Voröld - 25.11.1919, Page 2

I
Bls. 2
VORÖLD.
Winnipeg 25. nóvember, 1919
Til athugunar fyrir verkamenn--Samkepni
Eftir Robert Blatchford.
Vér vit.um .þa'ð, að þegar járnbrautarfélag eða kolanámufélag eða
| saltsölufélag hefir einokun, þá er minna tillit tekið til fólksins, en
j þegar samkepni á sér stað. Og þeir sem andstæðir eru jafnaðarmensku
halda að af því að samkepni eyðileggur einokun, þá sé hím betri en
j Samtök. En ef þeir nentu að hugsa, þá klyti þeim ,að verða það Ijóst,
Vér skulum skoða saltyerzlunina í Chesfylkt. par var iækkandt að samtök og einokun er ekki citt ,og hið s,ama. Samtök eru hjá]p.
verð um tíma. Salt. var látið með gjafverði. \ erkamenn fengu lagt
Niðurl
semi á víxl milli allra; einokun er það, að fáir ræna fjöldann.
Látið einn mann hafa einokun í kolaverzlun, og þér munuð kom-
kaup. Ilvers vegna? Vegna þess að hver kaupmaður bauð niður fyr-;
ir annan; og eg býst við að herra- Burt mundi hafa sagt, <að eins:
þýðingariaust væri að standa á móti því að kolaverð lækkaði, og að j raun um að ko1 hfekka 1 veuðl- en kauP námanmanna hækkar
i.pphefja þyngdarlögmálið. En þegar saltfélagið myndaðist þá hækk- j
aði salt.ið í verði. Hvers vegnaf Af því að salt var í höndum eins fé-. Bn þaö er afarmikill muhur á því að gera ágóðann cign einstakl-
lags, Sarakepni átti sér ekki stað. pað verð hclzt þangað til sérstök iugs eða gera hann að eign alls fólksins. Jefnaðarmenn vilja gera
félög mynduðust og samkepni kom; þá hækkaði verðið auðvitaö. hfiim e'-n alls fólksins, og þeir halda því fram að ef það væri gert,
Saga olíufélagsins í Ameríku sýnir hið sama. ; þá væru kolin seld eðlilegu verði. pað er að segja: þau verða seld
Ef allar kolanámur á Englandi væru í höndum eins manns, þá I fyrir það verð' seni framleiðsla >eirra hefði kostað-
í'lullkomlega helmingur af þessum 16 sh. til kaupmannanna, 1 sh.
og 3 p. til landeiganda og mikill hluti af 8 sh. og 1 p. í futningsgjald
herfði verið sparað ef þjóðin ætti námumar; þá mætti selja kolin
miklu ódýrari og stárfsmönnum yrði borgað betur.
Ójafnaðarmenn halda því fram, að fyrir samkepnina hljóti vörurn
ar að vcra ódýrri en hægt væri að hafa þær með samtökum. Eg hefi
roynt a.ð sýna yður fram á hvers vegna það er ekki, og eg bæti því við.
að vörurnar verða ekki betri heldur, sökum þess að milliliðirnir reyna
allir að græða sem mest, og það legst. á vöruna. pir reyna einnig að
hafa sem mesta verzlun og- þér vitið að hægara er að tryggja sér við-
skifti með því að auglýsa, og auglýsingar kosta peninga; það legst á
vöruna. pegar þeir svo ekki geta fært niður verð vörunnar, þá færa
þeir niður gæði hennar, og græða á því að svíkj.a hama.
17. Júní 1893, birtist grein í blaðinu “The nevv Nation”. þar er
þessi klausa: “ Hvenær sem eg fæ einhverja góða vöru, t. d. sætþykni”
segir kaupmaður eiun, “þá þýtur einhver upp og reynir að stæla hana
cg selur hana lægra verði. Til þess að halda viðskiftamönnum mínum
verð eg að setja mína vöru niður fyrir hann, en af því eg get ekki
grætt á vörunni ef eg geii það, þá verð eg að svíkja hana. Keppi-
nautur minn veit þetta og gerir það sama. pannig keppumst við
hvor við annan þangað til vara okkar beggja. er orðin svo svikin og
ódýf, að enginn lifandi maður vill hana. pá byrja eg á sömu vörunni
aftur, en kalla hana öðru nafni, og þá hefst sma sagan aftur. ”
,.t u x ,v , . , ! Hver einasti maður, sem ber nokkurt skynbragð á verzlun, veit
ett- 1 að CrU P°'stmalin’ eða Lamerkjaver/lumn og firðntaverzlunin, | um hin svívil.ði]ejíU vörusvik.
