Þjóðstefna - 31.08.1916, Blaðsíða 2

réttarástandinu, verður að álíta að
umbætur á því verði ekki af dýru
verði keyptar.
Nefndin virðist vera sammála
um að umbætur á réttarfarinu
séu æskilegar, en telur minni
hlutinn vafasamt hvort breyting
sú, sem meiri hlutinn leggur til
sé hyggileg eða tímabær. þótt
hann teiji breytingu þá, sem
meiri hlutinn leggur til að gerð
verði, hafa ýmsa kosti og að tillög-
ur hans bendi í rétta átt, þá sé
bæði óvíst um, hvernig hún reyn-
ist, en viðurhlutamikið að ráðast
í hana ef eigi má reiða sig á, að
hún verði til bóta, og sér og
ýmsa annmarka á því fyrirkomu-
lagi. Telur hann réttargæslu og
réttarvernd munu verða ófull-
komnari en nú og vafasamt hvort
hæfir menn fáist til umboðsstarf-
anna m. fl.
Meiri hlutinn leggur aftur til,
að störfum þeim, sem sýslumenn
nú hafa með höndum verði þrí-
skift og þeim skift í:
I. Dómsmál.
II. Umboðsmál og
III. Tollmál.
Sem IV. flokk telur svo nefnd-
in yfirráð og umsjón með ómynd-
ugra fé og virðist leggja til að
sérstakur maður verði skipaður
til þess, hvort sem aðrar tillögur
hennar verða teknar til greina
eða ekki.
I.
Dómsmálunum vill nefndin
koma þannig fyrir að landinu sé
skift í 6 lögdæmi með jafnmörg-
um dómurum, er hún vill nefna
lögmenn. Eiga þeir að „gegna
öllum dómarastörfum, hver í
sínu umdæmi*. Telur nefndin
svo upp þau mál, er þeir skuli
fara með, en nefnir jafnfram ýms
mál, sem ótvírætt heyra undir
dómsvaldið en hún ætlast til að
lögð séu undir II. flokk, m. ö. o.
nefndin blandar að nýju því, sem
hún þykist vera að aðgreina.
Hún vill leggja undir umboðs-
valdið, sýslumenn, sem hún kall-
ar, lögregumál að því leyti að
þeir rannsaki þau, taki vitna-
skýrslur, þó án eiðfestingar og
jafnvel ljúki þeim með því að
taka við sektum. Ennfremur
getur lögmaður falið sýslumönn-
um uppskiftar- og virðingargjörð-
ir í þrotabúum og öðrum og
skifti a óbrotnum búum; ef
ágreiningur rís um þetta skal
sýslumaður bóka en lögmaður
úrskurða.
Sýslumenn skulu og fram-
kvæma almennar fógetagjörðir,
fjárnám eftir dómi (og þá líklega
einnig sáttum fyrir sáttanefnd og
rétti), lögtak og fjárnám án und-
anfarins dóms eða sáttar. í þess-
um málum hefur hann einnig
úrskurðarvald en áfrýja skal til
lögmanns. það virðist auðsætt,
að hér er um stóra afturför að
ræða. Mál þessi og meðferð
þeirra eru svo vandasöm að
nauðsyn virðist að lögfróðir
menn séu yfir þau settir. Að
vísu ætlast nefndin til að sýslu-
mennirnir nýju Bþefi ofan í“ lög-
fræði þar sem hún vill láta stofna
fyrir þá námskeið við lögfræðis-
deild háskólans er standi nokkra
mánuði, en bæði er á það að
líta, að laun þau, sem nefndin
ætlar sýslumönnum eru svo lág
í samanburði við störf þau, er
Jjeim er ætlað að hafa á hendi,
að mjög hæpið er að nokkur
sæki það námskeið embættisins
vegna og virðist kviði minni-
hlutans fyrir því, að eigi fáist
hæfir menn í þessar stöður á
fullum rökum byggður; og svo
er hitt að þótt menn sæktu nám-
skeið þetta, mundi „lögfræði“
flestra þeirra verða harla létt á
metunum. það er kunnara en
frá þurfi að segja að menn, sem
stundað hafa lögfræðisnám 4—10
ár eru engir lögfræðingar og er
þá helst til mikil bjartsýni nefnd-
arinnar að ætla mönnum, sem
enga undirbúningsmenntun hafa
fengið að verða lögfræðingar á
3—4 mánuðum.
það virðist jafnvei hættulegt að
fela ólögfróðum mönnum störf
þau, sem nefndin samkvæmt
framanrituðu ætlast til að sýslu-
menn séu settir yfir. Rannsókn
sakamála, einkum ef um stór-
vægilegri lagabrot er að ræða
er svo vandasöm, að eigi er
ástæðulaust að óttast að leitt geti
til að glæpir dyljist, ef ólögfróðir
menn fara með þau í byrjun.
