Reykjavík - 03.03.1912, Page 1

1R k \ a v t k.
XIII., 9
Laug'ardag 3. Marz 191S
jBítiHir
1912.
Wýfr kanpendnr að XIII. ár-
gangi fá ókeypis sögusafn frá ár-
unum 1910 og 1911, meðan upp-
lagið endist, nær 20 arkir alls.
Ennfremur fá nýir kaupendur
eldri sogusófnin:
jlliaer i lögregluþjinustu,
yijreksverk ritsimans og
Dularjullur gestur.
Þýtt af alþm. Jóni ólafssyni.
Loks fá nýir kaupendur, sem
borga áskriftar-gjaldið um leið og
þeir panta blaðið
allar ofantaldar sögur.
og auk þess '
Rímur af Flórusi og sonumhans.
Kveðnar af Hákoni Hákonarsyni
í Brokey.
Alls fá þá nýir kaupendur, blaðið
60 arkir, og auk þess 40—50 arkir
af sögum og rímum
fyrir að eins Z Rrónur.
Þeir kaupendur, sem skulda fyrir
eldri árganga, og bonga á þessu ári
(1912) 2—3 eldri árganga af blað-
inu, sæta enn þá þeim vildarkjör-
um, er »Reykjavík« veitti kaupend-
um sínum síðastl. ár, sem sje, að fá
dönsku alfræðisorðabókina
fyrir hálfvirði, eða 2 kr. 50 aura,
auk sögusafnanna fyrir 2 síðastl. ár.
Bókmentir.
I* Einar Arnórsson:
Ný lögfræðisleg formála-
bók. XXIV + 416 + 16
blss. Ko8tn.m.: Jóh. Jó-
hannesson. Rvík. 1911.
Bók þessi er stór, yfirgripsmikil og
skipulega samin. Eldri formálabókin,
sem var þarfasta bók á sinni tið, var
löngu útseld og eðlilega orðin að ýmsu
úrelt eftir svo langan tíma. Niður-
skipun á efni þessarar nýju bókar er
sýnu betri, heidur en var á inni eldri,
og svo er þessi talsvert víðtækari.
Mig brestur vitanlega þekkingu til
að dæma um lögfræðislegan óskeikul-
leik höfundarins. En staða hans sem
prófessors við háskólann ætti að vera
næg trygging fyrir því, að bókin sje
áreiðanleg í öllu verulegu. Ég hefi
að vísu fyrir satt, að eitthvað smá-
vægilegt kunni að vera athugavert
(lög talin gild, sem eru það ekki), en
það kveður væntanlega ekki mikið að
því, svo að óhætt mun að reiða sig
á bókina í öllu verulegu.
Bókin virðist bera þess menjar, að
hún sé samin með nokkurri hraðvirkni.
Æradvirkni er í sjálfu sér góður kost-
ur á afkastamönnum, og er alt annað
en hroðvirkni, og þarf það tvent ekki
að fara saman. Og bókin er sjálf
vottur þess, að höf. er bæði mikil-
virkur og yfirleitt velvirkur. En að
bókin sé með hraða samin, þykist ég
sjá merki til í sumu, t. d. smá-lýti á
málfæri, svo sem „téð bók" í 3. 1.
formálans, í stað „húnB. „Téð bók“
er gott mál, en óhöndulegt að end-
urtaka sama orðið (bók) með svo
stuttu millibili (það stendur líka í 1.
línu).
Á 320. bls. rakst ég á setningar-
byrjun, sem botninn vantar í. í staf-
lið c þar vantar alveg umsögnina
(prœdicatiff).
Á 322. bls. (o. ff.) rekst ég á
„einkarétt að oppgötvunumu. Það er
farin að verða föst málvenja hjá oss
(enda kent í latínuskólanum frá því
um miðja 19. öld) að hafa nppgötvun
um það að finna eitthvað, sem áður
var óþekt, þótt til væri, svo sem nýtt
lögmál (discovery, opdagehe)5); aftur
uppfynding eða uppfundning um það
að finna upp tæki til að hagnýta eitt-
hvert lögmál á nýjan hátt (invention,
opfindeJse). Höf. hefir notað uppgötv-
un í st. f. uppfundtng í þessum kafla.