væri aldrei talað um verðlækkun; kol mundu stíga í verði. Væri svo ; Eða ef þér skiljið það betur, segja jafn.aðarmenn„ að fólkið,
kolaverzlaninni skift á milli tveggja manna. þá lækkuðu þau í verði, j þjóðin gæti unnið kolin kostnaðarminna, en einum manni er unt, eða
því hvor biði niður fyrir annan. j bhögum, sem kepp,a hvert við annað.
pað verzlunarfyrirkomulag sein nú á sér stað. er, að mínu áliti, l petta liggur í því að afarmiklum tíma og fyrirhöfn er eytt af
gjörsamlega gagnstætt allri skynsemi og réttlæti. Nálega allir hag-jhálfu félaga og auðmanna, þcgar samkepni á sér stað, ekki í það að
fræðingar vorir setja þann er eyðir vörunni ofar en þann er fram- frarnleiða og deila, heldur til þess að geta verið hver fyrir neðan
leiið hana. petta er rangt. pað er ranglátt og óheilbrigt að telja þannjannan og eyðilagt verzlun hvers annars. Og til allrar hamingju höfuni
ekki fyrst, er framleiðir, og skifta svo rettlátlega og samvizkusam^'j’vór tyrir oss dæmi sem eru óræk sönnun þess að staðhæfing vor er
lega því, sem framleitt er.
Eg.skal gefa yður ástæðu fyrir skoðun minni. Mannfélagsskipun-; bví það er sannleikur sem enginn reynir að hrekja, að frímerkja-1 John Briglit sagði einliverju sinni að vörusvik væri aðeins ann-
in helzt við af verkaskiftingu. Sú verkaskifting ætti að vera rettlat j' erzlunui í hondum folksins fer miklu betur en hún íor áður, eða gat \ ,|ð nafn á samkepni.
og jöfn. Ef skurðgrafari eða skógarhöggsrnaður fær minna kaup en j nokkru sinni farið í höndum einstakra manna eða félaga. sem keptnj Annað ilt, er stafar af samkepni, eru þessar stöðugu “uppfynd-
hanri verðskuldar, þá er illa og langlátlega bu-ytt \ ið liann al |n n n , a | ingar”, er menn kalla, og hafa til þess að auðga einstök verzlunar-
mannfélasdeild er hann vinnur fyrir. Tökurn dæmi. Skoðum þessa Athugum eitt dæmi þess hversu mifeil eyðsla er samfara samkepni. | félög.
mannfelagdeild sem einn einstakling. Elihi segir í rítlíngi þeini er hann kallar: “Mjólkurseðlar og Brov. n kemst yfir nýja aðferð til þess að smíða skrúfnagla og er
pað eru hundrað búendur í einu litlu ríki. Líu eru skógarhöggs-1 póst-frímerlci. * I því hálfu fljótari að því en aðrir. llann leynir þessu fyrir Jones og\
menn, tíu veiðimenn, tíu skósmiðir, tíuklæðskerar, tíu liskimenn o. s.: “Tökmn sápu til dæmis. Sá sem kaupir verður að borga shillino-í Kol,inson> en notar >að 111 að Seta selt fyrir lægra verð en þeir.
frv.. Setjum svo að skógarhöggseummrnir vmni 15 stundir a solar- fyri|. g peca vir(M af sápu, mismunuri.in fer í auglýsingar, ferðakostm!
