar er engin lýs-
ing, sem sannfært geti nokkurn skyn-
bæran mann um, að þeim varúðar-
reglum eða eftirliti hafi beitt verið,
er trygðu það, að eigi væru biögð í
tafli. Auk þessa er til um eina af
þessum sýningum skýrsla frá raf
magnsfræðingnum Varley, sem sýn-
ir, að liann hafði þá varúð í frammi,
er trygði það, að miðillinn sjálfur lék
ekki í það skifti andann. En eng-
in skýrsla er til um það, að nein sú
varúð hafi við höfð verið, er varnaði
þvi, að miðillinn fengi annara aðstoð
til að leika andann (Kate King). Og
hve mikið sem Crookes heflr verið á
hálsi legið fyrir það, að birta ekki
fulla tskýrdu um allar þær varúðar-
reglur, er fylgt hefði verið — skýrslu,
sem gæti tekið af allan efa —, þá
hefir hann aldrei gert það.
Þvi fer nú fjarri, að allir vér, sem
vantrúaðir erum á ina dularfullu fyrir-
burði, séum svo fávísir, að oss komi
til hugar að neita því, að mörg dulin
öfl náttúrunnar geti verið mönnum
ókunn enn. Til þess er oss of kunn
menningarsaga mannkynsins, og
merkisuppgötvanir, sem orðið hafa á
vorri samtíð, jafnvel hvað merkastar
síðustu árin (X-geislar og radium t,.d.).
En vér heimtum, að slíkir hlutir séu
vísindalega, sannaðir, áður eu vér
trúum.
Ef menn heimta það ekki, þá verða
menn þegar leiksoppar alls konar hjá-
trúar, hindurvitna og pretta.
Og samkvæmt þessari reglu hafa
menn fylsta rétt til að álykta, (þar
sem engin sönnun liggur fyrir því,
að loddaraskapur og prettir hafi verið
útilokaðir með nægu varúðar-eftirliti),
að Crookes hafi verið táldreginn með
snjalt leiknum brögðum.
Og ekki veikist þessi ályktun við
það-— sem andatrúar-postular eru vanir
að þegja vandlega um —, aftsami mið-
illinn, sem sýndiCrookes andann, Kate
King, sá sami miðiil varð nokkru
síðar í Ameríku, er hún var að sýna
sama, andann, uppvís að prettum.
Hjúpurinn var þá dreginn af audan-
um, sem var vel lifandi hjáiparkona
hennar.
Annað, sem athugavert er við
þessar mannanafna-sannanir öndunga,
er það, að þeir hér (séra Einar og
Björn) lierma ékki ávalt rét.t. sem
annaðhvort kemur af fljótfærni, eða
þvi að þeir fylgja tímariti Sig. Trier
eða öðrum jafn-óvönduðum heimildum.
Dæmi þessa eitt er það, að undir
eins í fyrstu ritgerðum sínum um
þetta mál (fyrir ári nú), töldu þeir
prófessor Rictiet vera andatrúarmann.
Þetta var rangt. Það síðasta, sem
menn þá vissu, eða gátu vitað, um
skoðanir Richet’s í þessum efnum,
var það sem hann sjálfur sagðií ræðu,
sem hann héit í sálarrannsóknafélag-
inu í Lundúnum á fundi 6. Febrúar
1905. Þar segii' hann frá því, að
hann hafi verið við margar sýningar
öndunga, og á sumum þeirra séð fyrir-
burði, sem óskiijanlegir væru, ef alt
færi fram eins og sýndist. Eu hauu
hafi ekld feugið að hafa það eftirlit
t.il varúðar, sem nauðsynlegt hafi verið.
Stundurn hafi sór verið ieyft, að hafa
nokkrar varúðarreglur, en þá hafi
fyrirburðirnir fækkað eða oft orðið
engir. Þeim hafi fækkað nákvæmlega
að sama skapi, sem eftirlitið varð
meira. Ekki nokkur einn dularfidl-
ur fyrirbiirður hafi farið fram svo,
að nœgilegt eftirlit hefði átt sér stað
til tryggingar því, að eiyi rœru brögð
í tafli.
Að lokum segir hann um þessa
viðburði: „Þrátt fyrir alla viðlertm
merkustu manna vœru þuð stórkost-
legustu ýkjur að cetla, að nokkur
fullnœgjandi sönnun hafi fram komið
fyrir þeim. Hversu mikið sem menn
hafa að pví nnnið, þá hefir það enn
ekln tekist að fœra fullnœgjandi vís-
inddlegar sannanir fyrirþessum fyrir
burðum. Pað vœri mesta fásinna
að ætla slikt."
Virðist nú lesendum rétt að vitna
í slíkan mann til stuðnings anda-trú
sinni?
Nei, andatrúar-maður var hann
ekki þá.
