Reykjavík - 01.10.1910, Side 1

javíft.
Lausrardas 1. Október 1910
XI.,
XI., 44
Saðhúsið virka daga 8—8.
Biskupsskrifstofa 9—2.
Borgarstjóraskrifstofa 10—3.
Bókasafn Alp.lestrarfól. PÓBthússtr. 14, 6—8.
Bréfburður um bæinn 9 og 4.
Biinaðarfélagið 12—2.
Bæjarfógetaskrifstofa 9—2 og 4—7.
Bæjargjaldkeraskrifstofa 11—3 og 6—7.
Bæjarsíminn v.d. 8—10, sunnud. 8—7.
Forngripasafnið sunnud., þrd., fmd. kl. 12—2.
jslandsbanki 10—2‘/s og ð1/^—7.
Lagaskólinn ók. leiðbeining 1. og 3. ld. 7-8 e.m.
Landakotsspitalinn 101/2—°g 4—6.
Landsbankinn ÍO1/^—2‘/j.
Landsbókasafnið 12—3 og 5—8.
Landskjalasafnið á þrd., fmd. og ld. 12—1.
Landsjóðsgj.k. 10-2, 6-6, þrjá 1. d. í m. 10-2, 6-7.
Land8SÍminn v.d. 8—9, sunnud. 8—11 og4—6.
Læknaskólinn ók. lækning þrd. og fsd. 12—1.
Náttúrugripasafnið sunnud. l'/s—2‘/s.
Pósthúsið 8—2 og 4—7.
Stjórnarráðið 10—4.
Söfnunar8jóður 1. md. í mán. kl. 6.
Tannlækning ók. í P.str. 14, 1. og 3. md.ll—12.
„REYKJAYÍK"
Árgangurinn kostar innanlands 3 kr.; erlendis
kr. 3,50 — 4 sh. — l doll, Borgist fyrir 1. júli.
Auglýsingor innlendar: á 1. bls. kr. 1,50;
3, op 4. bls. kr. 1,25. — Útl. augl. 33*/s°/o hærra.—
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Ritstj. og ábyrgðarm. Stefiln RunólÍKHon,
Pingholtsstr. 3. Talsím i 1 8 8.
^fgeiísla ,Reykjavíkur‘
er i
Skólastræti 3
(beint á móti verkfræðing Knud Zimsen).
Atgreiðsla blaðsins er opin frá kl. 9
árd. til kl. 8 síðd. — Talsimi 199.
Ritstjóri er til viðtals virka daga
kl. 12—1. — Þiuglioltsstr. 3.
Smá-hugleiðingar
um
stj ó r narskrár-brey tingar.
Eftir Jón Olafsson.
X.
Af þeim breytingum, sem eftir er
að reifa, er ein miklu merkilegust.
Hún er svo látandi;
Aftan við 25. gr. bætist:
„Breytincfatillögur við fjárlagafnm-
varpið, sem hafa í för með sér ný
eða aiikin íitgjöld, má enginn bera
fram á Alþingi, nema ráðherra eða
umboðsmaður hansu.
Búast má við, að mörgum þyki þessi
tillaga eigi að eins nýstárleg, heldur í
fyrsta áliti fjarstæð öilum sanni.
Hún er þó ekki gripin úr lausu
lofti, heldur bygð á rökum, sem eru
býsna sterk — rökum, sem við nána
íhugun munu reynast að vera aterkari
heldur en ætla mætti í fljótu bragði
við litla umhugsun.
Og tillaga þessi heflr að styðjast við
reynslu þeirrar þjóðar, sem bezt hefir
kunnað með frelsi að fara allra þjóða.
Þetta eru og hafa öldum saman verið
lög hjá Bretum. — Auðvitað er það
engin full sönnun fyrir ágæti tillögunnar,
eða fyrir því að hún eigi við hjá öll-
um þjóðum, eða sérstaklega hjá oss.
En það er þó næg ástæða til að
hugleiða hana vandlega og gera sér
grein fyrir, á hverju hún er bygð, eða
við hvað hún styðst.
Það er sannreynd, sem allir viður-
kenna, að þar sem öll þjóðin getur
ekki sjálf farið með vald sitt, heldur
veiður að nota fulltriia til þess, þá
er líísnauðsynlegt, að þjóðin hafl ein-
hverja trygging fyrir, að valdinu sé
sem minst og sjaldnast misbeitt.
En sú trygging fæst með því einu
móti, að þjóðin geti krafið einhvern
ábyrgðar á meðferð valdsins, og komið
þeirri ábyrgð fram.
En til þess að það geti orðið, þarf
að vera auðið að benda á einhvern
einn, sem ábyrgðina bev fulla.
Að tala um ábyrgð gegn heilu þingi,
það er ekki nema hégóminn einber.
Eigi ábyrgðin að skiftast milli margra,
verður ekkert úr henni. Hver einstak-
ur getur skotið sér bak við meiri hlut-
ann; hver einstakur finnur lítið til á-
byrgðar af þvi sem heill meiri hluti
þings er honum samsekur í.