hring, og fái aðeius helming af fæði og klæðum við luná aðra. sem að agenta 0 s frv IIann verður að borga , shi]iing U/, pence fvrir '
aðeins vmna 10 tima a solarhnng. pað helir þa þj ðingu. að eldl v,ðlH ; tveggja pennis viröi af meðölum fyrir sömu ástæðu Sá sem kaupiri Setjumsvo, að vimmn se 50% af verði skrúfnaglanna, og að þessi
er ódýr íyrir 90 heimili en alt annað dýrt fynr 10 beimih pað þyðir saun)aví| fyri|. 7 ])Und vcrður að horga 4 pund f þ.v{ f ir óna,uð I 'ýh aðferð spari helmings vinnu. pað er 25% hagnaður fyrir Bfown,
að 10 heimili líða skort fynr vellíðan 90 henmla. pað þyðir að fvrir-, legan kostnað 0g SV0Ua ei. því varið með a]la hJuti seni mildð eru j fram ^ >ann haK, er Jones og Robiuson hafa.
komulagið í þessu ríki er ranglátt og svivirðilegt i garð skognrhoggs-1 fi,U!?1ýstil._ Aðrar vörur eru einnig seldar tvöföldu verði fyrir þá sök Nu h™&r Bronn að «e«a helmingnum af mönnum-sínum upp
mannanna. I stuttu máli: viður er óréttlátlega ódýr. að þær ganga í gegnum hendur milliliða. sem stórgræða á þcim það Vlnnu' 0gsetur svo skráfimglana niður um 10%- Afleiðingamar af
Vér skulum athuga þetta þar sem samkepiii á sér stað og þar seni
I jafnaðarmenska, væri ráðandi.
Tökum til dæmis mann, sem er eftirlitsmaður við járnbraut og tr ef til vil]; nauðsynlegt að fara lenjjra út i þetta. en látum það j
vinnur sextán stundir á dag fyrir eitt puiul á viku. Hann er ræntur! nœgja { bráðina að segja að flest vara Sem seld er, er einum f jórða!
ölllum lífsþægindum. Konan hans og bömin líða nauð, þau brestur j ti5 þremut. fj.ðrðu dýrari en hflll þyrfti að vera 0g yfir höfuð cr’þetta
föt og fæði, og flest það er lífiö getur veitt. Tveir menn ættu að vnma j vit.lausa verð lagt á vörurnar. að ininsta kosti að! hálfu leyti vegna
þetta sama starf, sem hann gerir og liafa 2 pund á viku. Ef félagið,.1 heimskulegs fyrirkomulags í verzlun og viðskiftum. ”
sern þeir vinna fyrir græðir stórkostlega, þá ætti að taka kaupið af
þeim gróða. Ef fólkið getur ekki borgaðvsvo hátt fargjald, að þess-
um mönnum verði borgað sannsýnilegt lcaup, þá ætti það að ganga.. . , » , , , x. . ,r .
jþeirra hata haua i sapugeromni. Mann segir: Fynr utan verkahrmg
sinn telur sapugerðaniaðnrimL-samkepni cðJiiega, en innan síns verka-
Svo heldur hann áfram að sýna frain á, að þar serii sápugjörða-
íuetm vilji hafa' samkepni hver við annan í sápusölumii, vilji enginii
Setjum svo að gróðinn .sé lítill, þá ferðast fólkið fyrir þá peninga, sem
þessu verða,
1. Fólkið fær skrúfnaglana 10% ódýrari.
3. Brown grœðir 15% meira.
3. Jones og Eobinson tapa verzluninni.
4. Helmingur nf vinnumönnum Browns tapar atvinnu.
Ef Brown getur selt Jones og Robinson á liöfuðið og náð allri
verzlun þeirra, þá sviftir lmmi helminginn af þeirra mönnum atvinnu
og getur ef til vill hækkað aftur verðið á ski'úfnöglunum og þannig
haft einn hagnaðinn af uppfindinguimi.
teJcnir eru frá konu og bÖmum gæzlumannsins. I. . ... ''~c’ -----.......;... •_.......— ........“** “***“ .“'j Og svo er ekkert líklegra en það, að Brown hafi keypt þessa
Herbert SpenCer, sem auðmenn og þeir sem andstæðir eru jafn- j ^ !.dJ ÍÍV'Teð nÍíTf'^ Th l” Tf'' ' upi>fiudinsru af “iuhver3u,n fáttekum *starfsmanni f>ir f°-20 Pund’
I K í • -1 :\+-| i.. . i,.,v;.. iv.,, + uflrnkeitnisliiiimiviuliiiiii * * ’ d UU ‘ ‘l 1 1 a ” a m< ð að f<l kas8a með Þ'1 að hata Þrlu En hér mcð er þó ekki öllu lokið. Eg hefi góðar og gildar sögur
!lðarhugmynd,þykirmik1ðtil koma, hefn lyst samkep.iisbugmyndmin smiði { nánd, óháða hven, öðrnn, og sjálfstæða, þó mundi hann segja tyrir því að sumir auðmenn liafa sérstakan sjóð til þesfað geta cyði-
. ,, . . - að þu værir asni og liann læri ekki svo-vilt. i lagt: uppfyndingamenn. petta geiva þeir mcð lögsóknum og niálaferl-
“Pióðlífið blómgast fyiir andstæði emstaklmganna. pað er að , Tr , . , . .. . . . 1 . , .. , , ~ . ».
