Voröld - 23.03.1920, Blaðsíða 2

Bte. 2
VORÖLD.
Winnipeg, 23. Marz, 1920
NYTT BANDALAG
(Niðurlag)
peir gerðu stðrkostlega sanVninga við við klæðaverksmiðjufélag,
og gátu þannig fengið föt handa skylduliði sínu fyrir örlítið hærra
en framleiðsuverð. peir lögiðu yfir $1,250,000 í verksmiðju, þar sem
til voru búnir vetlingar, húfur, sokkar og nærföt. Eftir nokkra
mánuði fraimleiddu þeirsjálfir fatnað fyrir þrjátíu til sextíu af hund-
raði læigra verð en markaðsverð.J Nú borga þeir $141 fyrir vetlinga
sem þeir borguðu fyrir $2.50. Nærfataverksmiðjan sem þeir keyptu,
hafði selt vissa tegund nærfaita lil millumanna fyrir $9.50 tylftina,
en smásalinn seldi þau á $2ðt0 hver. Nú fá þeir þeíjsi sömu föt fyrir
það sania sem millimennirnir voru vanir að borga fyrir þau, auk
burðargjalds, og verður þalð um $1.25. þeir hafa sömu aðferð og
póstsendingafélögin, að öðru leyli en því, að þeir framleiða vöruna
fyrir sjálfa sig án ágóða.
Syo að segja á svipsturidu tvöfölduðu þeir tölu þeirra er þátt
tórku í sambandsverzluninni og var nú verzlun þeirra orðin afarstór.
fíftir skýrslum Á. fí. Barkers forseta og O. C. Frank varaforseta,
er ekkert einkennilegt né nýtt í þessu fyrirkomulagi nema það hve
einfalt það er og óbrotið.
pessi aðferð hefir hepnast svo vel í fatnaðarverzlun, að nú ætla
að fara eins að í öllu sem lífsnauðsynjum, tilheyrir nema húsaleigu,
Ijós og hita fyrst urn sinn. þaö er í þessum efnum sem bóndinn kem-
ur til sögunnar.
Bændafélögin hafa þegar gert sam.uinga við ullar- og baðmull-
arverksmiðjur um kaup á bandi. Aðalstöðvar járnbrautarmanna eru
í Detroit. Fjöldi bænda í Miehigan heyrir til ,samIagsfélaga, sem eiga
stóra ávaxta akra og sín eigin niðursuðuhús. f verkamannafélaginu
Vru 1,500,000 rnanns og sjá bœridurnir að þar er um mikil viðskifti
að ræða. Samningar eru í undirbúningi milli bændanna og verka-
mannanna um það, að hinir síðarnefndu ætli að selja hinum fymefndu
þeð sem þeir framleiða framyfir það sem þeir sjálfir þarfnast, fyrir
ÍVamleiðsuverð, auk örlítils ágóða, en bændurnir aftur á móti ætla
að selja hinum niðursoðna ávexti nneð sömu skilmálum. Hafa hvorir
um sig rétt til þess að skolða bækur hinna og reikninga hvenær sem
þeir vilja. Samskonar samningur er á ferðinni milli verkamðnna og
l.ændanna sem hafa maís, hveiti, gripi eða smjör að selja.
Pað sem þessir járnbrautarvei-kamenn hafa gert ,álíta aðrir járn.
brautarþjónar alð þeir geti, ag eru þeir alls yfir 2,000,000 sem þurfa
að sjá fyrir 10,000,000 manna; þeir eiga í fjárhirzlu sinni $42,000,000.
Fieiri verkamannafélög eru að vakna til meðvitundar um að það sem
jámbrutarþjónar geti það sé þeim sjálfum einnig mögulegt. það
sem bændafélögin í Miehigan gera, álíta nú önnur bændafélög a)ð' þeim
sé mögulegt. þessi verzlunaraðferðð jámbrautaþjónanna heífi^vakið
svo verkamenn og bændur alment, að allsherjar þing var haldið í
Chieago þar sem mættir voru fulltrúar frá hvorurn víðsvegar að.
