Vestri - 23.09.1905, Blaðsíða 1

8
IV. árg.
Bruðlunarsemi og hagsýni.
Eitt af þvi sem stjórn vorri hefir
verið fundið til ásökunar af and-
vígisfiokkinum, er það, að hún
væri bruðlunarsöm.
E>að er að vísu hægra um að
tala en í að komast, að fara með
annara fje, svo vel líki, enda er
óvístað andstæðingar stjórnarinn-
ar hefðu verið hagsýnni.
t>að virðistmiklu fremur ástæða
til að ætla allt annað.
Aætlun þeirra um kostnaðinn
við lagningu ritsímans virðistbera
vott um nauðalitla hagsýni.
Það má nú máske segja, að
rjett væri að láta þær áætlanir
eiga sig, þar til raun gefur vitni
um, hvor rjettari verður, en á
nokkur atriði má þó benda nú
þegar.
Þrátt fyrir það, þótt að báðir
nefndarmenn minni hlutans væru
kaupmenn miðuðu þeir flutnings-
gjald á staurunum upp til íslands
við ílutningsgjald á húsgögnum
(Meublefragt), og hefðu auð vitað
hiklaust samið um svo hátt flutn-
ingsgjald ef þeir hefðu átt að sjá
um flutninginn, þótt stjórnin hafi
komist að miklu betri kjörum.
í áætlun þeirra um ferðakostn-
að norskra verkamanna upp til
landsins ganga þeir út írá venju-
legu verði á milliferðaskipum,
þegar ekkert er samið sjerstak-
lega, þótt þeim hefði mátt vera
kunnugt um, að um það má komast
að miklu ódýrari samningum. —
Það var landssjóður sem átti í
hlut, svo þeim fannst ekki ástæða
til að spara.
Til að flytja staurana þang-að
sem þeir eiga að setjast niður,
dettur þessum hagsýnu kaup -
mönnum ekki í hug, að hægt sje
að tala um minna en io kr. á
staurinn, en telja líklegt að það
verði mikið meira. Ef þeir hefðu
átt að semja um flutning á staur-
unum hefði þeim ekki dottið í
hug að reyna að fá lægra tilboð
en 10 krónur fyrir staurinn, og
hefðu þózt góðir ef þeir hefðu
fengið svo góð kjör. Enda þótt
stjórnin hafi þegar getað samið
um a/8 minna verð fyrir flutning
á allmiklu af leiðinni.
Fleira skal ekki til týnt hjer,
en síðar kann að verða tækifæri
til þess. Þetta er að eins lítið
sýnishorn af því, hvernig hag-
sýnustu kaupmenn stjórnarand-
stæðinga, eða Valtýinga, mundu
halda utr n að landsins fje ef þeir
ættu með það að fara!
Það er skaði að sukir menn
TR

Útgefandi og ábyrgðarmaður: Kr. H. Jónsson.
ÍSAFJÖRÐUR, 23. SEPTEMBER 1905
Nr. 47.
skuli ekki tá að sýna betur hag-
sýni síne með fje landsins. Því
þá mundu valtýsku blöðin ekki
hafa nátt um bruðlunarsemina.
En þeir voru lfka vel valdir
þessir tveir menn minni hlutans
í ritsímanefndinni, alþekktir kaup-
menn og kaupfjelagsstjórar sem
hafa marg sýnt það, að þeil' kunna
að fara nieð annara fje!
-------------------
Einokunin.
F.in grýlan, sem mjög er notuð
til að gera menn hrædda við rit-
símasamninginn, er tuttugu ára
einkarjetturinn sem »Stóra nor-
ræna ritsímafjelaginus er veittur
tilsímskeytasendinga milli Islands
og útlanda.
Þess er sfður getið, að Marconi-
fjelagið vildi einnig fá einkaleyfi
um visst árabil og það enda þótt
því væri borgaður allur stofn-
kostnaður í einu.
Það virðist heldur enginn geta
ætiast til þess, að fjelag fari að
leggja mjög mikið í kostnað við
annað eins fyrirtæki og þetta án
þess að tryggja sjer að það geti
rekið fyrirtækið um nokkur ár.
En er nú hugsanlegt að einka-
leyfi þetta geti orðið oss að baga?
Það mun tíminn leiða í ljós, en
mjög ólíklegt er slikt.
Engum mun detta í hug, að
hraðskeytasambandið verði svo
ódýrt eða arðsamt á þessum 20
árum, að landið fari að brjótast
í að koma á öðru slíku sambandi
til að hafa hagnað af því.
Hitt er og líka lítt hugsanlegt,
að landið geti á neinn hátt haft
hag af, þótt það gæti veitt öðrum
leyfi til hraðskeytasambands milli
íslands og útlanda á þéssum tíma.
Island hefir árum saman boðið
fram stórfje til að koma á hrað-
skeytasambandi, án þess nokkur
hafi viljað sinna þvf, þótt einka-
leyfistilboð hafi verið í boði. Það
er þvf ótrúlegt að neinn verði til
að vilja koma upp hraðskeyta-
sambandi styrklaust á næstu 20
árum og því síður borga fyrir
það.
Og verulega einokun þurfa
menn ekki að óttast, þar sem
ritsímafjelaginu er sett ákveðið
takmark hvað það megi fara hæst
með verð á skeytum.