En viti menn! Síðan hefir nokkuð
nýrra til borið. „Fj.konan" 16. þ. m.
segir svo frá um próf. Richet:
„Hann frétti siðastl. snraar, að suður í Al«ier
vœru að gerast merkileg dularfull fyrirbrigði. Og
honum þótti málið þeea vert að taka sér ferð 4
hendur þangað suður til þess að rannsaka það.
Og hvað fókk próf. Richet að sjá?—Hann 8& mann-
legan líkama, lifandi veru,myndast cg leysast sund-
ur fyrir augunum & sór. Alveg eins og préf. Crookes
.... Pr6f. Richet, og aðrir sem viðstaddir vóru,
rannsökuðu alt sem vandlegast. Og ég þarf naum-
ast að taka það fram, segir prófessorinn, að ég held
ekki, að ég hafi orðið^fyrir neinni blekkingu.4*
Ekki fullyrðir þó próf. Richet meira
en þetta: „Ég held ekki“. Og það
var vel farið fyrir hann, að hann var
svo gætinn maður. Því að einmitt
núna 4. þ. m. kom símfregn frá Ai-
gier (í Afríku) til Parísar, sem þótti
svo mikils um vert, að hún var sam-
dægurs simuð þaðan til allra landa,
því að Richet er svo merkur maður,
að orðum hans hafði verið gaumur
gefinn.
Hvað segir svo þessi fregn?
Hún er svo látandi:
Paris, 4. Mans.
„Hraðskeyti frá Algier vekur hér
mikla athygli. Öndungar hafa ver-
ið hróðugir að útbreiða frægðarorð
af inum óhrekjamll andaholdgunum
i Villa Carmen í Algier, en það hús
er eign ins alkunna hershöfðingja
Noel'.
Birtingarnar höfðu jafnvel verið
rannsakaðar og teknar gildar af in-
um frœga vísindamanni próf. Richet.
Nú er það komið upp, að vagn-
rnaður á heimílinu heiir haft
alla ina lærðu menn að leiksoppi.
Eftir að þetta komst upp hefir
vagnmaðurinn endurtekið allar til-
ruunir sínar, sem eru mjög biekkjandi,
og sýnt aftur ina frœgu Bb-vofu,
sem visindin vóru þegar farin að
viðurkenna.“
Þannig biiaði þá einnig þessi
máttarstoð.
„Hendr sér þú þíuar,
fætr sér þú þina, J6rmunrekr,
orpit í eld heitan.u
Leikhúsið.
„Gildran“ heitir leikur sá er félagið
hefir sýnt nó nokkrum sinnuin, og er það
saman sett af Busnach og jGastineau og
bygt, á inni frægu sögu „L'Assommoir“
eftir Emile Zola.
„L’Assommoire" þýðir „tálgröfin“ eða
„tálgryfjan,“ og hefði vei'ið einsrétt að halda
því nafni.
Leikritið vorður ekki annað ’sagt en só
yfirleitt. mjög vftl saman sett. Og svo
áhrifamikíð er það, að öfiugra sókuarskjal
gegn áfengum drykkjum mun vart hafa
ritað verið.
En auk þess eru nersóuuiuar glöggum
einkunuum búnar og þeira vel og samræmi-
lega hahlið.
iirna Eiríkssyni tekst jafnaðarlega ve
með sín hiutverk, en sjaldan eða aldrei
betur en í þessum leik (Coupeau blikk-
smiður).
Erú Stefania Guðmundsdóttir leikur, elns
og allir vita, alt með snild. sem hún snert-
ir á; en í þetta sinni hefir hún fengið
hlutverk,>sem margur kann að hafa ætlað,
að henni iægi fjarri; en hún leikur það
engu síður snildarlega en annað; enda er
það eitt af því sem einkennir gáíu hennar
eða hæfileika sem leikkonu, hversu fjölhæf
hún er Það er eins og alt liggi henni
opið. Hún leikur hér Gervaise (sem marg-
ir leikendurnir bera fram „sjerve,“ en á að
bera fram „sjerves11).
,Tens B. Waage leikur Lantier hattara
snildar-vel, og er það hlntverk þó alls ólíkt
öllu þvi er hann hefir áður fengist við.
Honum hefir tekist alveg að losa sig við
sinn gamla prests-ham, sem hann hefir áð-
ur haft á sér, með jýmsum tilbreytingum
þó, og hefir þá átt vel við oftast. Hann
hefir þannig numið'hér nýtt land fyrir list
sína.
Friðfinnur, Jón Kristjánssou og Magnús
Pétursson leika allir vel; Friðfinnur þó
ekki sízt. Sama er að segja um Boga
Benediktsson Jj'sem,j veitingamann. Jónas
C-
$
LEIKFÉL. RVÍKIJR leikur á morgun (Sunnud. 18. Marz) kl. 8 síðd. i Iðnaðarmannahúsinu: „Hjartslátt Einilíufc4. ssSagft upp vistinni44, „Já4* og ..Trína í stofufangelsi'