Gustafson og Stone og aðrir leiðtogar bænda og verkamanna eru
mjög hrifnir af þessari aðf'erð. þeir hafa þá liugsjón, að verkamenn
og bændur atment komist í svo náin verzlunarviðskifti, að'sú verði
reglan í öllum efnum. En hugsjón þeirra raer lengra. þeim dylst þalð
ekki að þetta vekur mótstöðu audstæðinganna og auðvaldsins. þeim
skilst það að þessi samlags- og felagsverzlun verði í hættu, nema því
aðiens að bændafélögin og verkamannafélögin stofni sína eigin banka
og lánsstofnanir undir sinni eigin stjórn beint og milliliðalaust.
Nú sem stendur erri peningar félaganna í'höndum þeirra manna,
sem Stone og fleiri álíta að vilji fremur óhag þeirra, en hag, að því
er samlagsverzlun snertir. Stone fórust þannig orð á þinginu: “Jám-
brautarþjónafélagið á $42,000,000 á banka nú sem stendur, og vext-
imir af þessu íe eru notaöir iil þess alð berjast, á móti þeim flokki
manna sem á peningana.” Bændurnir hrópuðu “Amen!” þegar þessi
staðhæfing vaf gerð. það var fyrir þessa ástæðu að skýrsunni um
bankafyprkomulag sem fram kom á þingínu var eins mikill gaumur
gefinn og raun varð á. Tillaga kom fram og var samþykt þess efnis,
að bænda- og verkamannafélögin stofni banka og lánfélög í samræmi
við þau Uig sem þegar séu í gildi í Massachusetts, New York og
Norður Caroline og annarsstaðar, en berjist fyrir samskonar,lögum,
þar sem þau séu ekki nú þegar. í tillögunni er ákveðið að kosin skuli
allsherjarnefnd frá bændum og verkamönnum í allri Ameríku, sem
hafi þaíð með höndum að ráða til fyrirkomulags samlagsbanka og
semja reglur fyrir þeim, þar sem verkamenn og bændur séu sameig-
endur og verði deildir stofnaðar í ölluan ríkjum sambandsins. Skuli
þessir bankar algerlega óháðir og fidlkomlega undir sameiginlegri
stjóm beggja fítéttanna. ' •
í þessari þýðingarmiklu nefnd eru: Miarren S. Stone, C. H. Gust-
afson, George‘P. Hampton skrifari miðstjómar allsherjar bænda-
félaganna, Sidney Hillman forseti hinna sameinuðu vefnaðarmanna-
félaga í Ameríu og Frank A. Ruist skrifari verkamannabankians í
Seattle. 1 höndum þessara rnanna er það þýðingarmikla verk að
áa sem bezt sambandið milli allra verkamanna og allra bænda í
aiiri Ameríu í samlagsverzlun. þetta verkamanna- og bændaþing
er óefað einhver merkasti vdðburður í sögu landsins í seinni tíð.
Aðal áherzlan var lögð á það að framleiðendur í bæjum og by.gðum
— verkamenn og bændur —.• hefðu full yfirráð yfir því sem þeir
framleiða og ynnu saman með gagnskiftahagnaði. Með þessu móti
hugsa þeir sér að breyta til, afnema auðvalds- og samkepnisfyrirkomu.
lagið og mynda sameingnarfyrirkomulag í þess stað/
Robert W. Bruére.
ATHUGASEMD: .
v Vér teljum þetta einhverja imerkilegustu grein sem vér höfum séð
í nokkru blaði um langan tíma. Hún felur í sér þær hngsjónir sem
vér og aðrir draumsjónamenn höfum lengi átt; en hér eru þær
að kornast í framkvæmd. Draumamir eru að rætast, vegirnir alð
greiðaist, vindur að koma í seglin. Fíflahlátur og hæðnisglott sam-
kepnispostulanna og þeirra sem engar hugsjónir eiga, hverfa smátt
og smátt fyrir raunveruleiþ þess er þeir hingað til hafa talið loft-
kastala, Oig sjálfir eiga þeir innan skamms aðeins um tvent að velja;
ailnaðhvoi't, að játa flónsku sína og viðui’kenna möguleik þess að
draumamir rætist eða drakna eins og Faró í hinu rauða hafi bylt-
inganna og breytinganna . Hversu heimskulegt sem þeim finst sam-
band bænda og verkamanna, þá er þalð að verða raunveruleiki. þeim
tekst ekki lengur það sandkast með neinum árangri, að halda þeim
tveim stéttum fjarlægum hvorri annari og fjandsamlegum. Allar
rógstennur sem til þess hefir verið beitt hafa þegar slóvgast og eru
flestar brotnar. Ritstj.