Það er líka varasamt fyrir val-
týsku blöðin að vera að minnast
mikið á einokun.
Það gæti kannske orðið tiL þess
að ýmsir færu að ryfju það upp,
að ' ið var einu sinni til flokkur
mai.^.a á Islandi, á þmgi Islend-
inga og nokkur hluti af íslenzku
blöðunum, sem vildi veitá út-
lendlim auðkýfingum einkaleyfi
til allrar peningaverzlunar í land-
inu í 90 ár, og leggja niður
peningastofnun landsins til þess
að einokunin væri fullkomin.
Slíkt einkaleyfi, peningaeinok-
un, í 90 ár, átti þá að sumra
dómi að veru lífsskilyrði fyrir
þjóðina, grundvöllur allra fram-
fara, óskeikult meðal við Amer-
íkusótt o. s. frv. En nú á einka-
leyfi í 20 ár,’ tii fyrirtækis sem
ekki er hægt að koma á með
öðru móti, og sem ekki er hugs-
anlegt að geti myndast nein sam-
keppni með fyrst um sinn, að
vera alveg óþolandi.
Tvennir eru tímarnir!
En það voru heldur ekki ísa-
foldarliðar, eða Valtýingar, sem
skrifuðu undir samningana við
ritsímaf jelagið. Þar í liggur allur
munurinn!
Hefði svo verið, mundi þeim
ekki hafa of boðið þótt einkaleyfis
árin hefðu verið margfölduð með 5.
Um það fæst enginn.
Jeg hafði lesið nefndarálitið
í hraðskeytamálinu með gaum-
gæfni og sjeð þar að ritsíma-
sambandið kostar okkur líklega
um 77,500 kr. að meðaltali áári
í tuttugu ár, já kannske nokkuð
meira, mjer gat kannske dottið
í hug að það yrði allt upp í
100,000 kr.
Mjer fannst það nokkuð hátt
og fór að hugsa út í hvort »ísa-
fold« og samflokksblöð hennar
hefðu ekki rjett að mæla að
þetta yrði til að setja okkur á
höfuðið.
Vjer erum fámennir, ekkinema
80 þús. og þolum ekki mikið.
En mjer gat heldur ekki dulist
það að ritsímamálið er nauð-
sylijamál fyrir oss ef vjer að
eins getum klofið það.
Þegar jeg hafði brotið heilann
um þetta fcr jeg að líta ílands-
hagsskýrslurnar fyrir 1903.
Mjer datt í hug að gæta að
hvað við eyddum miklu í óþarfa.
Jeg fletti upp ábl. 267. Þarna
kom það. Áfengi fyrir 479,014
kr. eitt einasta ár! Tóbak og
vindlar fyrir 440,200 kr. og kafti
kafíibætir og sykur fyrir 1260-
262 kr.
Um það fæst enginn!
Konurnar segja nú reyndar að
kaffi og sykur sje nauðsynjavara
og mjer .dettur ekki í hug að
andmæla því, en held þó að það
mætti komast af með dálítið
minna af því, jeg ætla samt að
sleppa því en taka aðeins vín-
föngin og tóbakið, því það kemur
öllum saman um að sje óþarfi.
Það eru þó 919,214 kr. á þessu
eina ári.
Og þessu höfum við ráð á,
einar 80 þús. hræður.
Ef við spöruðum við okkur
Vio partinn af þessu reiknaðist
tnjer það fyllilega nóg til að
standast allan kostnaðinn við
símalagninguna.
Jeg var lengi að átta mig á
hvort þetta gæti verið rjett
reiknað.
En það er áreiðanlegt Vio af
því sem vjer eyðum í tóbak og
brcnnivín er fullkomlega nóg til
að standast allan þann »gýfur-
lega kostnað.c
Og undan þessu eigum við að
flýja til Ameríku.
Þetta hefir >ísafold< ekkert
minnst á, hún, sjálft bindindis-
blaðið, gleymir því, að vjer
verjum meiru enn fimmfallt hærri
upphæð árlega til áfengis-kaupa,
en ritsíminn kostar.
Álítur hún áfengis nautnina
fimm sinnum nytsamari heilla-
vænlegri og arðsamari fyrir land
og lýð, en ritsímann.
Eða heldur hún að áfengis-
kaupin og allt sem af þeim leiðir
komi ljettara á mann, en það sem
borgað er til ritsímans?
Jeg læt hana um að svara því,
en það segi jeg satt, að nú fer
jeg fyrst að sjá að margirmunu
síður horfa í að kasta út krón-
unni í óþarfa fyrir sjálfa sig
en að verja einum eyri lil al-
mennings heilla.
Það er ílla farið ef að blöðin
og leiðtogar lýðsins hyllast til
að ala þann hugsunar hátt.
Kr.
Ósjálfræði.
Það var sagt um Fjalla-Ey-
vind og enda fleiri þjófa aðþeir
mættu aldrei óstelandi vera, og
og var slíkt kennt göldrum og
gerningum, og þannig er það
með marga fleiri lesti að þeir
eru orðnir svo rótgrónir hjá
mönnum, að þeir vinna þá opt
eins og í ósjálfræði.
Þjófurinn sem hefir vanið sig
á að stela getur ekki á sjer
setið annað en iðka þann löst,
og stelur opt án þess að hafa
not þess er hann stelur.
Ilihryssingurinn getur ekki á
sjer setið, aunað en eiga i ill-