þeim getur farist svo óhöndu-
legaað duglegurrannsóknardómari
sem fengi málið til meðferðar gæti
eigi úr því bætt. Og hinar aðr-
ar gjörðir, skiftagjörðir og fógeta-
gjörðir mundu svo að segja aldrei
verða útkljáðar af sýslumönnum
svo í lagi fari. Almenningur vissi
hve skamt vald sýslumanns næði í
þeim málum og mundu því marg-
ir verða ósparir á mótmæli jafn-
vel þótt lítil eða engin ástæða
væri. Eftir þeim undirbúningi
sem nefndin ætlast til að sýslu-
menn fái — og einsog bent er
á, er mjög vafasamt að menn
með þeim undirbúningi auk held-
ur meiri fáist í embættin — er
alls eigi af þeim heimtandi að
þeir séu færir um að dæma þær
málsástæðu, sem fram kunna að
koma við fógetagjörðir og verði
því að fella úrskurði þeirra úr
gildi. Og þar sem þeir væru
starfsmenn þjóðarinnar, bæri
landsjóður ábyrgð á skaðabótum,
sem gjörðir þeirra kynnu að gefa
tilefni til.
Laun lögmanna vill nefndin gera
4000 kr., auk þessa 1300 kr. í
skrifstofufé og 2000 kr. til ferða-
kostnaðar. Ætlast nefndin til að
lögmenn fari 2 yfirreiðar um um-
dæmi sitt á ári, í júní—júlí og
september—okótber. þess utan
fari þeir aukaferðir svo oft sem
þörf krefur. Aðalferðirnar gerir
nefndin að taki 30 daga hvor og
aukaferðir samtals 27 daga. það
liggur í augum uppi að bæði
kostnaðar- og tímaáætlun nefnd-
arinnar er og verður að vera af
handahófi og má segja því eitt til
bóta og annað til ámælis. það
má ætla að ríflega sé lagt í áætl-
unina um tímann, sem áætlaður
er til aðalferðanna 'og er kostn-
aður við þær víst sæmilega hátt
settur, en þá kemur skekkja á
kostnaðinn við aukaferðirnar. það
virðist auðsætt að þær yrðu mest-
ar frá október til júní, en talið
er hálfu dýrara að ferðast á vetr-
ardag en að sumarlagi og nær
því kostnaðaráætlun nefndarinnar
við aukaferðirnar engri átt, ef hin
áætlunin er sanngjörn. þetta er
að vísu lítilvægt atriði en hitt
skiftir meiru að fyrirkomulagið
sjálft virðist alveg óbrúkandi.
Nefndin segir í áliti sínu, að
lögmenn muni eigi fá meira að
gera en þeir komist yfir, og styð-
ur þá ályktun sína við skýrslur
um, hve mörg mál hafi verið til
meðferðar í hverri sýslu á árunum
1904—1913, en segist eigi hafa
átt kost á skýrslum frá siðari
tíma. það verður að telja heig-
ulshátt, að nefndin ekki einnig
hefur aflað sér skýrsla um dóms-
mál árin 1914—15. Flestir ef
eigi allir sýslumenn hafa síma
og þurfti nefndin því eigi annað
en síma til þeirra og biðja þá um
grein fyrir því, hve mörg mál
þeir hefðu haft til meðferðar þessi
2 ár, en á því var mest að byggja,
því að það mun óhætt að telja,
að dómsmálunum hafi fjölgað að
mun tvö síðustu árin.
þótt það væri rétt, sem nefnd-
in segir, að lögmenn í sjálfu sér
gætu komist yfir störf þau, sem
þeim er ætlað að inna af hendi,
þá hefur það í raun og veru litla
þýðingu. það skiftir meiru, sem
minni hlutinn bendir á, að rétt-
argæslan í opinberum málum og
réttarvernd í einkamálum, hlýt-
ur að verða miklu ófullkomnari
og verður því að telja fyrirkomu-
lagið beina afturför. það hefur
lengi verið kvartað um hve tor-
velt væri að ná rétti sínum sök-
um illrar aðstöðu að fá dómar-
ann til að taka mál fyrir o. s. frv.
og margur hefur látið rétt sinn
og orðið að lúta yfirgangi þeirra,
sem óhlutvandastir hafa verið
vegna þess, hve erfitt hefur ver-
ið um vik í því efni. það mun
oft hafa kveðið við hjá sýslu-
mönnum, að þeir gætu eigi tekið
málin fyrir svo fljótt sem skyldi
„sökum embættisanna" og hafa
þeir þó fengið greiddan ferða-
kostnað; en eigi virðist ástæða til
að ætla að lögmenn, sem sjálfir
greiða ferðakostnað sinn — græða
það sem afgangs kynni að verða
af hinni lögákveðnu upphæð —
verði léttari til aukaferða en hafa
einatt „önnur embættisstörf" sem
varna þeim fararinnar.
