Vísir - 01.06.1964, Blaðsíða 6

f
V1SIR . Mánudagur 1. júní 1964.

í
I
j
78
fiegar spánska veikin geisaði
Framhald af bls. 13.
myrkur. Eftir að hafa skoðað
gömlu konuna seint um kvöldið,
voru skilaboð um að vitja sjúk-
linga á allri strandlengjunni til
Keflavíkur, enda hafði enginn
læknir komið þar síðustu daga-
Þó ég hefði séð margt ömurlegt
hingað til, þá keyrði nú alveg
um þverbak. Margir sjúkling-
anna voru fárveikir, hjúkrun
nær engin og nær enginn til að
ilja upp í fbúðunum eða hjálpa
til á neinn hátt. Sjúklingarnir
átu aspirfnskammta til að
minnka hitann, lágu löðursveitt-
ir og illa haidnir í köldum og
hráslagalegum húsakynnum.
Það var því engin furða þó
maður rækist þar á tiltölulega
margfallt fleiri sjúklinga með
hmgnabólgu heldur en heima
og marga dauðvona. Það var
því mitt verk að hvetja þá er
frískir voru til að skipuleggja
vitjanir til sjúklinganna, ilja
upp á heimilunum og fá þá til
að hætta þessu ofboðslega
aspirínáti, upp 1 8 skammta á
sólarhring. En það var erfitt
að fá fólk til að láta þetta vera,
þvi það áleit að um væri að
gera að slá niður hitann. Minn-
ist ég þess að oft elti fólk mig
og spurði hvort það væri virki-
lega rétt að ég bannaði að taka
inn hitaskammta. Sagði ég að
það væri nauðsynlegt að gæta
hófs 1 notkun þeirra. Það væri
oft nauðsynlegt að nota hita-
skammt fyrsta sólarhringinn
einu sinni eða tvisvar meðan
hðfuðverkur og bemverkir
væru hvað mestir, en síðar
væri lítil þörf á að nota þá er
sjúklingurinn væri farinn að
venjast hitanum. Hættan væri
svo mrkil á þvf að það slæi að
sjúkiingnum sveittum í köldum
húsakynnhm og fengju þá
lungnabðlgu og því væri betra
að gæta hófs.
Ég man sérstaklega hve að-
koman var ömurleg í Garðin-
um, enda minnist ég þess að
flest dauðsföll voru þar á öll-
um Suðurnesjum. Þegar ég kom
tfl Keflavfkur kl. 6 um morg-
uninn hafði ég vitjað 35 sjúkl-
inga á ieiðinni frá Stafnesi til
Keflavfkur. Þegar ég kom til
þeirra góðu hjóna, Ólafs kaup-
manns og konu hans var matur
framreiddur og er ég hafði neytt
hans var farið til nokkurra
sjúklinga í Keflavík, alls 15
manns á 9 heimilum. Á leiðinni
heim var svo vitjað 6 sjúklinga
f Njarðvíkum og farið á 5 bæi
á Vatnsleysuströnd. AIls vitjaði
ég f þessari ferð 60 sjúklinga
þar af voru 22 með lungna-
bólgu og 3 þeirra dauðvona.
Heim kom ég svo rétt fyrir há-
degi og skömmu sfðar var svo
farið að sinna skyldustörfunum
í bænum. Þetta mun hafa verið
erfiðasti sólarhringur minn í
Spönsku veikinni og jafnframt
hinn ömurlegasti.
Næstu daga fór ég suður á
Vatnsleysuströnd og Voga og
einnig upp f Mosfellssveit, en
þ. 20. nóv. fór ég fyrstu ferð
mfna til Grindavíkur. Ég lagði
af stað að kvöldi til eins og
vant var eftir að hafa sinnt
sjúklingum mfnum f bænum. Ég
man vel eftir veðrinu þetta
kvöld. Það gekk á með krapa-
éljum og hlóðst mjög á fram-
rúðuna á bílnum. Þá voru engar
svokallaðax vinnukonur til að
þurrka af rúðunni, heldur var
framrúðunni skipt í tvennt eftir
endilöngu og þannig gengið frá
að hægt var að opna efri hlut-
ann svo hægt væri að sjá út
um rifu á milli rúðuhelming-
anna, en við það blotnaði mjög
í bílnum. Þá þekktust ekki nema
blæjubflar enda var oft kalt
og hráslagalegt í þessum ferð-
um. Þegar komið var til Grinda
víkur um kvöldið var ekki laust
við að ég öfundaði bílstjórann
að mega hátta niður í rúm og
fara að sofa. Þá var ekki bil-
vegur nema í Járngerðastaða-
hverfið. Fór ég fyrst ríðandi út
í Þórkötlustaðahverfið og síðan
vitjaði ég sjúklinga í Járngerða-
staðahverfinu. Fylgdarmaður
minn var Guðm. Ragnar Ólafs-
son barnakennari þar, sem síð-
ar var lengi dyravörður f Lands-
bankanum. Vitjaði ég í þeirri
ferð 52 sjúklinga. Nokkrir
þeirra voru á batavegi, en mjög
máttfamir. 9 voru með lungna-
bólgu og einn dauðvona. Á
heimleiðinni undir morgun var
svo húsvitjað á Vatnsl.strönd-
inni og vitjaði ég þar 15 sjúkl-
inga á 5 bæjum, voru 2 þeirra
með lungnabólgu. Það var oft
tafsamt að paufast f myrkri af
veginum niður í Brunnastaða-
hverfið, þvf þá lá vegurinn mik-
ið ofar, fjær bæjunum. — Þrem
ur dögum sfðar var svo aftur
farið á Ströndina, en tveim
dögum síðar til Grindavfkur og
þá út í Staðarhverfið, en þang-
að hafði ég ekki komið áður.
