Verkamaðurinn - 22.02.1963, Qupperneq 4

OM BJEKUR OC HEKN
Gunnar Benediktsson:
SKRIFTAMÁL UPP-
GJAFAPRESTS. — Bók-
menntafélagið Mál og
menning gaf út 1962.
Ein er sú grein á meiði bók-
menntanna, sem við Islendingar
höfum aldrei metið að fullu, en
það eru „ritgerðir“. Þetta er þó
ekki svo lítill þáttur í bókmennt-
um okkar nú hina siðustu ára-
tugi og sannarlega ekki sá, sem
minnst er um vert, enda mun
það svo, að erlendis þyki rit-
gerðir á engan hátt minna verð-
ar en aðrar greinar bókmennta.
Við höfum eignast mikinn
fjölda manna á undanförnum
árum, sem þekktastir hafa orðið
af ritgerðum sínum, og fjöldi
kunnra rithöfunda hefur aukið
hróður sinn og vinsældir með
ritgerðum um ýmis þau efni,
sem hæst hefur borið í þjóðlíf-
inu á hverjum tíma. Þeir hafa
unnið okkur ómetanlegt gagn
með þessum ritsmíðum, og ekki
sízt hafa þeir hafið ritgerðina
til síns verðuga sætis í bók-
menntaheimi okkar með snilld
sinni.
Það yrði ofrausn að telja
nema fáa þessara snillinga. Ég
nefni nokkra af þeim róttæku:
Þórberg, Kiljan, Sverri Krist-
jánsson, Jónas Árnason og svo
síðast en ekki sízt, Gunnar Bene-
diktsson.
Þó Gunnar hafi getið sér góð-
an orðstýr með skáldsögum sín-
um og markverðri sagnfræði, þá
er ég þess fullviss, að það verða
ritgerðir hans og greinar, sem
lengst munu halda nafni hans á
lofti, enda er hann í fremstu röð
ritgerðasmiða og að mörgu at-
hyglisverðastur. Það er margt,
sem að þessu styður. Sjálf mann-
gerðin, rökhugull og brennandi
í anda, látandi sér ekkert mann-
legt óviðkomandi. Skýrleiki og
skyggni á hvert málefni og lang-
þjálfaður penni. Enn er það
námið og fyrsta embættið, sem
að styður, og er raunar aðeins
æfing undir það, sem koma
skyldi. Gunnar lærði til prests
og þjónaði sem slíkur. Rœðu-
gerð er ritgerðarsamning, þótt
aðeins sé ætluð til flutnings, og
Gunnar mun sjaldan hafa slakað
á kröfunni við sjálfan sig um
mál, stíl og rökræna hugsun,
enda kunnu sóknarbörn hans að
meta kynngi prests síns. í dag
stendur hann líka á tindi mikill-
ar frægðar sem ritgerðahöfund-
ur.
Um bók þá, sem hér liggur
fyrir segir höfundur sjálfur í
f ormála :■
„Ritgerðir þessar og erindi
eru öll skrifuð og flutt á árun-
um 1925—1932. Þeim er öllum
sameiginlegt, að þau eru mótuð
af preststarfi mínu, sum rituð í
nafni þess, önnur í uppgjöri við
það.
Á einum stað í pistlum þess-
Gunnar Benediktsson.
um læt ég þess getið, að skoð-
anir mínar um ákveðið efni hafi
verið aðrar í fyrstu en í ár og
senn muni enn aðrar ryðja þeim
í glatkistuna. Það má fara nærri
um það, hvort ég muni nú vera
samþykkur öllu, sem ég skrifaði
fyrir meira en þrjátíu árum.
Enda er það sannast sagna, að
hér eru margir hlutir, sem eru
fjarri því, sem ég mundi nú vilja
segja, og aðrir eru þeir, sem ég
mundi nú vilja segja allmjög á
annan veg en hér er gert. ----
I erindunum vil ég koma til dyr-
anna nákvæmlega eins klæddur
og ég var á hverjum tíma í þann
tíð.“
Og enn segir höfundur í for-
mála:
„Ritgerðir þessar og erindi
vöktu mikla athygli á sínum
tíma, þótt fátt geti nú öllu hé-
gómlegra en sumt af því, sem
hér er tekið til meðferðar í há-
kirkjulegum helgitóni. Þótt ann-
ars staðar sé farið á nokkuð
grófu brokki, þá er mér það á-
nægja að geta gefið lesendum
mínum og sálufélögum nokkuð
skýra mynd af þróun hugmynda
minna á þeim árum æfinnar,
þegar þær einkenndust af áköf-
ustu vaxtarverkjunum.“
Þannig gerir höfundur grein
fyrir þessu safni og myndi ekki
aðrir betur skýra það.
