Verkamaðurinn - 30.10.1919, Side 1

VERKAMAÐURINN.
Ritstjóri: Halldór Friðjónsson.
II. árg.
Akureyri, Fimtudaginn 30. Október 1919.
39. tbl.
Samvinna.
i.
Samvinnufélagsskapur óg samhjálp.
Pað hefir oftar en einusinni verið vikið að því
hér í blaðinu, hversu það kemur sárt niður á sjó-
mönnum og verkalýð í sjávarþorpum að samvinnufé-
lagsskapur hefir enn ekki náð fótfestu meðal þessa fólks;
hefir líka verið bent á það, að þaé^sem fleygt hef-
ir efnalegu sjálfstæði bænda svo langt fram á síð-
ustu árum, er einmitt það, að þeir skildu hlutverk
sitt og voru fljótari að átta sig á því hvað þeim
bar að gera en sjávarsíðufólkið, og þetta hefir orð-
ið til þess að afurðir sveitanna hafa, fyrir samtök
og framsýni bænda, komist í hærra verð en sjávar-
afurðirnar, og sjávarsíðubúar standa því höllum fæti
gagnvart bændum. Eins og það er f alla staði fá-
víslegt og rangt að kasta að bændum fyrir það, að
þeir, með því að vera samtaka um vöruvöndun og
útvegun á hagkvæmum víðskiftum utanlands, hafa
aukið verðmæti framleiðslu sinnar sem raun er á
orðin, svo er og rétt að játa það, að sjómenn geta
trauðla við öðru búist, en bændur verði þeim ó-
beinlínis þungir í skauti, þegar til viðskifta kemur.,
Aðstaðan er svo ólík. Öðru megin samtaka flokk-
ur, sem völ á á fleiri en einni leið til að komast
leiðar sinnar. Hins vegar sundraðir kraflar ósam-
taka einstaklinga, sem orðnir eru á eftir á tímabili.
Pað má búast við að mörgum veiti erfitt að fella
sig við þessi sannindi, en sannindi eru þetta þó, og
aðal orsök þess, að almenningi í sjávarþorpum er
örðugt um viðskiftin nú, er einmitt af þessu sprott-
in.
Pað þarf engan efa á það að draga, að aðstaða
sjómanna. t. d. hér út með firðinum hefði verið
alt önnur nú, ef þeir hefðu haft með sér öflugt
samvinnufélag síðasta áratug. Engin ástæða til að
ætla annað, en samvinnan hefði aukið gengi þeirra
ekki síður en bændanna, og framleiðsla þeirra
(fiskurinn) verið í hærra og ákveðnara verði en raun
er á, Og það sJkal enn einu sinni tekið fram, að
ef sjómenn snúa sér ekki nú þegar að samvinnu i
framlelðslu- og verslunarmálum, verða þeir harðar
úti í samkepninni með ári hverju.
Stærsta og þýðingarmesta málið, sem nú hlýtur
að vera á dagskrá sjávarsíðubúa, er því samvinnu-
málið. Það mátið, sem krefst skjótastar framkvæmda
og ákveðins stuðnings utan frá.
Framkvæmdirnar eiga einstaklingar þeir, er hér
eiga hlut að tnáli, að annast, en stuðningur utan að
á að koma frá fulltrúaþingi þjóðarinnar. En hvern-
ig má það ske, og hvað koma Alþingi samvinnu-
málin við? Búast má við að einhverjir spyrji á
þessa leið.
Pað er líka fengin vissa fyrir því, að mörgum er
enn ekki Ijóst hvernig því opinbera ber að styðja
samvinnuhreyfinguna og hitt er og víst, að ýmsum
er sérstakt áhugamál að útiloka samvinnusamtök al-
mennings frá öllum opinberum stuðningi. Parf ekki
lengra en til síðasta Alþingis til að finna þessa
dæmi.