Úr Bygðnm Islendinga.
Bellingham, Wash. 13. rriarz 1920
Heiðraði ritstjóri Voraldar:-
Mér hefir verilð að detta í hug rð senda þér fáar línur, en vegna
annrikis hefir það dregist,
Veðrátta hefir verið meðþurrasta móti hér í vetur otg yfirleitt
i bezta tíð að undanteknu kuldakastinus em kom í desember, sem þó
var ekki eins tilfinnanlegt sem af var látjð, og fjarstœðu hygg eg
það muni vei*a, að kuldi hafi komist niður í 15 gr. fyrir neðan zero,
eins og sagt var í Heimskringlu að verið hafi í Blain, enda mun það
vera prentvilla og mun eiga að vera 15. fyiir ofan, því í sömu greni
er sagt eftir sannorðum manni, að mest frost hefði orðið 2 fyrir ofan
frostmark, og inun það láta nærri sanni, því eg veitti mælinum eftir-
tekt í hvert skifti sem eg fór til vinnu, og fann 8 gr. mestan kulda hér
og er ekki ólíklegt, að það hafi verið lítið eitt meira í Blain, þar sem
það er nokki’um mílum nær heimskautinu. Eg er búinn að vera 18
ár' á Kyrrahiafsströndinni og mesta frost sem hér hefir komið á þVí
; ímabili er 4 gr. fyrir neðan frostmark, og var þá mun kaldai’a en var
í vetur. Febrúarmánuð allan var sólskin og sumarblíða á daginn en
lítið hrímfrost á nóttum.
Eg var beðinn aðsjáumaðþessi orðsending kæmist tils kila:
“Sælu mundu sýna þér,
sumars blíðar dísir,
K/'N. ef þú kæmir héi’,
kialdur út úr “freezer”.
Kvillasamt mjög hefir verið hér í veriir, sem annarsstaðar, bæði
af spönsku veikinni og öðrum sjúkdómum, og hafa landarnir ekki
farið varhluta af því, fremnr en aðrir; samt, man eg ekki til að Is-
lendingur hafi dáið hér úr 'þeirri veiki í vetur, nema sonur Jóns
Sölvasonar í Marietta, á tvítugsaldri.
I '
Atvinna var hér fremur dauf í vetur. Sumar sögunarmylnur hafa
unnilð stöðugt, en nokkrar þeirra urðu að leggja niður vinnu í 1—2
tnánuði, én nú vinna þær allar stöðugt, þær hækkuðu kaup fyrst.a
febrúar um 6 Cents á kl.stund, svo nú er lágmarkskaup $5.28 fyrir
8 stunda dag.
Félagslíf Islendinga í þessum bæ er fremur dauft, enda eru hér
ekki nema um 20 fjölskyldur alíslenzkar; samt hafa verið haldnar
skemtilegar .samkomur. þess hefir áður verið getið í Heimskringlu,
dð ungfrú ITolmfnður Arnadottir var her a ferð og hélt fyrirlestur
um ísland á ensku. Eg var á þeirri samkomu og krotaði niður helztu
drættina af því sem eg sá þar og heyrði; væri ef til vill ekki úr
vegi að eg sendi þér það eins og til skýringar á iþví sem á undan hefir
birsl. — Auglýst var í ensku blöðunum, að íslenzku-háskólakennari,
ungfrú Hólmfríður Árnadóttir væri hér á ferð, og ætlaði að liglda
fyrirlestur um ísland og sýna íslenzkar myndir í Whatc.om háskólan-
um þann 2(1. sept, þyi’ptist þangað múgur manns, þar”á meðal nokkrir
íslendingar ogv oru allir fullir af eftirvæntingu, og einkum þó ís-
lendingar. Um kl. 8, þegar samkoman áttiað byrja, tóku Ijósin í saln-
nm lað taka ýmsum breytingum; stundum urðu þau svo björt að mað.