Þetta eru sem sagt fyrstu spor
Gunnars á hinni sigursælu
braut ritgerðanna og vissulega
er lærdómsríkt að fylgjast með
því göngulagi.
Það er rétt, að mikill meiri
hluti ritgerðanna liggur efnis-
lega handan við áhugamál Is-
lendinga f dag, og þar sem allar
ritgerðir þessar, utan ein, hafa
áður verið prentaðar, ræddar
og ígrundaðar, þykir mér ekki
ástæða til að bera þar í bakka-
fullan læk. En mikil ánægja er
enn að lesa þessi byrjandaverk,
sjá hvernig hugmyndir þróast og
fimi vex í meðferð raka og máls.
Það er líka gaman að sjá stíg-
andann í ritgerðunum, þar sem
þær fara jafnt og þétt batnandi
í röðinni, svo að hin síðasta er
hápunktur. Þar eð hún ræður
nafni bókarinnar og er áður ó-
prentuð, langar mig að fara um
hana nokkrum orðum. En fyrst
verð ég þó að staldra aðeins við
næstu ritsmíð á undan, vegna
þess, að hér er Gunnar raunar
kominn í þann farveg, er skyldi
síðan leiða hugmóð hans að
marki. Greinin heitir, Bœjar-
stjórnin og biblían, og notar
höfundur biblíuna sem refsivönd
á hina seku, sem vitanlega þykj-
ast vinna í hinum sanna anda
Lútherskunnar. Hér hefur Gunn-
ar þegar lært herstjórnarlist
vígamannsins. Hann vinnur
hægt og seigt, dregur víða að
rökin og raðar þeim kringum
andstæðinginn. Hann umkringir
hann, þrengir hringinn að hon-
um jafnt og þétt, notar jöfnum
höndum spjót sálfræði og öxi
raunsanninda. Þegar hangir nú
hið oddbitra sverð skopsins við
hlið hans og eru leyst friðbönd-
in. Þá er stutt í niðurlagið. Und-
ankomuleiðum er lokað og fjand-
inn fellur íil jarðar án upprisu-
vonar þessa heims. Þannig hef-
ur Gunnar síðan unnið á þeim
mönnum og málefnum, sem
heilög réttlætiskennd hans hefur
knúið hann til sóknar gegn. Er
þó maðurinn friðsamur.
Skriftamál uppgj afaprests er
að mörgu leyti ein allra athyglis-
verðasta greinin. Hér segir
Gunnar sögu prestsáranna og
beitir nú sjálfan sig sömu nöpru
raunsæinni og aðrir hafa fengið
á að kenna. Hann er alinn upp
við bókstafstrú, heillast fljótt af
straumum frjálshyggju og ný-
guðfræði, sezt í virðulegt brauð
að Saurbæ í Eyjafirði og það í
sæti hins ástsælasta prests. —
„Fyrstu erfiðleikar mínir í
prestakallinu stóðu raunar í
sambandi við ástsældir þessa
manns.“ Svo segir hann sjálfur.
Fólkið var ekki ánægt með ræðu-
snið hans, það var ekki ánægt
með framkomu hans, fas og störf
utan embættis. Við þetta hættist
mjög erfiður fjárhagur, sem fór
mjög í bága við athafna- og um-
Gnðmnndnr Böðrarison, skáld:
Kaflar
Fyrir morðsjúka menn var
það á liðnum áratugum talin
viðhlýtandi úrlausn að ganga í
Utlendingahersveitina frönsku,
því fyrir utan málann fékk sú
árátta, sem þjáði mennina, útrás
í þjónustu nýlenduveldisins þeg-
ar frumbyggjar hinna undirok-
uðu landa snerust til einhverra
varnartilrauna, eins og ofsótt
dýr, sem ekki veit sér lengur
neitt undanfæri. Vitanlega voru
þessir frumbyggjar bæði ósam-
taka og hernaðartækni þeirra á
steinaldarstigi. En þeir voru á-
gæt skotmörk og hreinasta unun
að keyra flugbeitta byssusting-
ina í þeirra beru búka þegar tíu
hvítir voru um einn dökkan. Og
auðvitað spillti það ekki ánægj-
unni að hér var verið að þjóna
menningunni, réttlætinu og guði,
því sannarlega voru þessir vesl-
ingar, sem leituðu réttar síns og
frelsis bölvanlegir uppreistar-
hundar, og þegar kommúnisminn
kom til sögunnar — ja, þá var
nú ekki vandfundið á þá nafnið.
