Reykjavík - 11.08.1908, Page 1

1R e v k ] a v t h.
IX, 34
Útbreiddasta blað landsins.
Upplag yfir 3000.
Þriðjudag 11. Agúst 1908
Áskrifendur í b æ n u m
yfirlOOO.
IX, 34
IST ALT FÆST f THOMSENS MAGASÍW1. Tgg
Oína <>«i’ eldavélar selur Kristján Þorgrimsson.
„RETKJAYIK"
Árg. [ininn8t 60 tbl.] kostar innanlands 2 kr.; erlendia
kr. 3,00—3 sb.— 1 áoll. Borgist fyrir 1. Júlí. Ella 3 kr.
Auglýsingar innlendar: á 1. bls. kr. 1,50;
og 4. bls. 1,25 — Útl. augl. 33’/8°/o h*rra. —
4/sláítur að mun, ef mikið er auglýst.
Útgef.: Hlutafélagið „Reykjavík“.
Ritetjóri, afgreiðBlumaður og gjaldkeri
Magíniíís JB. Xílöndal
Pinglioltsstræti 23. Talsimi 61.
Ritstj. er áreiðanl. að hitta heima
á rirkum dögnm
ltl. 13—1 ogf 4—r» síöd.
Heiöraöir kaupemlur
otj útsöluineun „Il.víkur**
ániinnast uin. aö yj a 1 <1 <9ay i
blaösins var 1. |úlí.
Gramli sáttmáli
<>íi'
utanríkismálin.
Syar til „J*jóðólfs“.
(Niöurl.).
En eg skal tilnefna eitt bréf enn,
er eigi var tilfært í hinni fyrri grein
minni, þar sem enginn vafi getur
á leikið um hlutdeild ríkisráðsins
norska í utanríkis- eða verzlunar-
málum íslands. Það er Réttarbót
Magnúsar konungs Eiríkssonar til
íslands um vaðmálagerð frá 4. júlí
1329 (ísl. fornbrs. II, 645). Bréfið
byrjar með þessum orðum : »0ss
ok ráði voru hefir iðuliga téð verit
at vaðmál þau er þaðan færaz« . ..
o. s. frv., og lyktar þannig: »Ok
til sanns vitnisburðar at ráð vort
hefir svo samþykt setti með voru
innsigli berra Erlingr Viðkunarson
dróttseti vor sitt innsigli fyrir þetta
bréf« ... o. s. frv. Bréfið gengur
ríkt eftir þvi, að íslendingar vandi
vaðmál þau, er af landinu llytjast,
og' skulu þau að öðrum kosti upp-
tæk vera konunginum til banda.
Efni bréfsins ber það fyllilega með
sér, að eigi hafa íslendingar átt
neinn þátt í að útvega það, og eigi
er það hins vegar kunnugt, að því
haíi á nokkurn liátt verið mótmælt,
hvorki að efni til né formi.
Þá tilnefnir »Þjóðólfur« brét Arn-
finns hirðstjóra Þorsteinssonar frá
1419, er leyfir i umboði konungs
utanríkismönnum kaupskap og út-
róðra á íslandi, og segir hann að
það volli ljóslega, að þá hafi utan-
ríkismálin verið í höndum kon-
ungs og Islendinga. En því fer
fjarri að svo sé. Bréfið er gefið út
í Hafnarfirði af hirðstjóranum, um-
boðsmanni konungs, einum, án
nokkurrar hlutdeildar eða tilverkn-
aðar af hálfu alþingis íslendinga
eða íslenzkra manna yfir höfuð.
Hér þurfti þó eigi að bera því við,
að íslenzk stjórnarvöld eða íslenzkir
valdsmenn væru eigi við hendina.
Hetði alþingi átt hér hlut að máli
með hirðstjóranum, þá hefði »Þjóð.«
batt í'étt til að segja, að bréfið væri
vottur þess, að utanríkismálin bafi
verið í höndum konungs og Is-
lendinga. En eins og bréfið nú ligg-
ur fyrir, er það einmitt einn hinn
ljósasti vottur þess, að utanríkismál
íslands voru í höndum konungs
eins, eða þeirra manna, er bann
gaf umboð sitt, og að íslendingar
hafi sjálfir litið svo á, þar sem þeir
eigi vefengja réttmæti þessarar ráð-
stöfunar hirðstjórans.