Ábyrgðin af allri löggjöf og öllum
stjórnarathöfnum á að hmla óskift á
herðum einum manni.
Það er einn maður, sem á að bera
ábyrgð allra gerða meiri hlutans, og
sá maður er sá ráðgjafi, sem ritar
nafn sitt undir lögin.
Þá er um öll almenu lög er að
ræða, segir sá ráðgjafi, sem hlut á að
máli, til þess, ef hann álítur lögin svo
ill eða óhagkvæm, að hann vill ekki
bera ábyrgð á þeim. Þingið á þá tvo
kosti, annaðhvort að láta undan, eða
að synja honum fylgis, svo að hann
verði að fara frá völdum; og þá verður
annar við að taka, sem er samdóma
meiri hlutanum og vill bera ábyrgðina
af lögunum, og fær fylgi roeiri hlutans.
En í fjárlögunum stendur öðruvís
og alveg sérstaklega á. Fjárlögin eru
safn af mörgum ólíkum og óskyld-
um atriðum.
Fjárlögin eiga að vera veiting á því
fé, sem stjórn, sú er við völd er með
fylgi meiri hlutans, telur sér nauðsyn-
legt að fá í hendur, til að geta rekið
stjórn ríkisins (landsins) svo, sem hún
álítur nauðsynlegt og nytsamt.
Stjórnin á að stjórna, en ekki þingið.
Hún á að segja til þarfa sinna, en
þingið á sem fulltrúi þjóðarinnar, full-
triíi gjaldenda, að veita það fé, og það
eitt fé, sem stjórnin biður um, ef því
þykir það nauðsynlegt eða nytsamt —
og að eins að svo miklu leyti, sem
þvi þykir það vera.
Ef þingið fer að neyða fé upp á
stjórnina, þá er það komið út fyrir
tilgang sinn, og þá bregst það trausti
kjósenda. Kjósendur eru allír gjald-
endur, og gjaldendur vilja ávalt spara fé.
Auðvitað vilja gjaldendur af einni
stétt gjarnan veita fé úr annara vasa
til sinna hagsmuna; og eins vilja kjós-
endur eins kjördœmis gjarnan veita fé
úr vasa manna í öðrum kjördœmum,
til þarfa síns sérstaka héraðs eða
bygðarlags.
En þessu á stjórnin að aftra, þar
sem ekki er alveg bersýnilegt, að slík
veiting til einka-hagsmuna eins héraðs
eða stéttar sé i raun réttri til hags-
muna fyrir alla þjóðina.
Nú vita allir menn af reynslunni,
að slíkar einka-veitingar, sem í sjálfu
sér, eða íd af fyrir sig, hafa ef til vill
ekki fylgi nema eins eða tveggja þing-
manna (og þeirra ef til vill fyrir það
eitt, að þeir búast við að veitingin
styrki endurkosning sina eða fylgi við
flokkinn) — slíkar einkaveitingar ná
oft atkvæðum meiri hluta þingmanna
engu að siður.
Og það er ekki ávalt a.ð það sé inn
venjulegi stjórnarflokkur, sem sam-
þykkir veitingar þessar, heldur nýr
meiri hluti, myndaður úr báðum flokkr
um um þá og þá fjárveitingu.
Þetta eru in svo nefndu hrossa-
kaup, sem eiga sér stað á ölluni lög-
gjafarþingum, þar sem frumkvæði til
fjárveitinya er heimilt hverjum þing-
manni.
Með þessu móti fær stjórnin fé veitt,
sem hún er skylduð til að nota eða
greiða — þó að það sé algerlega gagn-
stætt vilja hennar.
Þetta er svo óeðlilegt sem frekast
má verða, og leiðir oft til óréttmæt-
rai, eða að minstakosti óþarfrar fjár-
eyðslu.
Stjórninni er vandfarið. Rísi hún
alveg öndverð gegn einhverri slíkri
veiting, á hún á hættu að hefnst verði
á henni með því að synja henni um
einhverja fjárveiting, sem henni er á-
hugamál.
Hún neyðist því til að taka við
fjárlögunum með þessum óvelkomnu
veitingum í.
Og hún getur sagt á eftir : „Ég bað
ekki um þetta fé. Ég ber enga ábyrgð
á því. Þvi var neytt upp á mig“.
Og hún getur sagt, þetta satt.
Og svo hefir þjóðin engan til að halda
sér til með ábyrgðina.
Yrði aftur lögtekin sú breyting, sem
hér er fram á fartð, að stjórnin ein
(ráðherrann, eða einhver ráðgjafanna,
ef fieiri eru) hefði rétt til að bera fram
tillögur um fjárveitingar, þá verður
hver sá, er fram á fjárveiting vill fara,
að snúa sér til ráðgjafa og reyna að
fá hann til að bera hana upp.
