Vísir - 27.02.1962, Blaðsíða 9

^riðjudagur 27. febrúar 1962
V I S I R
Matthías Jóhannessen ritar
þægilega grein í Vettvang
Morgunblaðsins 10. febr. þ. á.,
þægilegasta þó fyrir þá sök að
yfir henni er efnisyfirlit, sem
sýnir hvað bjóða skai og er
veiðilega beittur krókurinn,
þar sem fyrst kemur spurning-
in mikla: „Hvað er þjóðlegt?"
Ekki er því svarað í tilsvarandi
kafla, þótt dregin séu fram
atriði, sem eitthvað mætti ráða
af og mun hér reynt að reikna
dæmið til loka, skýra með sýn-
ishorni hvernig því er varið.
Um og fyrir 870 voru örugg-
iega til á landi hér selir og ref-
ir, auk þess — að áliti Bene-
dikts frá Hofteigi — bústofn
Papa hver sem verið hefir,
þetta allt — nema Paparnir —
innlent um nokkra eða marga
ættliði, því fljótt ganga fram
kynstofnar húsdýra. Síðar
komu „kindur, kýr og hestar“
hundar, húsamýs og norrænir
menn auk svína og enn löngu
síðar hreindýr og minkar. Mun
nú allt það talið íslenzkt (þ. e.
þjóðlegt), sem enn er til af
þessum lífverutegundum
nema hvað orka kann tvímælis
hvort þjóðin vill viðurkenna
minkinn enn sem komið er. Um
hreindýrin má þess geta að ekki
þykir örgrannt um að þau hafi
tekið breytingum nokkrum síð-
an þau komu og líkur, sem nálg-
astVissu, eru til hins sama með
bústofn allan.
Þetta framantalda gæti þó
dugað sem leiðbeining um hvers
krefjast verður til þess að nokk-
ur hlutur geta kallast innlend-
ur eða — ef um mannlega háttu
er að ræða — þjóðlegur. Slíkt
fyrirbæri verður að vera upp-
runalegt á staðnum eða svo
breytt þar, að það beri merki
lands eða þjóðar. Að öðrum
kosti er þess naumast að vænta,
að nokkur skyni borin vera
nefni það þjóðlegt og er það þó
alls ekki nægileg meðmæli með
neinu að fá það frímerki að það
sé þjóðlegt, því bæði eru ill og
góð auðkenni flestra þjóða,
orkar það ekki tvímælis að rétt
er að tileinka sér — eftir því
sem við verður komið — allt,
sem til bóta miðar, þótt hitt sé
næsta vafasamt hverjar eða
hversu margar undirbenjar við
fslendingar yrðum að skera á
eyru þess aðfengna fjár áður
en okkur yrði það dregið sem
réttmætur bústofn.
Grein M. J. er nokkuð ein-
kennilega skjótt. Hér er upp-
hafið: „Engum fer eins illa og
fámennum þjóðum“ (felld úr
tilvísunarsetning) „að ala upp í
sér þjóðarhroka.“ Þetta upp-
tekna er svanhvítur sannleikur.
. . N '
Tilvísunarsetningin, sem ur var
felld er aftur á móti þvætting-
ur: .... sem allt eiga undir öðr-
um.
Það á enginn allt undir öðr-
um.
Þjóð, sem ekkert hefir hjá
sjálfri sér að taka — ef slík
þjóð er til — er engin þjóð, er
ekki neitt.
Þótt tæknileg afrek séu lítils
virði samanborið við menning-
ar verðmæti — og þótt hér séu
ekki skilyrði til að rekja sér-
stakan siðferðisþroska hinna ó-
snortnu Grænlendinga fyrir
daga Hans Egede, svo eitthvað
sé nefnt, þá áttu þeir þó „kaj-
ak“ að leggja í heimsbúið.
heimagert skipslag og hugvit
til að nota fátæklegt efni svo
að gagni kæmi, pg er það eitt
þeim nægilegt frímerki til burð-
argjalds á meðal þjóðanna fram
til vaxandj þroska sem og
sönnun þess að þeim væri kenn-
andi, þar sem þeir urðu öðrum
kennendur, þótt í fáu væri. Að
leggjast hundflatur undir ein-
hverja erlenda tízku er engum
sæmandi og hefir aldrei gefið
annað en þjóðarmorð. Mætti
það mörgum dæmum styðja, en
með engum afsanna.