Þetta er óheppilegt, af því að á fáu er
meiri þörf í roáli voru, en að koma
festu á merkingar orða.
Ég hefi als ekki lesið alla bókina,
en að eins gripið niður í kafla hér og
þar.
Orðaskráin framan við bókina (næst
á eftir yfirlitinu) er fyrirtaks-kostur á
bókinni.
Skiftingar í töluliði og undantekn-
ingar í töluliðum er sumstaðar tákn-
að svo grautarlega (skortur á letur-
breytingum), að illviðunandi er. T.d.
190.—192. bls. Þar eru reglur fyrir
skaðabótaskyldu hjús táknaðar í þrem
liðum: a (bls. 190), b (bls. 191) og
3 [í stað C] (á bls. 192); en undan-
tekningar táknaðar með óbreyttu letri:
1, 2, 3, — alveg sama letri, sem er
á „2“ framan við skaðabótaskyldu-kafla
hjúa. En þessir „2“ standa fremst í
línu (190. bls.) og verður manni leit
úr að flnna kaflann „1“, þvi að þar
stendur talan inni í miðri línu.
Sitthvað má að máli finna á stöku
stað. En því skal slept hér. Lakast
er þegar frumsetningin verður svo
flókin, að torskilið er, hvað við er átt.
Dæmi þessa er síðasta málsgr. í stafl.
b á 34. bls. Torskilið mun og al-
þýðumönnum ad hoc. Kynlegt þykir
mér (i orðaskránni) „útivist aðilja".
1) Að finna áðr ókunn lönd, er kallað
blátt áfram f u n d r.
„Útivist" hefir að eins tvær merking-
ar: 1% vera úti uudir berum himni
(andst. innivist), og 2. dvöl í hafi (á
sjóferðum). Það er víst danskan (ude-
bliven), sem hefir afvegaleitt höf. hér.
Annars var það ekki tilgangur minn,
að tína hér aðfinningar, heldur að láta
í ljós álit mitt á bókinni eftir þeirri
fljótlegu kynning sem ég hefi af henni
haft. En það er í stuttu máli þetta:
Ég tel bókina eitthvert mesta þarfa-
verk, sem hverju heimili á landinu er
nauðsynlegt að eiga.
Pappír og prentun er ið prýðilegasta,
eins og alt, sem kostnaðarmaðurinn
hefir til lagt.
2. B ó 1 u-H j ál m a r s-s a g a.
Eftir Símon „Dalaskáld" og
Brynjólf Jónsson (Minna-
Núpi). 208 bls. 8vo. Eyrar-
bakka. 1911.
Bókin hefði heldur átt að heita:
„Drög til sögu Bólu-Hjálmars“. Ég
segi það ekki bókinni til lýta; en hún
hefði ef til vill hlotið réttlátari dóma,
ef hún hefbi haft þann titil. Hann er
alveg yfirlætislaus.
Sumir hafa legið höfundunum á
hálsi fyrir, að þetta sé engin fræði-
mannlega samin bók. Það er hún
vitanlega heldur ekki. En hún er safn
af sögusögnum og heimildarskjölum, ó-
fullkomið, en þó dýrmætt verkefni úr
að moða fyrir metvísan (kritiskan)
höfund, sem kann að vinna úr þessu
efni (ásamt öðru) með anda og met-
vísi Hvorugur höfundanna er neinn
rökmeti (criticus), sízt Síinon; en elju-
verk þeirra er allrar virðingar vert fyr-
ir því.
Sá meistari kemur einhvern tíma,
sem vinnur úr þessum og öðrum efni-
við og semur sögu Bólu-Hjálmars.
Eins og sagan nú einu sinni er sögð
í þessu kveri, verður hún óefað lesin.
Þess má geta til leiðréttingar, að
vísusnúninguriun á 151 bls. er eftir
Pál bróður minn, en ekki eítir Níels
skálda. Aldrei var það víst nema 1.
erindið úr eftirmælunum, sem Páll
sneri. Það var i græskulausum gáska
gert. Páll þekti hvorugan, Hjalmar
né Daða, en þótti, sem var, eftirmæl-
in ákaflega sérvizkúleg (önnur vísan
auk þess meiniila kveðin, ólikt því
sem Hjálmar annars oftast kvað).
