Suðurland - 12.04.1913, Qupperneq 1

SUÐURLAND
:rrr:^53jr Alþýðublað og atviiinumála
III. árg. Eyrarbakka 12. apríl 1913. Nr. 43.
Landsímastöðin á Eyrarbakka er
opin frá kl. 8Va—2. og 3x/a 8 á virkuin
dögura. Á holgura dögum frá kl. 10 — 12
f. hd. og 4—7 e. hd.
Einkasiminn cr opinn á snraa tíma.
Sparisjóður Árnessýslu er opinn
hvern virkan dag frá kl. 3—4 e. hd.
Lestrarfélag Eyrarbakka lánar út
bækur á sunuudögum frá kl. 9 —10. f. hd
Næstu harðindin.
Guðmundur Bjöinsson landlæknir
hefir skrifað bækling um þetta efni.
Var ritgerðin fyrst prentuð í biaðinu
„Lögrétta" og síðan gefln út sér-
prentuð.
Bækling þennan þaif hver einastí
bóndi að lesa, og þótt skeytingarleys-
íð um þetta heyásetningsmál sé orðið
æði rótgróið, getur varla hjá þvífarið,
að sá sem les bækling þennan hljóti
að sjá að það er rétt og ómótmælan-
legt sem landlæknir heldur fram, að
„komi stravgur ísavetur með mjög lengu
jarðbanni — — og liggi isinn fram
á sumar og banni allar strandferðir,
þá má búast við stórkostlegum penings-
felli í flestvni héruðum landsins“ ef
ekkert er aðhafst er að liði má verða
til að tryggja sig gegn þessari hættu.
í ritgerð landlæknis er allrækilega
sýnt fram á hvílíkt feikna tjón þjóðin
heflr beðið í síðasta harðindakaflan-
um 1880—88, Torfl í Ólafsdal hefii'
metið það tjón 8 milj. króna, og mun
vera altof lítið, afleiðingarnar svo
víðtækar, að öiðugt mun að meta
til fulls.
8 sýslur á landinu urðu þá að fá
hallærisián úr landsjóði, er nam alls
92,650 kr. og ölmusugjaflr frá öðrum
þjóðum námu nær hálfri milj. kióna,
og það er rétt sem landiæknir segir,
að þyngst er til þess að vita. Bað
er hart fyrir þjóðina að verða að lifa
á sníkjum hjá útlendingum ef ein-
hver verulegur misbrestur verðurhér
á árferðinu, en hafl það verið oss
hneisa 1880, þá væri það þó svo
margfalt meiri skömm nú. Þá hafði
þjóðin nýlega fengið löggjafarvald og
fjárráð, var lömuð eftir margra alda
kúgun og kvöl, hafði um langt skeið
verið alin upp til þess að byggja alt
sitt traust á danskri náð, og fyii,-.
hyggjuleysið fyrir því að reyna að
þoia áföllin, var því ekki eingöngu
þjóðinni að kenna, heldur dönsku
stjórninni, vér gátum því skelt á hana
nokkru af sökinni J)á.
En nú er öðru máli að gegna, nú
höfum vér haft löggjarvald og fjárráð
sjálflr í 39 ár, og innlenda stjórn í
9 ár, og nú er engum nema sjáifum
oss um að kenna ef enn ræki að þvi
— ef alvarlegur harðindakafli kæmi
— að vér yrðum að fara að iifa á
sníkjum. Og það væri óbærileg
þjóðarstnán.
Yér getum ekki og megum með
engu móti láta reka á reiðanum fram-
vegis uin þetta mál, svo sem gert
höfum vér hingað til. Vér verðum
að hefjast handa og leita nýrra ráða
er að haldi megi koma. Sumum er
losið hafa ritgerð landlæknis, flnst
hann gera altof mikið úr hættunni
af fénaðaifelli. Þeim finst það, en
rökin, hver eru þau?
Suðurland mun vikja nánar að
þessu atriði innan skamms.
Bjargráð landiæknis eru : 1. „Öflug-
ur haUcerissjóður“ (eins og Torfl í Ól-
afsdal hefir áður stungið upp á, og
getið hefir verið hér í blaðinu), og
2. „Örugg kornmatarverslun (lands-
verslun) með tryggum vetrarbirgðum
í hverju kauptúni á landinu".