Þótt mjög fleygi greinakaflar
M. J. hvers annan og séu sam-
an um efni hættir hann á þess-
hveitinu, sníður upp erlenda
tízku og gerir úr íslenzka.
Hefðu afkomendur hans og ann-
arra Sturlunga haldið svo fram
sem þá horfði, þyrfti nú enginn
hér að ræða um ,,alvöru“-skáld
né nein leirskáld, þá væru hér
aðeins mismikil góðskáld auk
stórskálda.
Svo sem til áréttingar oflaus-
legum heilabrotum sínum um
hvað sé þjóðlegt spyr M. J.
hvort Egill Skallgrímsson hafi
verið þjóðlegur og er það vand-
ræða spurning úr að leysa, eða
mætti ekki jafnframt spyrja um
forföður allra innfæddra lands-
búa hvort honum hefði auðnazt
að fá afkomendursínaegilslega?
Að nokkru leyti kemur þetta
í sama stað niður og skal á það
bent, þótt ekki megi svar heita,
að ef ekkert er talið þjóðlegt
gæta hófs um samþykki við
löngum köflum greinar M. J.
og er það rangt hjá honum að
hirðmenn Eiríks konungs bióð-
axar hafi verið barnvanir enda-
rími. Þeir og konungur þeirra
voru aðfluttir Norðmenn, sér-
staklega átti það við um þann
af hópnum, sem helzt skyldi á
orka Eirík konung sjálfan. Sá
var nú hvorki Engilsaxi né run-
henduriðinn, nema runhendan
sé eldri en þeir Egill báðir og
fundin upp á Norðurlöndum af
almannlegu hljómskyni hag-
orðra manna án eftiröpunar suð-
lægra braga. Slíkt væri leik-
manni í þessum fræðum hugs-
anlegt, og væri þá vísan forna:
Nú er hersis hefnd
við hilmi efnd......
. . rsssææwifflBssiiBfliiMffl
Sigurður lónsson £rú Brún:
vb6 okk-
ur víndmyllurnar
#1
iiiimiing!iii.miS!iiii;ii5i;iHfi;s!:ifflsj;i!nnii!iniiBjiiHn«iB
!ii!!!liHlii!iii!il!ilili!!iiíliiiií;!iiiSlili!liilHÍ!l!l!iiHii!iimí!llil!!liiii!l!!lliíiili!iijiiiiiHH!!Hlj|UiliHli!ilHallii!i!li!i!iliijiíBliHiUiHil{iiniiBiiii!iniiil!!inll!Hni!
um stað í grein sinni að spyrja
og tekur að segja frá. Er þar í
þessi glefsa orðrétt: „Sannleik-
urinn er sá, að við höfum þrátt
fyrir einangrun sótt afl í alla
menningarstrauma Evrópu fyrr
og síðar.“ Þetta er satt, en á-
framhald þess máls er rangt.
Framhaldið: „og gleypt suma
með húð og hári eins og ka-
þólskuna fyrst og síðar lút-
herskuna“ .... er himinhróp-
andi söguvilla.
Fáir þjóðflokkar í heimi hér
hafa meðtekið aðflutt trúar-
brögð jafngerbreytt og íslend-
ingar kaþólskuna og lúthersku
Brynjólfs biskups Sveinssonar
— eins kunnasta merkismanns,
sem þjóðin átti frekum hundrað
árum eftir siðaskiptin, — væri
M. J. sýnilega þörf á að endur-
meta áður en hann telur hana
hafa verið gleypta hráa. Jón
Guðmundsson lærði sýnir svo
sæmilega viðhorf hins víðlesn-
ari hluta leikmanna og væntir
huggunar hjá Maríu sinni,
blessaðri.