ur fékk ofbirtu í augun, en stundum varð þreifandi myrkur. Hjörtu
fólksins hoppuðu af fögnuði, yfir því að nú piundi eitthva® nýstár-
legt sjást, og íslendingur voru sérlega glaðir ýfir þeirri von um að fá
að sjá eitthvað frá fornum æskustöðvum, sem mundi vekja ljúfar og
kærar endurminníngar frá liðinni tíð. Kemur þá fram herramaður
einn ogbiður sér hljóðs, og skýrir hann fráþ ví að vél sú ,seim nota eigi
við myndasýninguna sé í ólagi, en eftir lítinn tíma muni verða hægt
áð léta hana vinna, og bað fólk að hafa þolinmæði ofurlitla stund.
KI. 9 kom hann aftur og kvað þá samkomuna byrja, en samt væri
vélin ekki komin í lag, en vonaði að vélin yrði komin í lag um það
leyti sem ungfrúin væri komin að því atriði sem húri sýndi mynd-
irnar. Kom fyrst fram norskur söngflokkur, sem söng 4 lög, 2 á
ensku og 2 á norsku, og var það skemtun góð. — þar næst kpm fram
skautibúin kona íslenzk, og skýrði forsetinn frá því, að þar væiá
komin “Miss Ottadotta” og ætlaði að skemta fólki með fyrirlestri
um ísland, en gat þess-um leið, að enigu tauti yrði komið við vélina.
og gæti því ekkert orðið af myndasýningunni það kveld. það var
eins og dimt ský legðist yfir huga íolks, svo mildl urðu vonbrigðin;
samt sátu allir kyrrir í sætum sínum um stund, og ungfrú Hólmfríður
lióf fyrirlestur sinn. Hún kom fram svo blátt áfram og yfirlætislaus,
að maður gat ímyndað sér, að þai^ væri komin vel mentuð sveita-
ftúllca af Islandi, eða öllu heldur Danmörku, því málhreimur hennar
og framburlður bar þess ljósan vott, að hún mundi hafa verið þar
langdvölum. Hún talaði nokkum veiginn þolanlega ensku með mjög
útlenzkujn framburði og málhreim, þó ekki til stórlýta, var laus vi'ð
alla tilgerð og sló ekkert um sig, eins og hérlendum ræðumönnum er
svo gjart til, og má telja henni það til lofs. Hún las erindi sitt
mestmegins upp af blöðum, sem oft ^ill gera efnið áhrifaminna.
Efni fyrirlestursins var einkar fróðlegt fyrir þá sem lítið eða ekkert
vissu um ísl^nd eða Islendinga, og þökk skal ungfrú Árnadóttir hafa
frá méh. Samt hefðu ýms atriði átt áð vera betur skýrð, til þess að
geta komið að fullum notum, en þess var ekki von, þar sem fyrirles-
arann vantaði algerlega, aðal skýringartækin, myndirnar; mistókst
samkoman því að því leyti, en það var ekki skuld ungfrú Árnadóttur,
heldur þeirra sem fyrir samkomunni stóðu.' Vonbrigðin urðu þó einna
mest hjá íslendingum þeirn, sem þama voru staddir; en þeir hugguðu
sig við það, að þeir fengju samt að sjá myndirnar næsta kvöld í
“Kára Hall ”. Undir eins og sú auglýsing kom út, fór fólk að hlakka
tii að fá hugljúfa skemtun, en þá fór þó enn ver, því hvorki mynd-
irnar né ungfrúin sást þa,r, en allmargir íslendingarv oru þar sainan-
komnir, bæði frá Bellingham og Marietta. Helzt lítur út fyrir, að
af því að hér var um Lslending að ræða, hafi Islendingar talið sjálf-
sagt að hún flytt-i erindi sitt á íslenzku hér sem annarsstaðar, en
enginn hafði tekið si/g Jtil, áð biðja hana iun það, því síður að hafa
framkvæmdir á henni til að standa fyrir samkomunni. Sá skilningur
/ -
var þó, að einn maður hér ætlaði að hafa framkvæmdir á hendi og
fólk treysti á hann; en eflaust hefir það verið misskilningur, einkum
þar sem það er maður, sem tiltölulega lítið mun hafa samneyti með
íslendingnum, oig er fráhverfur íslenzkum félagsskap.