1 ° . , ( . mrt segir i iitlmgi. er hann nelinr: “Loamæt íafnaðarmeska ium' svo stundum er omogulegt að lcoma fram uppímdmgu nenna nnk
segja, að f iöldmn græðir a því að hver einstaklmgur reyni ao sKara ” * i +•''+• • w t v, i , • v , * * T,
„mn í,í kiiku uáimgaus u,„ M» og sk.ri l,au„ „0 si„„i „igiu. . »> ;< •*».. «, byggiug,,,.... „g M„ „áteg, I„o,- Ö5r„,„. A tor •»/• » <>"' ^»v™,, » «■ «,,n,d„5 með „gum. Eg
M, er samkepnishu.......yndiu p.,1 þv.Mr þrt. aS strB er betra eu """" *« » « » vimu rétt við l.ús A; atlur flutmugur|»''» Þ™ ''•*>» <**< *» «'»•*> !•»
I'riður• og þjóð, þar sem liver einstakur reynir að troða skóinn ofan-a .f «um feirra (,ðruni áhöIdnm er verk ~og það er s3a1™- / , . . .. ...
’ ’P • .iuðu„ri framfara.sælli o- maimaðri! miklð verk- — J,etta á hein,a nm kaupmemi, agenta. vinnu- j E„ íllugum nu arangunmi af þvi að ny aðte^ð var fundm upp til
stofu-eigendur (ekki þó alla). scm fara hverjir fram hjá öðrum í'hess að smíða skrúfnagla, ef jafnaðarmenska væri ráðandi.
, _ hverri borg og frá eiuni borg til annarar, einu landi til annars. Hugs i Vinnumaður finnur upp nýja aðferð. Hann fær verðlaun eða
Athugum nú fyrst hugsjou þessarar keumngar, svo sxuum \ei j.g yðu),^ hversu mikið kostar :.|Jt það hhegilega „mstang með allri! hoT-8'un fyrir uppfindingupa og uppfindfngin verður eign fóllœins.
af öðrum, verði hamingjusam
en þjóð þar sem liver reynir að hjálpa öðrum.
gæta að hvemig hún reynist í framkvæmd.
! sinni vifleysu!
Setjum svo sem tveir menn þyritu að bera byrði upp bæö Hvoit b) f landiuu þarf bæði iðuað og akuryrkju. eða afurðir af því;
m'undi þeim ganga greiðar, ef aunar togaði upp en himi hrynt. mður,. annaðhvorf mn]endar eða útlendar. í staðinn fyrir að lesa hagfræði
eða ef báöir reyndn að koma henm upp , felag.. • og skrifa eitt bréf, til þess að biðja um kol, er sendast ættu til. aðal-
Setjum svo sen. .að t.veir niemi ættu að veiöa hjort; hvort- mundi jstgðvap og deilast út á meðal kaupenda> þá hofum vár þúsundir af
þeim ganga betur ef annar vanvaði hinun. að ná honum, eða et þeir j verzlurum og pröngunim, sem panta sína vöruna hver, og allir þurfa
reyndu báðir að ná honum í ciningu í Setjum sem svo, að maður æl,ti i £ eins mikilli bókfærslu aö halda og bréfaviðskiftum, eins og þótt
að fara með skip frá New York til Liverpóol, mundi haun Játa niarga j alt væri pantað í senn, eins og gert mundi ef jafriaðarmenska ræri
rifaet um það hver ætti að stýra, eða alla skipshöfnina fljúgast á um ; ríkjandi pað væri stór dæmi að finna út hversu margir menn eyða
það, hver ætti að leyaa hvert segl fyrir sig.’ Nei, hami inundi skifta vmnu sinni til einskis við þessa millliliðaverzlún; til þess eru bygðar
> erkum með skipshöfn sinni og Iá1a hveni hafa ákveðið starf. óþarfar skrifstofur, óþarfar verzlunarbúðir o. s. frv. Jafnaðarmentek-
pegar eldur kemur upj) í leikhusi, hvað er það þá, sem veiðui an fer ekki fra.n á að neni,a burt alla milliliði. héldur ,þá eina, sem ó-
riestum að þana? Erþað ekki það, að allir brjótast áfram með óregln,1 þarfir eru.”