En svo sem sýnt hefir verið
hér að framan seair M J. alltaf
öðru hverju satt. t. d. þegar
hann segir íslenzka menningu
ætíð sterkasta í tengslum við
erlenda strauma.
Þetta er satt, svo er hún og
hefir ætíð verið, aðeins er það
í eiði ósært hjá M. J. að því að-
eins styrktu hinir erlendu
straumar íslenzka menningu,
að þeir væru hingað komnir sí-
aðir af sterkustu heilum og bezt
að sér gerðu. Sigurður Nordal
hefir sýnt það með rannsókn-
sínum á Heimskringlu og heim-
ildum Snorra hversu furðulega
maðurinn vinzar hismið frá
hér annað en hin grimmasta
einstaklingshyggja, hið gráð-
ugasta ræningjaeðli og agaleysi,
þá vár hann-þjóðlegur að mestu
þá hann lifði. Annars var líkast
á komið með hann þá og mink-
inn nú að hann hefir varla verið
búinn að viðra af sér óþefinn
af víkingnum. Það er marðar-
legt gólið þegar hann gellur við
og nálykt. af því:
„Upp skulum órum sverðum,
úlfstannlituðr glitra,
eigum dáð að drýgja
í dal miskunn fiska;
leiti upp til Lundar
lýða hver sem bráðast,
gerum þar fyr setr sólar
seið ófagran vigra.“
Samt djarfar fyrir hýium æski-
lega tilvonandi íslendingi í lýs-
ingunni á vigraseiðnum.
Það er eitthvað skylt með
skynjun þess að þar væri ó-
fögur athöfn og myndun fram-
kvæmdavaldslauss þjóðfélags,
sem lifa varð á lögum og reglu,
krefjast þeirra, treysta þeim og
tilkomu ríkis þeirra, svo oss
hefir hann í sér haft til grund-
völlunar þess þjóðfélags, er eitt
var vopnlaust um langan aldur,
og hvort sem hann hefir nú
eiginlega verið boðlegur fslend-
ingur eða ekki hefir hann lagt
til furðumikið af undirstöðu
íslenzkrar menningar. Væri vel
þess vert að þoka sér á þann
jaðarinn, sem skárstur er af
karlinum og leggja rækt við
hann:kliðskynið og myndaauðg
ina, sem í samlögum vinna
Höfuðlausn alla frægð hennar,
fúlu kjaftæði eins og hún væri
án þeirra. En jafnan verður að
rétt feðruð en afbökuð að svo
miklu leyti sem hún sýnist tor-
tryggileg. Félli við þá skýringu
— ef rétt væri allmjög á nyt-
semi Egils fyrir röksemda-
færslu M. J., enda er hún mjög
út í hött, þar sem enginn áfell-
ist innflutning andlegra og lík-
amlegra verðmæta, þótt lítt
fagni sumir óbreyttu hráæti eða
skaftlausum hnífblöðum, er
skera myndu hendur þeirra, er
snerta vildu.
En að því slepptu og sem ó-
sögðu að reyta runhenduna af
Agli, þá kunni hann, karlinn,
að ræna og halda fengnum til
eignar og arfs og er það sam-
eiginlegt ásamt verklegri upp-
uppmörkun fengsins með hon-
um og Hallgrími Péturssyni,
sem náði sér í Eintal sálarinn-
ar og orti það upp svo að úr
hans höndum komið varð það
betri bók en áður, rammís-
lenzk að formi. stuðlum steytt
og bragliðum bundin. Randafuli
af rími. Eða Jónas Hallgríms-
son? Það skyldu ekki hafa ver-
ið til fyrir hans daga ólitaðar
bragleysur til að herma eftir
ef hann hefði kosið það? Ætli
prestsefnið frá Bessastöðum
hafi aldrei heyrt getið um
Ljóðaljóðin og Sálma Davíðs?