Betur tókst til þann 45. janúar; þá ko,m hér Kjartan prófastur
Helgason og flutti hér indælan fyrirlestur; hafði áður verið haldinn
almennur fundur og á honum ko.sin 5 manna nefnd til undirbúnings
Itomu hans, og lá sú nefnd ekki á liði sínu, enda harst öflug li jál]),
þar sem með prófastinum kom séra Jónas A. Sigurðsson, sem stýrði
samkomunni og hjálpaði til á allan hátt að gera hana sem skemti-
legasta. Um fyrirlesturinn eða fyrirlesarann þarf eg eklti að fjöl-
yrða, það mundi aðeins verð.a endurtekning á því sem aðrir hafa
sagt. þegar nTaður talar við séra Kjartan, finst manni sein hlýjan
bróðuryl leggi frá hverri hansi setningu; sama eraað segja um fyrir-
lesturinn, það er eins og hjartfólginn bróðir sé að skýra frá ein-
hverju svo blátt áfram og hugljúft, en um leið svo sannfærandi og
staðfast ogg reinilega, að hvert barn getur skilið. Hafi „séra Kjartan
heiður og þökk fyrir komuna.
Sannarlega er það vel farið, að'sameining og bróðurhugur er að
eflast meiðal Austur- og Vestur-ísleudinga. þongils Ásmundsson.
FRÁ ALÞINGI ÍSLANDS.
þlNG SETT.
Alþing var sett 5. febr. á ákveðnum tíma. Voru aðeins 24 þing-
menn komnir til þings, en 16 voru ókomnir.
Forsætisráðherra, setti þingið, las upp boðskap konungsm. s. frv.,
eu lýsti því síðanyfir, að þingið igæti ekki telrið til .stiap’fa fyr en
þngmenn þeir, sem væntanlegir voru með næsta skipi, væru komnir.
Var fundinum síðan frestað um óákveðinn tíma, en búist við, að þing-
'ið taki til starfa, á mánudaginn.
KOSNINGAKÆRA.
út af kosningunni í Reykjavík var afhent skrifstofu Alþingis 5. febr.
Er um það k{crt, að “um 20” menn; sem ekki hafi átt kosningarétt,
hafi fengið að kjósa. Enn fremur er vakin athygli á því, að ágrein-
ingur Jiafi verið um marga atkvæðaseðla innan kjörstjórnarinnar
(en seðlar þessir ógiltir). ^
Undir kæru þessa hafa ritað: Pét-ur Zophoniasson, Pétur Magn**
ússon, Arinbjöm Sveinbjarnárson, þorsteinn Gíslason og Pétur Hall-
dórsson. Er hún skrifuð með hendi P. Z.. Hefir honum fundist það
meira í munni, að segja “um 20” heldur en 14 (eða) 15. — Mörgum
Uiundi þykja þa;ð viðkunnanlegra, að fara rétt með töluna!
það mun rétt vera, að 14 menn, sem ekki voru orðnir fullra 25
ára á kjördegi, hafa verið látnii’ kjósa. Kjörstjórn hefir athugað
það, og skráð nöfn þessara manria í kjörbókina, og auk þess er talið,
að einn maður hafi lcosið, sem ekki muni hafa flust til bæjarins fyr en
oftir 1. desemiber 1918,* og því ekki verið búinn að dvelja fult ár í
bænum. Er sú athugasemd við nafn hans í kjörskránni, og þó virðist
riokkur vafi leika á því, því spurningamerki er við athugasemdina.