Öll þjóðnytjamál eiga gilda kröfu til stuðnings
þess opinbera, hvaða nafni sem nefnast. Síðan sam-
vinnurélögum fjölgaði og starfsvið þeirra færðist út,
hefir skorturinn á sérmentuðum mönnum í þeirr'
grein krept æ meira að. Mentastofnun þurfti að
koma á fót, til að undirbúa starfsmannaefni félag-
anna. Samvinnumenn sneru sér til síðasta Alþingis
og báðu um lítilsháttar fjárframlag til styrktar slíkri
mentastofnun. En samvinnumenn voru látnir hverfa
bónleíðir til búða sinna aftur. Skammsýnir menn
og auðvaidssinnaðir stóðu á móti í þinginu; neituðu
alþýðu manna um hjálp til að hrinda áfram því
máli, sem reynslan er þegar búin að sýna að er
þjóðþrifámálið mesta hinna síðari ára.
Allir sem þekkja sögu og áhrif samvinnuhreyfing-
arinnar í landinu, eru sammála um, að þar sem sá
félagsskapur hefir náð mestum þroska, hafa íbúar
héraðanna vaxið að menning og viðsýni, samfara því
sem efnahagurinn batnaði. Samvinnufélagsskapurinn
hefir óbeinlínis orðið héruðunum mentunarlind. Petta
er raunveruleiki, setn ekki verður mótmælt. Hví
skyldi þá ekki þingi og stjórn bera skylda til að
styðja og efla þessa viðreisnarviðleitni alþýðu? Pað
virðist vera harla auðsætt, að það þing og stjórn
væri illa skipað, senr ekki fyndi til þessarar skyldu,
og hitt einnig, að þjóðin á fulla kröfu til stuðn-
Páll V. Jónsson,
förstjóri Gudm. Efterfölg. verslunar hér í bæ andað-
ist í Reykjavík á Þriðjudagskvöldið var. Kendi hann
innvortis sjúkleika á s.l. surnri, fór til Rvíkur fyrir
nokkrum vikum og var þar gerður á honum hol-
skurður rétt áður en hann dó.
Páll heitinn var vel látinn af öllum og einn með
liprustu verslunarmönnum þessa bæjar. Gif'ur var
hann Vilhelmínu Sigurðardóttur (járnsmiðs og kaup--
manns hér í bæ) er lifir mann sinn ásamt einum
syni á barnsaldri.
ings frá þeirri hlið, þegar um annað eins? stórmál marga sameigjn|ega örðugleika við að glíma, og
ýms sameiginleg áhugamá! — svo sem samvinnu-
félagsskapinn — að þeim ber að styðja hverannan.
Komist ekki slík samvinua á, hlýtur það að hefta
framfarir jrjóðarinnar að miklum mun. Og vel sé
þeim sem réttir hendina fyr fram til bandalags. Pá
er fengin brú yfir djúpið, sem óvinir alþýðunnar
og þroskaleysi einstaklinganna hafa myndað á und-
anförnum tímurn. (Meira.)
er að ræða og samvinnumálið er.
Pað hefir verið drepið á þessi atriði hér, bæði
til þess að minna sjómenti og þorpsbúa á samvinnu-
málið, og í tilefni af því að samvinnumenn koma
fram í fyrsta sinni sem sérstakur flokkur við alþing-
iskosningar þær, er fram eiga að fara að nokkrum
dögum liðnum.
Pað er fyrirfram auðsætt, að í kosmngabardagan-
um verður óspart reyut að spilla samkomulagi miili
bærida og sjómanna — sveitafólks og sjávarsíðubúa
— og leitast við að láta þá berjast hverja gegn öðr-
um. Með því vinnur auðvaldsflokkurinn tvent.
