Reykjavík - 03.10.1908, Qupperneq 1

1k e v kj a v t h.
IX., 45
Útbreiddasta blað landsins.
Ilpplag yfir 3000.
Laugardag 3, Október 1908
TS" ALT FÆST 1 THOMSERS MAGASlfll. *SS8
< >ína oo; eldavélar selur Kristján Þorgrimsson.
Áskrifendur í bænum
yfir 1000.
„REYKJAYIK"
Árg. [minnst 60 tbl.] kostar innanlands 2 kr.•, erlnndit
kr. 3,00—3 sh.— 1 doll. Borgist fyrir 1. Júlí. Ella 3 kr.
Auglgsingar innlendar: á 1. bls. kr. 1,50;
3. og 4. bh. 1,25 — Útl. augl. 33a/»°/o hærra. —
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Útgef.; Hlutafélagið „Reykjavík“.
Ritstjóri, afgreiðslumaður og gjaldkeri
Maewös U. Blöndal
Pinglioltsstræti 23. Talsimi 199.
Ritstj, er áreiðanl, að hitta heima
á Tirkum tlögum
kl. 12—X og 4-—5 síðd.
Ileiðraöir KaupenAur
og útsölumeuu ..R.víkur4*
áminuast um. aö gjalddagi
Maösius var 1. júlí.
í norska blaðinu „Den 17de Mai“
er 8. f. m. svohljóðandi grein :
„Professor Gjelsviks
stykke i „Aftenposten" vart telegrafert
i utdrag til Island fyrr det kom i
„Aftenposten", so det stod og lesa i
„Isafold“ same dagen som det stod i
„Aftenposten". Telegramet kom paa
ikring 100 kroner.
Dette var förste gong noko slikt
hende. Truleg vei't det ikkje den siste“.
Á íslenzku:
Útdráttur dr grein prófessors Gjels-
viks vav símaður til íslands áftur en
greinin kom í „Aftenposten", svo að
útdrátturinn birtist í „ísafold" sama
daginn sem greinin stóð í „Aftenposten".
Símskeytið kostaði um 100 krónur.
Þetta var í fyrsta sinni að nokkuð
þessu líkt hafði skeð. Líklega verður
það ekki í seinasta sinni.
Þessi emmæli norska blaðsins sýna það,
sem allir raunar vissu áður, hve náið sam-
band var og er á milli frumvarpsfénda hér
og í Noregi, og að Gjelsviks-skeytin hafa
verið „p ö n t u ð“ af „ísafold11, eins og sagt
var í „Reykjavík11 um það leyti, sem verið
var að peðra þessum skeytum hér út um
bæinn og landið.
Mikið er nú að marka..
Eftirfarandi ágætisgrein eftir ritstjóra
11. Lundborg höfum vér leyft oss að þýða
og birta í „Rvxk“ í því trausti að hinn hátt-
virti höf. misvirði það eklci, þó ekki væri
hægt að fá leyfi hans til þess áður.
e f ti r
Ragnar Lundborg.
í „Finsk Tidskrift", maí-heftinu, hefir
hinn kunni íslenzki stjórnmálamaður
Einar ritstjóri Hjörleifsson ritað ítar-
lega og slcýra grein um stjórnmála-
sögu íslands og kröfur þær er íslend-
ingar gjöra.
Ég leyfi mér að taka hór upp það
sem höf. ritar um kröfurnar, þar sem
hann kemst svo að orði:
„Aðalkrafan er sú, að ísland sé
viðurkennt að vera frjálst sambands-
land Danmerkur. Það álíta íslend-
ingar að eigi ekki að vera umræðu-
mál, heldur undirstaða allra samninga.
A þeim grundvelli einum vilja þeir
semja við Danmörku um sambandið.
Þeir álíta að í hugtakinu „frjálst sam-
bandsland" felist það, að konungur sé
sameiginlegur fyrir bæði löndin, en
um leið það, að íslendingar ráði sjálfir
yfir öllum sínum málum. Hitt álíta
þeir samkomulagsatriði, hver mál skuli
fela dönskum stjórnarvöldum að fara
með, þó svo að Danir hafi því að eins
rótt til að fara með málin, að íslond-
ingar feli þeim það. Ennfremur krefj-
ast þeir, að vald það hafi Danir ein-
ungis um þann tíma, sem um verður
samið“.