Þó hægt sé að fá hina ágæt-
ustu hlaðamenn til þess, fyrir
góð orð og’’ betaling, að svíða
mannorðið af fyrrum húsbænd-
um og vinum og rakka niður
þann málstað, sem áður var
studdur, þá hefur löngunin til
þess að drepa aðra menn ekki
ennþá tröllriðið íslendingum
svo að þeir hafi í stórum stíl
gengið í útlendar manndrápara-
sveitir af sálrænni nauðsyn. Þó
man ég eftir einum Borgfirðingi,
sem plumaði sig fínt í Kóreu-
styrjöldinni með Könum, hann
eiginlega bjargaði málunum og
vann sigurinn, því einu sinni
þegar allt var að fara til and-
skotans og allir flúnir í harða
spretti, eins og gengur og gerist
í styrjöldum þá snérist til varnar
þessi eini íslandssonur og gnísti
tönnum af ægilegri hreysti, kall-
andi: Hingað og ekki lengra,
kommúnistaskrattarnir ykkar,
ellegur þið skuluð fá að vita hvar
Davíð á Arnbjargarlæk keypti
ölið, — og þetta dugði í það
skiptið og sem sagt sneri málun-
um alveg við. En hvar var ég nú
í Dósa? jú, það var þetta: að
ganga á mála; — þeir tímar eru
bótaþrá prestsins. Á tíma finnst
manni, að einn forláta hrútur
ætti með dauða sínum ríkan þátt
í því að losna tók um prest vorn,
víst er að fýárhagserfiðleikarnir
surfu fast að. Hitt er þó jafn
víst að skoðanir og sannleiksást
Gunnars réðu úrslitum.
Hann segir: „1924 náði ég há-
marki viðurkenningar í prest-
legu starfi, og þá sökk ég dýpst
í prestlegt siðleysi.“
Innri baráttan sleit og tætti
þennan postula sannleikans. —-
Löngunin að þóknast og verða
metinn, hinn gamli Adam í oss,
átti þó skammærum sigri að
fagna. Þegar sigri var náð og
sóknarbörnin tóku að dá ræðu-
snilld prests síns, skaut samvizk-
an upp kollinum all harkalega,
og hræsni var ekki eðlisþáttur.
Hér varð að söðla yfir. Sannur
skyldi hann, hvað sem öllu öðru
leið. Nú tóku þjóðfélagsmálin að
gerast áleitin, leiðin lá gegnum
hinn æskureifa flokk bænda,
Framsóknarflokkinn, og síðan
alla leið yfir til kommúnista.
Þar loks fann leitandinn mikli
sitt vígi. Ur því vígi hefur hann
hrópað, aðvarað, barist. Þar er
hann stærstur. Og # skrýddur
hökli þess, er hann vissi sannast
og réttast á hverjum tíma, mun
hann verða framtíðinni minnis-
stæður persónuleiki, snjall rit-
höfundur. k.
Síðari hluti.
sem sé upprunnir á þessu landi,
að ungir menn sjá sér hag í þvi
að ala sig upp til þjónustu við
þau öfl í þjóðfélaginu, sem eru
þess umkomin að gjalda háan
mála: veita mönnum vel launuö
störf og hæg fyrir dygga þjón-
ustu og fyrirheit um meiri umb-
un seinna ef við verðum við
völd, sem við verðum. Stundum
er þessum ungu mönnuin að
vissu leyti vorkunn. Métnaðar-
girnin, vonin um „fínt líf“ ($)
og kröfurnars til jafns við það
bezta, fyrir heimili, sem kannski
var til stofnað af lítilli forsjá;
eru harðir húsbændur. Og Þa
hlaupa þessir ungu menn óðfus'
ir til hverskonar viðvika, livað
lágkúruleg og niðurlægjandi senJ
þau eru, og það ekkert síður þ°
þau séu með öllu andstæð
fjandsamleg þeirra eigin menn
ingarerfðum og hættuleg þeirI a
eigin þjóð. Æ, hvers vegna detta
mér nú í hug Varðbergsmenn og
sagnfræðingar sem eru Efst 3
baugi?