Fyrst það, að láta tvær fjölmennustu stéttir þjóð-
arinnar bíta bakfiskinn hverja úr annari. Pá verða
þeir, auðvaldssinnarnir, hlutfallslega sterkari en ella,
og fá tækifæri til að ná fleiri sætum á löggjafar-
þingi þjóðarinnar en þeim ber. í öðru lagi byggj-
ast auðvaldssinnar að nota kjósendur við sjávarsíð
una, sem ekki þekkja samvinnustéfnuna til hlýtar
ennþá, til þess að veikja samvinnuflokkinn sem
mest. Þeir sjá, að strax og um samvinuu verður
að ræða með þessum kjósendaflestu flokkum lands-
ins, eru völd »stórbroddanna« á enda. Eftir að
það er skeð, geta þeir ekki lengur látið almenning
borga vikapiltum þeirra »dygga þjónustu«, í rang-
látum tollum. Pá fer ávöxturinn af erfiði framleið-
andans í vasa hans sjálfs, en ekki óþarfa milliliðá
og s. frv. Þessvegna er um að gera að séinka
komu þeirrar stundar, reyna að fá þá menn, sem
að réttu lagi ættu að vera samherjar.samvinnumanna
að viðreisnarstarfi alþýðu, til þess að berjast gegn
þeim, og leggja völdin í hendur þeirra, sem síst
ættu með þau að fara; hafa verið og eru mara á
almenningi, og munu lengst af verða.
Eðlilegast væri að verkalýður í kaupstöðum og sjó-
menn ættu fulltrúa úr sínum flokki á löggjafarþingi
þjóðarinnar, en til þess hefir ekki verið efnt víðast
hvar í þetta sinn. Er þá um það að velja hverjum
ber að veita fylgi í kosningabardaganum. samvinnu-
mönnum, bændum, eða auðvaldssinnum. Og eng-
inn ætti að þurfa að vera lengi að át*a sig á því
atriði.
Pó ýmislegt skifti leiðum með bændafólki og
verkalýð kauptúnanna, blandast engum framsýnum
manni hugur um, að samvinna á og hlýtur að verða
milli þessa fólks. Og báðir málsaðilar eiga svo
Líndal og bannmálið.
»Fram« hefir það eftir Birni Lfndal, þingmanns-
efni auðvaldssinna, »að hann væri eindreginn fylgis-
maður þess að aðflutningsbannið yrði aftur lagt
undir þjóðaratkvæði,* svo hægt væri að sjá hvort
þjóðin vildi hafa bannlögin áfram »eða hafna þeim*
i þeirri mynd sem þau nú eru.«
Þótt ritstjóri »Frams« glepsi eins og gráðugur
þorskur eftir hverju því er honum virðist stefna að
því að lýsa vantrú og misþóknun í bannlögunum,
vil eg ganga út frá að ummæli blaðsins séu á full-
um rökum bygð, og bregða þau þá upp einkar
skýrri mynd af fulltrúaefni auðvaldssinna, bæði sem
samviskusömum stjórnmálamanni' og umbótamanni á
löggjöf landsins.
Pjóðaratkvæði um bannlögin og ríkiseinkasala á
áfengi er nú orðin þrautalending andbanninga. Pað
er síðasta vígið í vonleysisbaráttunni alkunnu, sem
ekkert hefir verið nema hrakfarir og ávirðing frá
upphafi. Andbanningar vilja fá þjóðaratkvæði, ekki
um það, hvort þjóðin vilji hafa bannlög, sem al-
mennilega er framfylgt, bannlög sem eru réttlát, laus
við alla fleyga og ívilanir til einstakra manna og
stétta, sbannlög sem eru eins og þau, er þjóðin
óskaði eftir 1908 og þingið 1909 leitaðist við að
semja. Nei, heldur vilja þeir spyrja þjóðina um
það, hvort hún vilji bannlögin »í þeirri mynd sem
þau nú eru«. Eftir að hafa svívirt og brotið bann-
lögin á allan hátt, ert alþýðu upp á inóti þeim,
lamað framkvæmd lögreglunnar og fleygað lögin til
stórskaða, vilja þeir leiða þau fram fyrir þjóðina og
spyrja: Viljið þið bannlögin í þessari mynd.
•) Auðkent af mér.