Á hallærisjóðinn hefir verið minst
áður hér í blaðinu. Sú uppástunga
er hin besta af öllum þeim er fram
hafa komið í þessu máli, og þennan
sjóð á að stofna — ekki einhvern-
tima, heldur nú þegar á þessu ári.
Að kornverslunartillögu landlæknis
mun nánar vikið síðar, verður að
bíða að þessu sinni rúmsins vegna.
Hafl landlæknir þökk fyrir ritgerð
sína, hún er röksamlega skrifuð og
af svo mikilli alvöru og áhuga, að
hún vinnur óefað mikið gagn ef menn
aðeins nenna að lesa hana.
Bændur! fáið ykkur ritgerðina og les-
ið hana og takið tillögunar til athugunar,
og látið svo vera skamt aðbíða fram-
kvæmda. Aðgerðaleysismókið er óþol-
andi, og þó sumir sjái enga hættu á
ferðum í þessu máli, þá er það ekki
annað en heifliegur misskilningur.
Líklega mætti takast að færa góð
rök fyrir því t. d. að hérna á sjálfu
Suðurlandsundirlendinu hefðu að þessu
sinni, ef harðindi eða jarðbönn hefðu
staðið til sumarmála, hlotið að verða
heyleysi ailvíða og — horfellir. Geta
menn lokað augunum fyrir afleiðing-
unura ?
------<>«Oo-C>—-
Lýðliáskólamálið.
Eftir St. H.
I.
Eg hefi heyrt að síðustu afskiftum
sýslunefndar Y.-Skaftafellssýslu af iýð-
háskólamáli Suðurlandsundirlendisins
hafi lokið þann veg, að sýsla vor
neiti að gerast samvinnuliður í máli
þessu framvegis.
Mér eru þessi úrslit ekki vel að
skapi, og leyfi mér því hér með að
ser.da Suðuriandi nokkiar línur og
sýna fram á hvernig málið vakirfyr-
ir mér.
Eg hefi nýverið átt kost á að kynn
ast sögu málsins frá upphafl, svo og
áætlun um byggingar eða stofnkostn
að og reksturskostnað.
Er mér því ljóst, að sýsla vor
hlyti að takast talsvorða fjármuna-
ábyrgð á hendur með því að gerast
samvinnuliður í máli þessu, og auk
þess nokkur árleg útgjöld. Og um
leið og eg tek það með á reikning-
inn, að svo kynni að fara að kostn-
aður fæii fram úr áætlun er til
framkvæmda kæmi, þá er það fjarri
mér að gera lítið úr byrði þeirri er
vér kynnum að hljóta af þátttöku í
þessari stofnun.
Mér eru kunnar nokkrar mótbárur
eða ástæður er haldið hefir verið
fram hér í sýslu gegn samvinnu í
þessu máli. Eru þær einkum þessar:
1. Vér viljum hafa meira búnað-
arsnið á Jýðháskólanum en nágranna-
sýslurnar.
2. Vér þurfum eigi annan lýðhá-
skóla en unglingaskólann í Vík.
3. Bændur þurfa eigi að læra ann-
að en búfræði.
4. Nági annasýslurnar hirða lítið
um barnafræðslu og unglingafræðslu,
þessvegna getum vér búist við að
hinn fyrirhugaði lýðháskóli verði fyrst
um sinn eigi annað en unglingaskóli,
þ. e. taki eigi fram unglingaskóla
vorum.
5. Það á að byggja skólann á
kostnað landsjóðs en ekki fyrir fé
einstakra sýslna.
6. Vér viljum helst hafa skólann
hjá okkur, og í því formi var til
málsins stofnað.
7. Nemendagjaldið er óaðgengilega
hátt. í áæt.lun nefndarinnar.
Þessar mótbárur skal eg því gera
að umtalsefni.
„Búnaðarsniðið" hefir sýslunefud
vor gert að skilyrði fyrir samvinnu.