Enn fremur heldur »Þjóð.« því
fram, að Píningsdómur frá 1490,
er skipar fyrir um verzlun útlend-
inga, vetrarsetu o. 11., votti það, að
utanríkismálin hafi verið í hönd-
um konungs og íslendinga. Pín-
ingsdómur vottar ekkert slíkt, held-
ur miklu fremur hið gagnstæða.
Píningsdómur setur sem sé engin
ný lög, lieldur segir fgrir um eða
kveður á um, lxvað séu gildandi lög
á íslandi í því efni, sem um er að
ræða, og vitnar þar lil áður útgef-
inna konungsbréfa og samningá við
erlenda þjóðhöfðingja. Ef þetta er
ekki fremur vottur um, að alþingi
hafi eigi álitið sér heimilt að fara
út fyrir eða breyta konungsbréfun-
um, en lútt, að það hafi talið sér
löggjafarvald í utanrikismálum, þá
veit eg ekki hvað það er. Alveg
hið sama er að segja um alþingis-
dóminn um sekkjagjöld frá 1. júlí
1500, sem kveður á um hvað sé
gamall vani eða gönrul lög. Báðar
þessar heimildir hafa á sér beint
dómssnið en ekki lagasnið.
í sambandi við þessar síðasttöldu
heimildir minnir »Þjóðólfur« á
verzlunarsamning, er#alþingi á að
hafa gjört við lýðríkið i Hamborg
2. júlí 1527, án nokkurs meðverkn-
aðar konungs. Eg skal fúslega játa
það, að eg þekki ekki þennan
verzlunarsamning við lýðrikið i
Hamborg, sem »Þjóðólfur« gumar
svo mikið af, og grunur minn er
sá, að hann sé alls ekki til. »Þjóð.«
á hér líklega við hréf útgetið á al-
þingi 2. júli 1527, er heimilar
nokkrum þýzkum og enskum kaup-
mönnum verzlunjhér á landi með
vissum skilyrðum, sem i öllum
greinum eru samhljóða Pinings-
dómi og ýmsum konungsbréíum
frá fyrri hluta 16. aldar. Að kalla
þetta verzlunarsamning milli al-
þingis og erlendra rikja, nær engri
átt, eins og form bréfsins ljósast
vottar. Það byrjar þannig: »Yér
Ögmundur með guðs náð biskup
í Skálholti, herra Jón með samri
náð biskup á Hólum, Jóhann Pét-
ursson hirðstjóri og höfuðsmann
yfir alt ísland etc... gjörum góð-
um mönnum kunnugt með þessu
voru opnu hréfi, að þá er liðið var
etc, . . var þetta samþykt af öllum
almúga að hón og auðmjúkri beiðslu
útlendra manna, þýzkra og eng-
elskra, svo heitandi (10 nöfn)«.
Bréíið vottar það sjálft, að Þjóð-
verjar þeir, sem um getur, hafa
samið fyrir sjálfa sig en ekki fyrir
lýðríkið í Hamborg, eða í þess um-
boði, því þeir lofa í bréfinu, að fá
hréf af Hamborgarráði, að þessi
gjörningur skyldi haldast. Það er
því hreint og beint gálausleg um-
gengni með fornar heimildir, ef
ekki annað verra, að fara að gjöra
úr þessu lögformlegan verzlunar-
samning milli alþingis og erlendra
ríkja.