En Jónas þýddi, staðfærði,
flutti á milli þátta og lék að
bundnu máli og óbundnu, bætti
flest, sem hann snerti á.
Skyldi það ekki hafa verið
rómantíkin erlenda, — ef hún
og raunsæisstefnan eru þá ekki
báðar sígildar og sammannleg-
ar — sem lét búta niður
málsgreinarnar í stjörnufræði
Úrsins, svo að þær yrðu
ísmeygilegri í hugum óvönum
_____________________________9
nýyrðum hans og áður ókennd-
um hugmyndum?
Ætli það hafi ekki frekar
verið hinn íslenzki kerlingar-
siður að brytja smátt harðfisk-
inn undir tannlitla góma?
En Jónas sneií” og saumaði
með íslenzkum þræði og í ís-
lenzkri gerð. Því urðu kvæði
hans, jafnvei þýðingar úr er-
lendum málum. andleg skjól-
klæði og skrautflíkur íslenzk-
um hugum. Að vísu ber að
þakka það. sem hann hlaut af
yrkisefnum og smekkskólum,
en mun það meira en hátta-
fjölgun sú, er Öhlenschlæger
lærði af íslenzkum rímum,
Tegner af honum og bók-
menntaheimurinn vítt um lönd
síðan af Friþjófi hans?
Mun ekki rétt að búa sig
undir að eiga gjaldeyri fyrir
öllum innflutningi eða telja sér
varninginn ekki eign fyrri en
goldinn er og helzt ríkulega,
jafnvel orðinn arðbær í eigin
búi?
Einhvers staðar um þetta
leyti málefnis fer þá að skilja
á milli „atóm“-skálda og ann-
arra manna.
„Atóm“-skáldum virðist nóg
að „nappa“ eitthvað, sem út-
lendum mönnum helzt uppi að
nota hjá sér og kann að vera
gagnlegt þar þótt hér sé eins
ónýtt og óbreyttur silkivef-
stóll.
Þeim virðist lokuð bók sú
staðreynd að áherzlulögmál ís-
Ienzkrar tungu skapa jarðveg
fyrir stuðlasetningu, þörf fyrir
hana og gagn af henni.
Þeim er það — að því er virð-
ist jafndulið að ekki er full
samsvörun á milli merkinga
íslenzkra orða einna og næstu
hugsanlegra orða um svipað
efni á granntungum okkar.
Gildi bragliða má vel vera
að „atóm“-skáldin skilji og er
víst um þau menntaðri, en þar
sem auðveldara var og ef til
vill févænlegra að kalla það
ljóð, sem þau þó ekki gátu sett
eða vildu setja í bundið mál, þá
heimtuðu þau að fá að hylja
nekt þess með ljóðsheiti og
draga það niður í svaðið á sama
hátt og Þorsteinn Egilsson lék
silkislæður föður síns.
Gerist einhver til að finna
að háttalaginu þá æpir M. J.
upp að hér sé að fæðast nýr
Hitlerismi.
„Úlfur! Úlfur!“ laug strák-
urinn í dæmisögunni þar til all-
ir hættu að trúa ópum hans.
En úlfastóðið afvandist svo allri
vaxandi manna ferð um hag-
ann að það lagðist að og eyddi
hjörðinni.
Mætti spyrja Matthías Jó-
hannessen hvað hann haldi að
orðið hafi um sjálfan strákinn?
Er það þann leik sem á að
fara að leika nú, að hræða
menn með dæmi Hitlers, svo
að engin þori að finna að merk-
ingarformi orð málsins t. d.
þeirri athöfn að kalla allan
skrattann ljóð?
Er það tilætlunin að gera
fólki skelk við að lasta það, að
rýrðar séu stoðir réttrar ís-
Framh á bls Hl