Þegar þetta var skrifað af hinum
íslenzka stjórnmálamanni, hafði milli-
landanefndin ekki lokið störfum sín-
um. Árangurinn varð fyrst heyrum
kunnur um miðjan maí, svo snemma
að ritstjórn „Finsk Tidskrift" gat skýrt
frá því um leið og greinín var birt, að
„millilandanefndin hefði viðurkennt þær
kröfur Islendinga, sem gjörðar væru í
framanritaðri grein“. Sá sem þessar
línur ritar lætur þess getið, að hann
álítur og að svo hafi verið.
Ætla mætti nú að íslendingar væru
sérstaklega ánægðir með þennan á-
rangur, sem nefndin hefir komist að,
og tilboð það er Danir hafa gjört ís-
lendingum, sem frá Dana sjónarmiði
er í sannleika frjálslegt.
En þótt undrum sæti er fjarri því
að íslendingar felli sig við frumvarpið.
Danir hafa þó á einu augabragði gjör-
breytt hinni fyrri stefnu sinni gagnvart
íslandi. í athugasemdunum við frum-
varpið er að vísu tekið fram, „að Danir
hafi ekki samþykkst þessu fyrir þá sök,
að þeir fallist á skoðanir íslendinga
um hinn sögulega og ríkislagalega rétt
íslands, heldur af hinu, að þeim sé
ljúft, að verða við kröfum hinnar ís-
lenzku þjóðar um þjóðlegt og stjórn-
legt sjálfstæði, og að það sé vilji þeirra
að sýna á þennan hátt virðingu hinn-
ar dönsku þjóðar fyrir þjóðernisréttin-
um, svo að enginn þurfi það að ótt-
ast á íslandi að Dönum só það í mun
að þröngva landinu á nokkurn hátt,
beint eða óbeint, undir forræði sitt“.
Ég efast ekki um að þetta sé af
heilum hug mælt; en það er á hinn
bóginn vafalaust, að hinn sögulegi
réttur Islands, sem Danir virðast gjöra
lítið úr, hefir átt mikinn þátt í því,
að svo mikið hefir á unnist, sem raun
er á orðin.
Það eitt er víst, að Danmörk og ís-
land standa í þessu samningsuppkasti
hvort við annars hlið, eins og tvö
jafnrótthá, fullveðja ríki, sem koma
sér saman um skilyrðin fyrir sambandi
sínu, sín á milli og af frjálsum vilja.
Hór kveður við annan tón en í
dönsku lögunum frá 1871, þar sem ís-
land er nefnt „óaðskiljanlegur hluti
Danaveldis með sórstökum landsrótt-
indum“. ísland hefir aldrei viðurkent
gildi þessara laga, og strax er þau
voru gefin út, mótmælti alþingi þeim
kröftulega.
Nú vilja Danir, eftir svona margra
ára skeið, nema þau úr gildi að sínu
leyti, þvi nái frumvarp það, sem nú
stendur til boða, lagagildi, þá verður
ríkisréttarsamband Danmerkur og ís-
lands algjörlega annað en það, er lögin
frá 2. janúar 1872 gjöra ráð fyrir“,
eins og ijóslega er tekið fram í at-
hugasemdunum við frumvarpið.
Ég skal nú í stuttu máli gjöra grein
fyrir frumvarpinu, og grannskoða þá
stöðu sem ísland kemur til með að fá
eftir því.
Fyrsta grein hljóðar svo:
„ísland er frjálst og sjálfstætt land
er eigi verður af hendi látið. Það er
í sambandi við Danmörku um einn og
sama konung og þau mál, er báðir
aðilar hafa orðið ásáttir um að telja
sameiginleg í lögum þessum. Dan-
mörk og ísland eru því í „Statsfor-
bindelse" er nefnist „Det samlede
danske Rige“. í heiti konungs komi
eftir orðin „konungur Danmerkur" orð-
in „og íslands".
Það kemur ennþá betur og skýrar
fram, hvað í þessari grein felst, þeg-
ar maður athugar íslenzka textan. í
niðurlagi hans stendur: „Danmörk og
ísland eru því í ríkjasambandi er nefn-
ist veldi Danakonungs“, o. frv.
Hver eru svo þau mál, sem sam-
eiginleg eru milli Danmerkur og ís-
lands. Það sést í 3ju grein. Hún hljóð-
ar svo:
„Þessi eru sameiginleg mál Dan-
merkur og Islands:
1. Konungsmata, borðfé ættmenna
konungs, og önnur gjöld til konungs-
ættarinnar.
2. Utanrikismálefni. Enginn þjóð-
arsamningur er snertir ísland sérstak-
lega, skal þó gilda fyrir ísland nema
rétt stjórnarvöld íslenzk samþykki.