það þarf ekki að draga í efa,
að með vaxandi viðskiftum og
fjölbreytni í þjóðfélaginu aukast
dómsmálin að miklum mun, einka-
mál, einkalögreglumál og eigin-
leg lögreglumál. Sú stefna, sem'
löggjafarvaldið virðist hafa hneigst
að hin síðari árin, að lögfesta
þau svokölluðu þvingunarlög,
(bannlögin, forðagæslulögin o. fl.)
hlýtur mjög að auka lögreglumál-
in, ef þeim lögum á að fylgja
fram, sem ætlast mun vera til
þótt lítt hafi enn á því borið, og
munu lögmenn því einatt hafa
gilda ástæðu og þá eigi að nefna
afsökun, þótt þeir létu einkamál
dragast úr hófi fram. En fjöldi
einkamála er þannig vaxinn að
enga bið þola og má gera ráð
fyrir að þeim fari sífjölgandi.
Sannanir geta glatast, vitni dáið
eða flutt burtu o. s. frv. og að-
ilji þannig mist rétt sinn án þess
nokkurum sé um að kenna nema
fyrirkomulaginu.
það má ætla, að áætlun nefnd-
arinnar um að fjölda mála þeirra,
sem lögmenn eiga að fara með
mætti útkljá á aðalferðum þeirra
sé alveg út í bláinn. það verð-
ur eigi heimtað af varnaraðilja að
hann hafi gögn sín og sannanir all-
ar á takteinum í fyrsta réttarhaldi
og yrði því að veita honum
frest, sem eftir fyrirkomulagi
nefndarinnar annað hvort gæti
eigi verið skemri en hálft ár eða
bakaði lögmanni aukaferð. Getur
hann svo komið fram með gögn,
sem sóknaraðilji yrði að afsanna
og fá frest til og svo koll af
kolli. Og þegar svo á er lítið,
að fjöldi einkamála þolir eigi bið
og að sama gildir miklu fremur
um lögreglumál — einsog áður
er bent á, virðist óhæft að fela
þau ólögfróðum sýslumönnum —
verður niðurstaðan sú, að lög-
menn yrðu að vera sí og æ á
ferð og flugi, ef þeir vildu rækja
embætti sitt samvizkusamlega og
þó alls ekki komast yfir störf
þaú, sem þeir eiga að gegna.
það er eitt, sem fundið hefur
verið núverandi fyrirkomulagi til
foráttu, hve seindrægur málarekst-
ur væri og er mikið hæft í því.
En eins og sýnt er fram á, mundi
þó enn ver fara með því fyrir
komulagi, sem nefndin stingur
upp á. Málspartar geta nú miklu
um ráðið, hve langur frestur er
veittur, en mundu missa alltvald
á því með hinni nýju skipun.
Til þess að koma í framkvæmd
fyrirkomulagi því, sem nefndin
stingur upp á, er gerbreyting á
reglum þeim, sem nú gilda um
málareksturóhjákvæmileg. Máþað
að vísu teljast sem einn af þeim fáu
sólargeislum, sem brjótast gegnum
þokuna, því að sú breyting er
nauðsynleg. það liggur í augum
uppi að 100—200 ára gamlar laga-
setingar eigi geta fullnægt kröf-
um nútímans, en höfuð lagaboð-
in um þetta efni eru frá Norsku
lögum fram til tilsk. frá 15. ágúst
1832. það virðist að meiri á-
stæða hefði verið til að skipa
nefnd til að sníða þessa grein
lögjafarinnar eftir þörfum og kröf-
um nútímans en að hleypa þessu
ótímabæra bákni af stokkunum,
einkum þegar á er litið, að með
skynsamlegri löggjöf á því sviði
má bæta flesta eða álla megingalla
þá, sem nú eru á réttarfarinu.
Frh.
Lest vera Mur.
Frh. ----
Hann gekk út til þess að geðs-
hræring sín skyldi ekki vekja
eftirtekt manna á bókasafninu,
settist á bekk í garðinum og fór
að vellta þessu vandamáli fyrir
sér. Óhugsandi var að nokkur
maður vissi hvar erfðaskráin
feldist annar en hann sjálfur, svo
þó að hann skrifaði nafnlaust
bréf eða símaði lögfræðingnum
eða lögregluþjónunum og segði
þeim hvar leita skildi, þá mundi
þá undir eins renna grun í hvað-
an skeytið kæmi og draga í efa
að Jonni Berent væri dauður.