hrindingum og olnbogaskotum, til þess að verða fyrstir út og liugsa Frank Fairman segir: “Hinn afarmikli vöxtur firðrituuarstofn-
um ekkert annað en að komast sjálfir undan með því að troða bræður; unarinmar sýnir að henni hefir stjórnað verið af ríkinu, en hætt að
sína niður? Verður ekki einmitt áragurimi af þeim gauragangi sá, hafa haua sen. gróðastofnun af auðfélögum. og auðmönnum; þetta
.,ð engir <‘ða fáir komast út? J>ér skiljið það öll fullvel að ef lólkið sýnir hvað hægt. væri ,að gera viðvíkjandi málþráðum, raflýsingum,
beitti skynsemi og stillingu, færi út í röð og reglu, þá mur.du flostir' járnbrautum og mörgu öðru. Fyrir sumar þessar stofnanir er fólkið
jafnvel allir — komast lífs af. skyldað til að borga, en vissir inenn stinga ágóðanum í eiginn vasa. og
Ef hundrað mauns liefðu huudrað brauð og ef þeir létu þau ölljmá það kallast rán. Fólkið borgar oft eins mikið fyrir það eins og
; hrúgu og flýgjust á um þau. svo að sumir fengju meira en þeir gætui kosta mundi að eiga það og lialda því við”.
etið, en sumir ekkert og sumir træðust undir í ósköpunum og liyðu En ,þetta alt sem hér er talið, er ekki alt það illa, sem samkepniuj
bama af: það væri samkepni. Hefði sanikepni ekki alt ser stað, þá skapar; það er nauðsynlegt að athuga hinn afarmikla gróða, er lendir!
hefðu allir fengið nokkuð. í vasa auðfélaganna. pessi ágóði er tekinn úr vasa vinnulýðsins, en j
Verðu einu augnabliki til þes.s að .atliuga falskenningar Herbert, lcndir hjá letingjanum, sem eyðir honum. það skal síðarsýnt.
Spencers, þar sem hauu segir að stríð borgi sig betur cn friður, og þu Hér er grein úr “Daily jDhroiele” þegar kolaverkfallið stóð yt'ir.!
Hver er afleiðingin? —Skrúfnaglar eru búnir til 15—25% ódýr-
ari en áður llrer fær ágóðann?—pað er fólkið. pá má annaðhvort
stytta vinnutímann um helming eða lát-a helming verkamann,a snúa
sér að öðrum stórfum, til dæmis búskap.
En hvort sem er, lendir hagnaðurinri hja fólkinu, því hvenæi* sem
eitt-hað nýtt er nppfundið, lilýtur annað hvort að styttast. vinnu-
tími eða framleiðsla að ankast.
Hér skal staðar nuniið að sinni. Ilugsið vel um það, sen. hér er
sagt og látið sky.iscmina ráða.
FYRIR J0LIN
íslenzkar landslagsmyndir, út búnar fyrir jólaspjöld og jólakort,
er porsteinn p. prostemason að gefa út. Ilver þessara staða sem mynd
irnar eru af, er þjóðfrægur og heimsfrægur sem sögustaður eða nátt-
úruundur landsins.
Myndimar eru:
Geysir og hverarnir í kring.
Lögberg (horft í norður)
Goðafoss í Skjálfandafljóti (“Thelcelandic Niagara”)
Drangey á Skagafirði (Séð 1 tunglsljósi).