Það er nú samt sem áður ofur-
skiljanlegt hvernig í því lá, að
þýzkir og enskir kaupmenn sneru
sér til alþingis en eigi til konungs
um þessar mundir til að leita verzl-
unarleyfis og gjöra út um ýms at-
riði í verzlunarviðskiftum þeirra
við landsmenn. Það kom til af
því, að tvísýnt var um þær mundir
hvor verða mundi ofan á i Dan-
mörku að lokum, Friðrik I. eða
Kristján II., en þeir deildu þá um
í’íkið. Friðrik var þá að vísu kon-
ungiir að nafninu til, en engan
veginn fastur í sessí, og var það
af mörgum talið líklegt, að Krist-
áni mundi auðnast að velta hon-
um af stóli með tilstyrk alþýð-
unnar og erlendra þjóðhöfðingja,
er studdu lians mál. Eins og þá
stóð á var það auðvitað lang hyggi-
legast fyrir erlenda kaupmenn að
leita samkomulags um verzlunina
við þá menn sjálfa, er þeir verzl-
uðu við. En þess ber vel að gæta,
að bréi' það, er bér um var gjört,
hefir á sér beint hréfssnið en ekki
samningssnið. Það er eins og var-
ast sé að gefa því nokkurt opin-
bert gildi eða rikjasamningssnið,
því að forminu til kemur það svo
fyrir sjónir, að það sé gefið út af
alþingi íslendinga og ekki undir-
skrifað af neinum af þeim útlend-
ingum, er um getur í bréfinu. Eigi
víta menn heldur neitt um, hvort
Hamborgarráð að sinu leytinu gaf
út nokkurt bréf á móti, eins og
til var mælst. Það er meira að
segja mjög óliklegt, að svo hafi
verið, úr því að bréfið hefir ekki
komið fram, þvi skjalasafn Hansa-
borganna hefir geymst vel. Þeir
vissu það líka vel, útlendingarnir,
að alþingi hafði enga heimild til
að gjöra slíka opinbera þjóðasamn-
inga og þess vegna hirtu þeir ekki
um að gefa bréfinu opinbert samn-
ingsgildi. Einn binn Ijósasti vottur
verður settur I. október þ. á.
Stúdentar þeir, sem sækja
ætla skólann næsta vetur, eru
beðnir að segja forstöðu-
manni til sin fyrir 15. Sept-
ember.
Reykjavik, 5. ágúst 1908.
£árus íj. jjjarnason.
þess, að þetta sé réttur skilningur
á málinu, er það, að jafnskjótt og
Friðrik konungur I. er orðinn fast-
ur í sessi og engin hætta stendur
lengur af Kristjáni, leita Henrik VIII.
Englakonungur og tgðríkin Ham-
borg og Bremen samninga við hann
um verzlun á íslandi (1532). Og
hér er ekki lengur að ræða um
einhliða samning með bréfssniði,
heldur um lögmætan ríkjasamning,
innsiglaðan og undirritaðan af öll-
um samningsaðilum, Danakonungi,
Englandskonungi og lýðríkjunum
Hamborg og Bremen. Kaupmönn-
um þessara ríkja hefir ekki þótt
alþingisbréfið trygt eða lögmætt og
bafa þvi leitað samninga við þau
stjórnarvöld, er ein höfðu fullveldi
til að semja löglega um þetta mál.
Alt ber þvi að lokum að sama
brunninum, að konungur einn og
eigi alþingi hafi haft vald yfir ut-
anríkismálum íslands.
»Þjóðólfur« segir, og er gleiður
yfir, að menn viti það með vissu,
að samningar um utanrikismál, er
snertu ísland, og konungur gjörði
við aðra þjóðhöfðingja, hafi ein-
mitt verið lagðir fyrir alþingi, —
og nefnir hann sem dæmi þennan
samning milli Friðr. I. og Henr.YIII.
Eg bvgg nú að »Þjóðólfi« skjátlist
i þessu sem öðru, eða liver rök
færir hann fyrir sinu máli? Hitt
er satt, að Friðrik konungur lil-
kynti íslendingum það með opnu
bréfi, að hann væri búinn að gjöra
samninga við Englandskonung og
borgirnar Hamborg og Bremen, og
er það nokkuð annað. Til merkis
um form bréfsins skal eg leyfa mér
að tilfæra upphafið: »Vér Friðrek
með guðs náð konung til Dan-
mark etc. heilsum öllum þeim
sem byggja og búa uppá vort land
ísland kærliga með guðs kveðju
og vorri. Vitanlegt sé gður að á
millum vor og kongs at Englandi
svo og á millum staðanna Ham-
borg og Breimen er sú sátt á vorden
ogsamþykki semhereftirstendur..«
Það sér hver heilvita maður, að
þetta getur ekki verið orðalag samn-
ings á milli tveggja eða fleiri ríkja,
og eg verð þvi að halda fast við
þá skoðun, að samningar um utan-
rikismál, er snertu ísland, og kon-
ungur gjörði víð aðra þjóðhöfð-
ingja, bafi eigi verið lagðir lyrir
alþingi.