Harðsvíraðir bissnissmenn
hafa löngum gert gis að Hug
4) — Verkamaðurinn
Föstudagur 22. febrúar
1963
Söngstjóri lians, Jón Björnsson sextngnr
Karlakórinn Heimir 1948.
bréfi
sjóninni, þeirri, sem mannvinir,
sjáendur og friðelskendur hafa
tignað og gert sér að leiðarljósi.
Og íhaldsöfl allra tíma hafa
dyggilega stutt þá í þeirri kenn-
ingu, að sem mest auðsöfnun á
sem fæstar hendur, það eitt sé
hið sanna gildi og meira virði
en samvirkt og fagurt mannlíf.
Og þar sem hægt er að fella nið-
nr að sem mestu leyti, og helzt
nlveg, baráttuna fyrir hagjöfnun
°g sama lífrétti fyrir alla, þar
þykir íhaldi allra tíma mannlíf
svo gott að ekki sé þörf á betra.
En árans kommúnisminn hef-
ur bæði oft og víða hrakið kapi-
talismann úr sinni gamalgrónu
Vlgstöðu og skælt hann til í rás-
mni svo hörmung er að vita.
Það er t. d. allt kommúnisman-
Uni að kenna að kapitalisminn
hefur orðið að fórna heilmiklu
lé í efnahagshj álp til vanþróaðra
landa, því ef það hefði ekki ver-
gert þá hefði kommúnisminn
vaðið þar uppi, bannsettur, og
vélað til sín fylgi ríkja, sem
I’etra var þó að hafa með sér en
móti ef hægt væri. — Það eru
hörð örlög að láta pína upp «
sig hugsjón, sem maður vill
helzt af öllu vera laus við; það
er ekkert betra en verða að með-
ganga barn fyrir siðasakir, sem
maður veit fyrir víst að maður
á ekkert í.
Nei, minn kæri, íhaldið er
ekki upptendrað af hugsjónum,
öðru nær, og það er einmitt þess
vegna sem ég er svo dauðhrædd-
ur um þessa ungu menn, sem
ganga á mála hjá því í von um
heimboð til Parísar eða Lundúna
eftir fundastúss og áróður í
þágu hernaðarbandalagsins, í
von um innvirðulegri trúnað og
betri laun alveg á næstunni, létt-
ari vinnu, bíl og betri íbúð, fyrir
það að stinga dómgreindinni
svefnþorn og láta lönd og leið
þær skyldur, sem hver einasti ís-
lendingur gekkst undir þegar
þjóðin tók við frelsi sínu, frelsi,
sem var áunnið fyrir baráttu
þeirra, sem áttu sér hugsjón.
Ég segi þér satt að mér blæðir
í augum þegar ég sé unga menn
og vel gefna ganga til þjónustu
Framh. á 7. síðu.
*
Sá af karlakórum landsins, sem
ég hef einna mestar mætur á,
Heimir þeirra Skagfirðinga, er
35 ára um þessar mundir og
verður afmælisins minnst með
rækilegum söng og gleðskap í
Bifröst á Sauðárkróki annað
kvöld. Ekki dregur það úr há-
tíðleik stundarinnar, að söng-
stjóri kórsins í öll þessi ár, að
einu undanteknu, dýrðarmaður-
inn og tónskáldið Jón Björnsson
bóndi á Hafsteinsstöðum, er sex-
tugur þennan dag.
Með söngstarfi sínu hefur
Heimir haldið uppi ómetanlegu
menningarstarfi þessi 35 ár og
verður það aldrei fullmetið. Að-
stæður allar til félagsstarfsemi
hafa víst ekki verið hægar á
fyrstu árunum, þó léttfættir gæð-
ingar þeirra Skagfirðinga hafi
fúslega borið eigendur sína á
æfingu. En mikill áhugi og rík
félagshyggja hafa hér orðið sig-
ursæl og hvers megnar ekki
góður vilji?