Nú kairn vel að vera, að fæðingardagar þessara 14 nianna, eða
einhverra þeirra, séu rangt tilgreindir í aukakjörskránni. — En litlu
máli skifth* það. Allir (þessir métrn öðí,ast kosnmgarrétt fyrir 1. júlí
næstkomandi, og virðist, því ekki stór skaði skeður, þó að þeir hafi
1‘enigið að njóta þess réttar nókkrum mánuðum, vikum eða dögum
fyr en þeim bar. Nokkrir þeiri% hafa þegar náð fullum aldri, en
aiðrir ná honum áður en þingi verður slitið.
það er auðvitað svo ákveðið, að kosningarrétt skuli þeir ein-
ir hafa, sem gru 25 ára að aldri. Etthvert aldurstakmark verður að
‘,etja. Enu hreinn hé gómi er það auðvitað, að láta varða .að ógild-
ingu kosningar, þó a’ð nokkrir menn á 25. ára hafi fengið að kjósa,
onda. kemur það iðuléga fyrir, að jafnvel enn yugri menn, eru af
vangá settir á aðalkjörskrá, og látnir kjósa. Líklega yrðu allar
kosningar á landinu ógildar, ef elta ætti uppi og kæra út af svo smá-
vægilegum formigöllum. Komið hefir það fyrir, að kært hefir verið
út af mikhi stórvægilegrj göllum á kosningu, en kærurnar alls ekki
‘teknar til greina. „
Enþar líkur eru til þess, að úrslit, kosninganna < haust, hefðu
orðið önnur, þó að þessir 14 eða 15 menn hefðu ekki kosið. þeirri
ástæðu, til að ógilda kosninguna, er því ekki til að dreifa.
Engu skal þó spáð um það, hvernig þingið muni taka í þetta
mál. það má vel vera, að meirihlutinn komist, að þeirri niðurstöðu,
eð taka beri meira t.illit til þeirra veiku vonar, sem forsætsráðherra
kann að gera sér um það, að hann geti náð kosningu hér í bænum
við endurteknar kosningar, hetdur en til þess, hvert ónæði, fyrirhöfn
og útgjöld, ný kosnimg hefir í för með sér fyrir bæjarbúa.
Kosningakæi’a er nú einnig komin ti| þingsins frá ísafirði. Er
það skjal allmerkilegt og tilefni kærunuar fágætt. ,En um það er
l.ært, að einn fylgismaður annars frambjóðandans þar, Jóns A. Jóns-
sonar útibússtjóra,, hafi boðið mönnum fé til áði kjósa hann. Fylgja
kærunni fjögur vottorð um þet-ta, og bera vottorðsgefendurpir það,
að þessi maður hafi boðið þeim öllum fé til að kjósa Jón, eða heitið
á þá, ef hann næði kosningu. -Lætur einn þeimp’ þess þó getið, að
ekkert hafi hann þó enn séð af því, sem á sig hafi verið heftið.
Einkennilegt er það, að öll þessi mútuboð hafa verið gerð síð-
iiiiuiiÍHBÍiHÍEiiiiiiiiiHÍiiiiHiuiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiinuiiiHniiiwiiiunHHlniiiiiiuniÍHÍni
Nýjar - Bækur
Öræfagróður, æfintýri og Ijóð eftir Sigurjón Jónsson ...... . $1.90
Rósin horfna (frumsamin saga) eftir Duld ...... ............. 1.90
pjóðvinafélags Anlmanak 1920 ................................. .60
Jólagjöfin (smásögusafri) Tvö hefti bæði á .....’............ 1.20
Skipulag Sveitabæja eftir Guðm- Hannésson (með uppdráttum) .95
“Miorgunn”, hið nýj,a, tímarit sern Einar H- Kvaran er ritstjóri að,
kemur út þrisvar á ári; áskrifendaverð $3.00, í lausasölu kostar
heftið $1.20. þeir sem óska að gerast áskrifendur, gefi sig fram sem
fyrst. Fyrsta hefðið er nú komið hingað vestur.
BÓKAVERZLUN HJÁLMARS GÍSLAS0NAR
506 NEWTON AVENUE, ELMWOOD, WINNIPEG.
TALSÍMI ST. JOHN 724
Margar fleiri ágsetar bækur- Skrifið eftir bókalista