Ráðgjafinn, sem veit að hann á einn
að bera ábyrgð allra fjárveitinga, hlýtur
að reyna að líta sem óvilhöllustum
augum á málið. Það er skiljanlega
miklu vandfarnara fyrir hann, að bera
tillöguna fram, heldur en fyrir hvern
valdalausan og ábyrgðarlausan þing-
mann, hvað þá heldur fyrir þá þing-
menn, sem að eins greiða henni atkvæði.
Þjóðin má eiga víst, að með þessu
móti verður farið sparlegar með fé
hennar.
En þó að þetta fyrirkomulag sé ó-
efað hugsanrétt afleiðing af réttri
skifting valdsins, og þó að ganga megi
að því vísu, að það yrði til mestu
gagnsemdar, einkum til fjársparnaðar,
svo að ætla megi að tillagan verði
vinsæl af gjaldendum landsins, þ. e. af
allri alþýðu, þá er alþýða hefir áttað
sig á henni og hugsað hana rækilega,
þá er þó ekki ólíklegt, að hún kunni að
eiga nokkuð örðugt uppdráttar.
Búast má við að inir lítilsilgdari
þingmenn verði henni sumir andvígir,
þeir sem fáa þingmannskosti hafa aðra,
en árvekni í að kræla út bita og bita
fyrir kjördæmi sitt, eða vilja nota
þingmannsstöðuna á einhvern hátt sér
eða sinni stétt til hagsmuna.
Einnig má við búast, að hverjum
þeim ráðherra, er meira metur að
halda i völdin, heldur en að vinna
þjóð sinni gagn, þyki ábyrgðarminna
að hafa alt eins og nú er.
Það þarf sýnilega þrek og stefnu-
44
'605 'si®X '1 Bl^S.reputrj
‘uossuof 'Bjs
'A-'I A3NNV1
SNisiNns'iaHH anoos
vaaoA vaalj'avoNiNNiw
!P“W 'I
IIQN NI3 00 ONnS04
: jsafj umiOK^oq ei'u
festu til þess, að neita bónakvabbi
einstakra þingmanna. Hitt er vanda-
minna og vænlegra til að halda sér
við völd, að láta alt dalsa eins og nú
er, og skella ábyrgð allri af sér og
yfir á ábyrgðarlaust þingið.
Auðvitað má segja, að ófyrirleitinn,
þröngsýnn og hlutdrægur ráðherra gæti
með þessu móti hlynt á alla lund að
óskum flokksbrœðra sinna, en hallað
óréttvíslega á mótstöðumenn.
Þetta er satt. En það mundi vænt-
anlega helzt verða í fyrstu. Rétt-
lætistilfinning þjóðarinnar mundi fljótt
veita slíku eftirtekt, og sá ráðgjafi,
sem gerði sig mjög sekan í þessu.
mundi eigi verða langlífur við völd,
og aldrei eiga afturkvæmt í þann stól
aftur. Jafnvel réttlætistilfinning þing-
manna yfirleitt mundi næmari fyrir
sýnu ranglæti, þá er þeir þurfa ekki
sjálfa sig að verja, ekki sér um að
kenna, heldur ráðherranum.
Tillaga þessi er hér á landi svo
nýstárleg, að menn þurfa vitanlega
tíma til að átta sig á henni og rœða
hana. Yið framgangi hennar er varla
að búast að sinni. En hún ætti að
verða öllum, sem um þjóðmál hugsa.
vandlegt íhugunar-efni og umrœðu-
-efni, fyrst og fremst í blöðum og
tímaritum, og siðan á mannfundum.
(Niðurlag næst).
fyrverandi sýslumanns.
[Niðiu'lagl.
5. „Prime-Minister“ hefi ég þýtt.
„yfirráðgjafi“, og tekið það orð eftir
Birni Jónssyni í ísafold, sem ávalt
notar það orð (ég hefi áður kallað það
„forsætisráðherra" eða „ráðaneytis-
forseti"). Hr. E. B. líkar það illa hjá
mér, að ég skuli taka upp góð orð
eftir Birni. En ekki segir hann, hvað
hann hefði kosið að setja í staðinn.
B. „Consession" segir hr. E. B. að
merki „leyfi“, en „ekki leyfisbréfið
sjálft". Hér er hann helzt til djúp-
sær og þungskilinn, rétt eins og hann
væri að yrkja vísdóm, sem enginn
skilur. Öll yfirvaldaleyfi eru mér vit-
anlega gefin út bréflega, en ekki munn-
lega. Því er ávalt talað um „leyfis-
bréf“ til hins og þessa (hjónaskilnað-
ar, ættleiðingar, til að leiða ný vitni
o. s. frv., o. s. frv.). Sjá t. d. For-
málabókina frá bls. 253 og af og til
fram úr því. Ég hefi þýtt: „hafaþeir
nýl. fengið stofnleyfisbréf fyrir banka“.
Hr. E. B. hefir síðar sagt, að „con-
cession“ væri nú „gefin út“. Var