1 1. erindinu á 202. bls. hefi ég
heyi t:
„ófyrirsynju guð þig girti* í stað:
„óverðugan g. þ. g.“.
Þannig lærði ég ungur, og hygg svo
muni réttara.
Ofan á nýtt orð datt ég á 119 bls.:
„Elizabet . . . var þá gjafvaxta, efnis-
stúlka, glöð og fjörug og var kölluð
eigi mjög einehk“. Allir skilja oiðið
sjálfkrafa (ekki mjög við eina fjöl feld
í ástafari). Orðið er ágætt, hvor
þeirra sem hefir myndað það, Simon
eða Brynjólfur. Skyldu möigmáleiga
eitt lýsingarorð, sem nær þessu ?
Á 152. bls. finn ég: „svo vel
skemtaðí hann“ (alm. „skemti"). Ég
hefi ekki heyrt skemta þannig beygt,
siðan í æsku minni á austurlandi Nú
og eins til foina er almenna beyging
þess oi ðs: skemta, skemti, hefi skemt.
Eu beygingin: skemta, skemtaði, hefi
XIII., 9
skemtað — er þó til í fornu máli, og
óefað mjög forn.
J. Ól.
Einkalejfi til kolaverzlunar.
Það hefir borizt út frá skattamála-
nefndinni, sem nú hefir setið á rök-
stólum í hjer um bil þrjá mánuði, að
hún ætli meðal annars að leggja það
til, að landið taki alla verzlun með
t
kol 1 sínar hendur, og leigi hana svo
um tiltekið árabil einhverjum kola-
námueiganda fyrir fastákveðið gjald í
landssjóð af hverri smálest af kolum,
er hann flytur til landsins.
Nefndin hefir þegar fengið mjög að-
gengilegt, bindandi tilboð frá brezkum
kolanámueiganda einum, er vill skuld-
binda sig til að selja kol hjer með
öllu lægra verði, en tíðkast hefir, og
borga þó í laudssjóð tiltekið gjald af
hverri smálest.
Yerðið á kolunum er fastákveðið í
tilboðinu, 20 kr. hver smálest heim-
flutt til manna á beztu hafnarstöðum
landsins og í kaupstöðunum, en 21—
25 kr. á hinum óaðgengilegri höfnum.
Þó er gert ráð fyrir, að verð þetta
geti hækkað eða lækkað lítið eitt, er
verð á kolum ytra eða flutningskostn-
aður breytist um lengri tíma. Sama
verði eiga innlend skip og póstskip,
er sigla eftir fastri áætlun, að sæta.
En verði á kolum, sem seld eru út-
lendum fiskiskipum, ræður leyfishafi,
og er gert ráð fyrir að þeim verði
seld kolin lít.ið eitt dýrari.
Námaeigandinn skuldbindur sig til
að hafa ætíð nægar birgðir af kolum
á öllum helztu hafnarstöðum landsins,
og mörgum öðrum höfnum, samtals
36 að tölu.
Talið er víst, að á ári hverju seljist
hjer á landi um 80,000 smálestir af
kolum, helmingurinn til notkunar í
landinu og til innlendra fiskiskipa og
póstskipa, en helmingurinn til útlendra
botnvöipuskipa.
Nefndin hefir áskilið, að leyfishafi
greiði í landssjóð 1 kr. 50 aura af
hverri smálest af kolum, sem seld er
til innlendrar notkunar, og 2 kr. og
50 au. af hverri smalest, sem seld er
til útlendra skipa, eða til jafnaðar
2 kr. af hverri smálest, sem flutt er
til landsins. Ef gert er ráð fyrir, að
80,000 smálestir seljist á ári hverju,
veiða þá tekjur landssjóðs af kolasöl-
unni 160,000 kr. á ári, eða 320,000 kr.
á fjárhagstímabilinu.
Gert er ráð fyrir, að þeim innle'nd-
um mönnum, sem nú hafa kolaverzl-
un að aðal-atvinnuvegi, verði sjeð fyrir
nægri atvinnu, þótt kolaverzlunin kom-
izt í annað horf.
Sjálfsagt má telja víst, að alþingi
samþykki þessa tillögu nefndarinnar,
því að hjer er um álitlegan tekjustofn
að ræða, landsmönnum að kostnaðar-
lausu. En vel þarf að vera frá slik-
um samningum gengið.