Eg aðhyllist þá skoðun er orðið felur
í sér, tel mjög gott að nemendur
ættu kost á að fræðast um búnað
og einkum að þeir ættu jafnframt
kost á að sjá fyrirmyndarbúskap. En
eg fæ eigi séð hví þetta má verða
samvinnuþröskuldur, þar eð iýðhá-
skólanefndin hefir sýnt að hið sama
vakir fyrir henni. Hún ætlast til að
kend verði meðal annars: eðlisfræði,
efnafræði, hagfræði og almenn búfræði,
og auk þess vill hún hafa fyrirmynd-
arbú við hlið skólans. Eg get
ekki skilið með hverjum hætti er
hægt að hafa búnaðarsníð á skóla sé
því eigi fullnægt á þennan hátt, nema
með því móti að skólinn væri búnað
arskóli frá rót.um.
Hér getur því naumast vcrið um
ágreiningsefni að ræða.
Þá kem eg að næstu ástæðunni,
þeirri, að unglingaskólinn í Vík megi
nægja oss.
Vist er um það að vér þurfum að
hlynna að unglingaskóla vorum, hann
getur orðið oss að miklu liði, bætt
úr biýtiustu mentunarþöif margra
námfúsra unglinga. Hann gœti meira
að segja verið lýðháskóli eins og hann
er, ef vér ættum kost. á að hafa þá
kenslukrafta er fullnægðu skilyiðum
þeim er slíkum skólum hafa verið
sett og hljóta að verða sett á kom-
andi tímum. En við það hlyti starf-
lækslukostnaður hans að vaxa til
stórra muna, að minsta kosti er eigi
sanngjarnt að ætlast til annars, og
þó eigi yrði horft í það, þá er annar
hængur á, og hann er verri viðfangs.
Afburða kenslukraftar fást eigi ávalt
þó að hátt gjald sé í boði, jafnvel
ekki hvað sem í boði er, er það fyrir
þá sök að þeir eru næsta fágætir.
Afburðamenn eru ekki á hverju strái,
hvorki til þeirra starfa né annara.
En við lýðháskóla virðist mér óhjá-
kvæmilega verði að leggja mikla á-
herslu á það, að þar sé að minsta
kosti einn maður með afburðakennara-
hroflleikum, gagnmentaður hugsjóna-
maður.
Nú má það öllum vel skiljast, að
helstu mentastofnanir iandsins keppa
um slíka menn, en við þær býst eg
við að einni fámennri sýslu væri erfltt
að þreyta einni síns liðs. Ólíkt betur
stæðum vér að vígi í samvinnu við
nágrannasýslurnar.
Af þessum sökum get eg eigi fallist
á það, að líkur séu til að unglinga-
skóli vor geti orðið oss iýðháskóli.
Þá kemur þetta, að bændur þurfl
eigi aðra mentun en þá er búnaðar-
skólar geta veitt. Því ei nú fyrst
að svara á þá leið, að vér höfum
engan búnaðarskóla hjá oss og eigum
lengra tiidráttar til búnaðarskóla en
hins væntanlega lýðháskóla. En þó
að svo væri að oss væri auðveldara
að ná til búnaðarskóla, þá fer því
mjög fjarri að eg geti fallist á það,
að bændum eða bændaefnum væri
eigi þörf á fræðslu í öðru en því er
búnaðarskólarnir kenna. Nú á tím-
um — og þá varla síður á komandi
tímum — er heimtað af bændum að
fara með ýms þjóðfélagsstörf, er eigi
lærist að leysa af hendi með búfræð-
isþekkingu einni. Má þar meðal ann-
ars nefna: hreppstjórn, sysiunefndar-
störf og þingmensku. Hvers vegna
t. d. eru miklu færri bændur á þingi
en embættismenn ? Til þessara starfa
og margra fleiri þarf miklu yfirgrips-
meiri mentun en þá er fæst í búnað-
aðarskólum. Og svo er þess að gæta,
að konur hafa eigi síður þörf á und-
irbúningi undir lifsstörf sín en karlar.
En að iýðháskóla mundu þær hafa
aðgang sem þeir.
Þessi mótbára virðist mér þvi íalla
um sjálfa sig.
Að búast megi við að hinn vænt-
anlegi lýðháskóli verði í reyndinni að-
eins unglingaskóli, kemur þá næst til
athugunar.
Víst hygg eg að það sé ilt fyrir
hlutaðeigandi nágrannasýslufélög að
hafa eigi gætt betur að undirstöðu-
mentun hjá sér en þær viiðast hafa
geit. Og það tel eg víst. að lýðhá-
skólinn veiði seinni til að gefa þeim
þroskaða ávexti fyiir þá sök. Eu