Myndirnar eru prentaðar í dökkum litum með ofurlitlum roðablæ
munt komast að raun um hver er sannleikurinn. Hér skulu takin nokk “659,000 verkamenn unnu í kolanámum á Bretlandi 1892. Öll kol er | (Tvo colonr tonc ~ Mahogony Black)
ur vitlaiis dæmi, sem liæfa Spcncer. “Samband er veikleiki.” pað er komu úr námunum þar síðastliðið ár voru 181,674,990 tonn; fyrir Myndaspjöldin og kortin eru 7X9 þuml. að stærð eða vel það, og
Til auðvalds
dálaglegt orðtak! pað þýðir hér um bil það sama cins og mannfé-: þessi kol fengu landeigenduniii' 330,250,255 dali. pessir 659,000 menn
lagið blómgist af andstæði einstaklinganna. ;gem framleiddu kolin fengu allir til samans í kaup um árið 138,000,-
“pað ríki, sem et- sjálfu sér ósamþykt, mun lengst vara.” Hvern- 000 dali. 192,250,255 dalir fóru til milliliðanna, auðmanna og land-
ig samrýmist þetta við liagfræðishugmynd þína? pað er einmitt hug-1 eigendanna.
rnyndiri sem allir þeir byggja á, er andstæðir eru jafnaðarmensku. úr sama blaði klipti cg stykki með því er hér fer á eftir. Sá sem
“pað er betra að afla sér eins óvinar en hundrað vina. ’ “Minsta kaupir kolin í Lundúnaborg verður að borga fyrir tonnið.
upphæð er mest virði.”
“Sé einhver starfsartiur og liagsýnn. þá skal hann gefa fé sitt |
auðmömium.”
Samkepui er heimska, svo óhagfeld, svo kærulaus, svo ómann- j
úðleg að tæpast er í fljótu bragði hægt að skilja hveraig á því stend-
ur að nokkur maður með heilbrigðri skynsemi getur haldið fyrirhenni j
hlífisjíildi. En menn eins og Speneer haí'a vilst þar, sökum þess að !
þeir hafa borið saman samkepni og einokun, í stað þess að bera hana |
saman við samvinnu.
Athugum hvað einokun þýðir. pað þýðir einveldi eins manns eða
1. Tii landeiganda
2. Til kaupmanna .
3. í flutninsgjald .
1 ‘shill. 3 pence
16 —
8
1 —

eins félags. Ef einn rnaður eða félag ætti alJar jámbrautir, þá væri
það einokun í þeirri grein. Ef aðeirys væri eitt félag, sem sæi um
strandferðir við England. þá væri það einökun.
Samtals: 1 pd. 5 sh. 4 p.
Til frarnleiðanda
Til námamanna .............. 3 shill. 1 pence
Til flutningsmanna o.s.frv.. 1 — 7 —
Samtals; 4 shill. 8 pence
AlLs 1 pund 10 shill.
eru mjög snotrar myndir seittar í ramma; og þessvegna eru myndirnar
hafðar svo stórar, að þær geti orðið lengur við lýði en rétt um jólin.
l:mslag fylgir hverju spjaldi og korti til hægðarauka við sendingar.
Ilver jó’aspjald hefir eina af þessum myndum á annari síðu og
skrautprentaðar og dregnar hátíðakveðjur og vísur í jólalPunum á
hinni, og kostar hvent 25 cent.
Einnig fæst hvert spjald með handlitaðri mynd og kostar þá 50
cent af hverri myndinni sem er.
Jólakortin eru í skrautprentaðri og dregnri kápu með heilla-
óskum og mörgum vel völdum vísum á fram- og aftursíðu, prentað
í jólalitum, og hefir livfrt inni iað halda tvær af þessum mynduui
(Geysi ög Dnangey eða Lögberg og Goðafoss) og kostar hvert; 50 cent.
En ef allar myndimar fjórar eru í jólakortinu, kostar það 85 cent.
Peir, sem langar til að senda vinum og kunningjum, hér og heima,
eitthvað til minja um hlýhug sinn um hátíðarnar, gota tæpast valið
eigulegri jólasfi dingar eri þessar úr þeim flokki jó’.agjafa.
Nú eru þessi jólaspjöld og jólakort komin út og tilbúin fyrir
útsendingu til hvers er piantar þau frá útgefanda ,að 732 MeOee St.r.,
Winnipeg, og fást hjá útsölumönnum í ísleuzku bygðunum.
1