3. Hervarnir á sjó og landi ásamt
gunnfána sbr. þó 57 gr. stjórnarskrár-
innar frá 5. jan. 1874. (Sú grein á-
kveður að hver vcpufær íslendingur sé
skyldugur til að verja land sitt, ef svo
yrði ákveðið með lögum. En það hef-
ir enn ekki verið gjört. Höf.)
4. Gæsla fiskiveiðaréttar þegnanna
að óskertum rétti íslands til að auka
eftirlit með fiskiveiðum við ísland eft-
ir samkomulagi við Danmörku.
5. Fæðingjaréttur. Löggjafarvald
hvors landsins um sig getur þó veitt
fæðingarrétt með lögum, og nær hann
þá til beggja landa.
6. Peninga slátta.
IX., 45
7. Hæstiréttur. — Þegar gerð verð-
ur breyting á dómaskipun landsins, get-
ur löggjafarvald íslands þó sett á stofn
innanlands æðsta dóm í íslenzkum mál-
um. Meðan sú breyting er eigi gjörð,
skal þess gætt, er sæti losnar í hæzta-
rétti, að skipaður sé þar maður er
hafi sórþekkingu á íslenzkri löggjöf og
kunnugur sé íslenzkum högum.
8. Kaupfáninn út á við“.
Öll þessi mál, að undanteknum kon-
ungi, utanríkismálum og hermálum eru
uppsegjanleg (9 grein frumvarpsins).
ísland getur jafnvel ákveðið á móti
vilja Dana, að þessum málum skuli
slitið, að 37 árum liðnum. Eftir að
25 ár eru liðin frá því að samningur-
inn gekk í gilki, geta íslendingar kraf-
ist, eð hann verði endurskoðaður, og
nær það einnig til þeirra málefna, sem
eg gat um að ofan, að annar málsað-
ili gæti sagt slitið, án samþykkis hins.
Þegar maður grannskoðar samband-
ið milli Danmerkur og íslands, eins og
það á að verða eftir þessu nefndar-
frumvarpi, þarf ekki að taka tillit til
annars en sameigna utanríkismála og
hermála. Að því er hin málin snert.
ir mun ísland að sjálfsögðu nota sér
hinn lagalega rétt sinn til að segja upp
sameign þeirra við Dani, að þeim tíma
liðnum, sem um hefir verið samið.
Hefir þá ísland ríkisvald yfir öllum
þeim málum, sem verða sameiginleg
miili Danmerkur og íslands? Á því
byggist staða sú, sem ísland kemur til
með að hafa ríkisréttarlega og þjóðar-
réttarlega. Ég fyrir mitt leyti get
ekki séð annað, en að ísland hafi fullt
ríkisvald yfir þeim, og að 6. grein frum-
varpsins sýni það ljóslega.
I henni er svo að orði komist:
„Þangað til öðruvísi verður ákveðið
með lögum er ríkisþing og alþingi setja
og konungur staðfestir, fara dönsk
stjórnarvöld einnig fyrir hönd íslands
með mál þau er sameiginleg eru sam-
kvæmt 3. gr. Að öðm leyti ræður
hvort landið að fullu öllum sínum
máium. [Framh.],
Úr bréfi
frá góðum Islendingi í Kaupni.liöfn.
Gjörsamlega er mér óskiljanlegur sá
hraparlegi ósigur, sem flokkur okkar
hefir beðið við kosningarnar. Það er
mér hryggilegur vottur þess, hve í-
stöðulaus og ósjálfstæð þjóðin í raun
og veru er. Það er hreint og beint
sorglegt að hugsa til þess að æsinga-
menn og ofstopa geti á svo stuttum
tíma villt þjóðinni svo sýn, að hún
ekki sér mun á réttu og röngu. En
það stoðar lítt að fárast um slíkt,
skeð er skeð. En nú fá gasprarar
þessir völdin og þá fá þeir tækifæri til
þess að sýna krafta sína, nú er loks
komið að skuldadögunum. En ham-
ingjan gefi að þessar kosningar verði
ekki óbærileg óhamingja, fyrir Frón.
Ég þarf ekki að segja, hversu mjög
Landvarnardátarnir hælast um allt sam-
an hér í Höfn. En lofum þeim að hæl-
ast um hvað sem þeir vilja. Lýgin og
rógurinn geta sigrað í svipinn, en sigur-
för lýginnar varir að eins einn dag.