þetta gat því ekki komið til
skoðunar. Hann fór þá að hugsa
um, hvort hann mundi ekki geta
skotið þessu að einhverjum, sem
hefði aðgang að herbergi sínu
einsog t. d. þjóni sínum eða her-
bergisþernu og fyndu þau svo
erfðaskrána einsog af tilviljun,
en ekki leizt honum þetta til-
tækilegt heldur með því að alla
mundi gruna hvaðan sú tilsögn
væri sprottin. Sá hann nú, að
hann var kominn hér í hreinustu
ógöngur, því að hann gat ekkert
aðhafst í þessu án þess að hafa
einhvern í vitorði með sér, en
það mundi aftur leiða til þess,
að leyndarmálið hans kæmist
upp.
Allt í einu minntist hann at-
hugasemdar einnar, sem hann
hafði lesið í blaðinu. Var hún á
þá leið, að ýmsir andatrúarmiðl-
ar og Drauma-Jóar hefðu boðist
til þess að komast fyrir hvar
erfðaskráin væri niðurkomin og
afréð Jonni því að leita aðstoð-
ar einhvers þessara manna. Ætl-
aði hann að segja hinum skygna
manni, að hann hefði verið her-
bergisþjónn hjá Berent og vissi
hvar hann hefði falið erfðaskrá
sína, en hann heiði orðið að fara
úr vistinni af ástæðu, sem neyddu
sig til að fara huldu höfði og
mundi hann láta skilja á sér, að
hann væri smeikur við lögregl-
una. þetta gæti þó verið útskýr-
ing þess hvers vegna hann þyrði
ekki sjálfur að koma fram í dags-
ins ljós heldur leitaði aðstoðar
hins skygna. Ef hinn skygni
féllist nú á þessa ráðagerð, þá
ætlaði hann að segja honum hvar
leita skyldi að erfðaskránni og
gæti hinn skygni svo látist hafa
séð hana í draumi og sagt lög-
fræðingnum hvar hún væri niður
kominn og um leið unnið tvent
í einu, bæði það að fá fundar-
launin og útvega sjálfur sér hin
ágætustu meðmæli. Ekki þurfti
Jonni þá heldur að kvíða því,
að leyndarmál sitt kæmist upp.
Var nú ekki annar vandinn en
að hafa uppi á einhverjum þess-
ara manna, sem ekki væri alltof
samvizkusamur og þóttist hann
viss um að það mundi ekki
valda miklum erfiðleikum.
Hann sneri aftur til bókasafns-
ins og fór að líta í blöðin á ný.
Fann hann þá brátt auglýsingu
frá einum þessara skygnu manna,
sem honum þótti líklegt að vera
mundi af því sauðahúsi, sem hon-
um Iék hugur á.
það var indverskur prins og
bauðst hann til að segja fyrir for-
lög manna og finna týnda mtini
fyrir einnar gíneu þóknun. Jonni
fór á fund hans og átti hann
heima í þakherbergi í gömlu húsi
í einhverjum kyrlátasta hluta borg-
arinnar. Var þar hjá honum ung-
ur kvennmaður ljóshærður, sem
var að láta nafnspjöld prinsins
innan í umslög og skrifa utan á
og tók hún við gíneunnu hjá Jonna
og leiddi hann fyrir prinsinn.
Bakherbergið var dimmt og glugga-
laust og klætt veggtjöldum, en í
þeim glitruðu litlir speglar hing-
að og þangað. Aðeins einn hengi-
lampi hékk þarna inni og lagði
frá honum alla þá birtu, sem her-
bergið fékk.
Prinsinn var ungur maður hár
vexti, hörundsdökkur og skeggið
kolsvart. Hann bar þjóðbúning
sinn og að auki margbrotið háls-
men, alsett dýrum ogsjaldgæfum
steinum. Hann sat í einskonar
hásæti, er var borið upp af gylt-
um fílum og hélt á kristalskúlu í
lófa sér. Á höfðinu bar hann
vefjarhött afarmikinn, sem huldi
nær allt höfuðið og hékk í hon-
um ein perla.
Jonni bar upp erindi sitt for-
málalaust.
„Eg get ekki sjálfur komið fram
á sjónarsviðið", mælti hann eins
og til þess að skýra málið, „því
eftir að eg misti stöðu mína sem
herbergisþjónn herra Berents. þá
var saknað ýmsa skrautgripa. En