En afrekið verður þó án efa
að þakka Jóni Björnssyni, söng-
stjóranum. Hann er fæddur und-
ir stjörnu hinar göfugu listar,
sönglistarinnar, og áhugi hans
er smitandi. Lán hans var að
fæðast einmitt meðal þeirra
manna, sem náttúran hafði gætt
óvenju fögrum og björtum söng-
35 ara
röddum. Enda munu þess fá
dæmi, að ekki stærri kór hafi á
að skipa jafn mörgum afburða
einsöngvurum eins og Heimir
oftast hefur haft, kann ég þó að-
eins fáa að nefna. En eitt atriði
í söngvagæfu Jóns er að eiga
soninn Steinbjörn, sem er hinn
ágætasti tenór. Annan einsöngv-
ara úr Heimi þekki ég, sem söng
með í 18 ár og er gæddur ekta
skagfirskri rödd, Árni Kristjáns-
son heitir hann og hreif marga
með sínum bjarta tenór. Kunn-
ugir myndu nefna miklu fleiri,
en mannvalið var oft gott.
Gísli Stefánsson frá Mikley
mun lengst allra hafa verið for-
maður Heimis og eiga næst söng-
stjóra heiðurinn af hinni löngu
samstöðu Skafirðinga á vegum
söngdísarinnar.
Jón Björnsson er fæddur
23. febrúar 1903 í Glaumbæ, en
ólst upp að Stóru-Seylu. For-
eldrar lians voru hjónin Björn
Jónsson hreppstjóri og Steinvör
Sigurjónsdóttir. Hann hefur alla
sína daga unnið við landbúnað,
utan þrjá vetur, er hann stund-
aði söng- og tónlistanám á Akur-
eyri. Kvæntur er Jón, Sigríði
Trjámannsdóttur, hinni mestu
ágætiskonu. Að vera stórbóndi á
höfuðbóli er mikið starf, sem
krefst nú næstum ofurmannlegs
álags. En bæta við það söng-
stjórn og æfingum 30 manna
kórs um áratugi er ótrúlegt af-
rek. En ekki nóg með það, Jón
Björnsson lætur sig ekki muna
um að bæta við þessi störf stjórn
og æfingum tveggja kirkjukóra.
Glaumbæjar og Reynisstaðar.
Enn bætist við að Jón er tón-
skáld gott og hlýtur tónsköpun
hans og útsetning eigin verka,
auk verkefna fyrir kórana að
taka mikinn tíma. Manni verður
því á að spyrja. Hvaðan kemur
einum og einum manni þetta ó-
hemju viljaþrek, þessi sívökula
vinnugleði og brennandi áhugi?
Hverju gæti heilt sveitarfélag,
eða bæjarfélag, komið í fram-
kvæmd, ef hver einstaklingur
væri gæddur svo ofurmannlegu
þreki?
Ometanlegt er fyrir livert
sveitarfélag að eiga slíka menn.
Félags og skemmtanalífið hvílir
á herðum þeirra, og án efa er
þetta ein höfuð undirstaðá þess,
að fólkið haldist kyrrt í sveit-
um. Menningarfrömuði eins og
Jón á Hafsteinsstöðum, ætti að
verðlauna með fullum launum
árlega, svo að þeir geti sinnt
þessu máli allra mála í dreifbýl-
inu.
Búnaðarráðunautar eru góðir
og þarfir, ef þeir sinna sínum
störfum og hafa tæki til að
vinna bændum fullt gagn við
sem hagkvæmastan rekstur búa
sinna. Jarðvegsrannsóknum og
margvíslegum leiðbeiningum,
sem bæði létta störf og auka arð.
En ég er sannfærður um að
fórnarlund og áhugi menningar-
frömuða eins og Jóns eru það,
sem dreifbýlinu er mest virði.
Það hefur sannast og mun þó
koma æ betur í lj ós með auknum
félags- og menningarlegum kröf-
um.
Ég vildi á þessum tímamótum
í lífi J óns vinar míns á Hafsteins-
stöðum, óska þess fyrst og
fremst, að honum endist þrek
ennþá um mörg ár að vera sveit-
ungum sínum það sem hann hef-
ur verið. Að hann hafi úthald til
að aka þessa 15 kílómetra til
Varmahlíðar og æfa raddir og
samsöng, þegar daglegum störf-
um er lokið. Að hann geti þar
á eftir haldið sér vakandi fram
á nóttina til að skrifa upp nýja
og nýja laglínu og skreyta hana
fylgiröddum. Og um helgar
stjórnað lofsöngnum í kirkjun-
um tveim.
Söngurinn lengir lífið. Listin
er móðir ódauðleikans. Þjóna
þú og njót bróðir Jón. Hamingj-
an fylgi þér og fjölskyldu þinni.
Kórum þínum og búi.
Söngdísin góða hvísli þér ljúf-
lingslagi. K. F. D.
F°studagur 22. febrúar 1963
Verkamaðurinn — (5