Vitjaði ég þar 22 sjúklinga og
voru 3 þeirra með lungnabólgu.
Næsta dag var svo farið upp
á Kjalarnes og næsta dag þar.
á eftir til Njarðvfkur, Voga og
Vatnsleysustrandar.
1. des. (fullveldisdaginn) var
farið til Grindavíkur, næsta dag
upp á Kjalames og 3. des. fer
að hægja um og ekki um nein
ný tilfelli að ræða
Eins og sést á þessu yfirliti
mínu, má segja að veikin hafi
gengið yfir á einum mánuði.
Ég hefi skráð hjá mér þennan
nóvembermánuð 505 sjúkl. í
Hafnarfjarðarhéraði og 154 í
Keflavíkurhéraði. Eflaust hafa
fleiri sýkst í héraðinu, sumir
ekki það veikir að þeir hafi
vitjað læknis og margir vitjað
annarra lækna, sérstaklega hér-
aðslæknisins eftir að hann
komst á fætur.
Meðfram vegna þess hve út-
breiðsla veikinnar var ör, varð
hún sannkölluð drepsótt. í
Reykjavík munu hafa dáið 258
manns, en fbúar voru þá 16.500.
Var þetta ekki lftið mannfall f
ekki stærri bæ á svo skömm-
um tíma. í Keflavfkurhéraði dóu
44 og f Skipaskagahéraði 28 eða
17% í hvoru héraðinu fyrir sig
eins og f Reykjavík. í Hafnar-
fjarðarhéraði dóu einungis 18
eða 6% sem er nálega þrefalt
minna en f hinum héruðunum,
enda var dánartalan hér með
þvl lægsta er gerðist f hinum
sýktu héruðum. Hér f Hafnar-
firði dóu 9 manns eða 5% þar
af voru tveir mjög veiklaðir
undir, Dr. Bjöm Bjarnason frá
Viðfirði, sem var berklaveikur
og Sigfús Bergmann kaupmaður
sem var hjartabilaður í mörg
ár.
Mjög var misjafnt hve þungt
veikin lagðist á fólk. Eins og
ég gat um áðan, Iagðist hún
einna þyngst á fólk á bezta
aldri 20-40 ára. Sjaldgæft var
að böm og gamalmenni veikt-
ust. Vanfærum konum var
mjög hætt, sérstaklega þeim,
sem voru langt gengnar með og
dóu flestar þeirra úr lungna-
bólgu, er þasr höfðu tekið veik-
ina. Lungnabólga greip margan
sjúklingin það snöggt, að þeir
blátt áfram köfnuðu, urðu svar
bláir og dóu eftir stuttan tíma.
Margir þeirra, er lifðu bólg-
una af, fengu ígerð í lungun. Ég
man eftir einum sjúkling, sem
fékk svona igerðir og hafði
svo mikinn uppgang, að ekki
þýddi að hafa hrákadall hjá
henni, heldur varð að hafa skólp
fötu við rúmið og svo mikið
heltist upp úr henni með köfl-
um að lá við köfnun. Oft
gerðu þessar ígerðir út um
brjóstkassann og var rist til
þeirra. Nokkrir fengu heila-
bólgu (encephalitis) upp úr veik
inni og báru ekki sitt barr í
mörg ár. Fjöldi varð meir og
minna taugaveiklaður og bar
mest á því hjá þeim, sem veik-
in lagðist ekki þungt á. Þeir
heyrðu um öll dauðsföllin og
voru yfir sig hræddir um að
dauðinn biði þeirra líka. Oft
var þessu fólki það mikil lækn-
ing, að geta talað við lækni og
fá róandi lyf. Ég minnist þess,
að einu sinni er ég var í Vatns-
Ieysustrandartúr og var kominn
á heimleið að Stóru-Vatnsleysu
að ég var beðinn um að koma
til Njarðvíkur til fárveiks
manns. Komið var fram yfir
miðnætti og ég talsvert slæpt-
ur. Fór ég samt og kom til
sjúklingsins, sem lá I einu svita
baði og virtist fárveikur. Ég
fór að skoða hann og fann ekk-
ert athugavert við hlustun og
þegar ég mældi hann var hann
nær hitalaus. Ég áleit að um
ofsahræðslu væri að ræða og
er hann var orðinn rólegri,
spurði ég hann um orsökina.
Kvaðst hann hafa verið eitt-
hvað miður sín og sótt Þorgrím
héraðslækni. Sagði læknirinn
honum að um mjög væga veiki
væri að ræða. Þegar læknirinn
fór frá honum vitjaði hann
annars sjúklings, sem var mjög
mikið veikur og til að hressa
upp á hann hafði læknirinn ekki
gert mikið úr veikindum hans.
Er hann kom út frá sjúklingn-
um hitti '~’'nTinn gamla konu,
sem spi -n hvernig honum
litist á aginn sagði lækn-
irinn við hana, að hann væri
ekki viss um að hann hefði
það af. Þetta frétti svo sjúkl-
ingur minn, varð ofsahræddur
og hélt að læknirinn hefði logið
að sér og hann væri f heljar-
greipum. Átti ég svo að skera
úr um hvort um alvarleg veik-
indi væri að ræða. Eftir skamma
stund var hann orðinn hinn
hressasti og fór ég að athuga
meðul þau er Þorgrímur hafði
látið hann fá. Sá ég að meðal
glasanna var eitt með koníaki
í. Af því að ég vissi að þessum
sjúklingi mínum þótti góður
sopinn, þá spurðj ég hann að
því hvort hann ætlaði ekki að
taka inn meðalið. Kvaðst hann
hafa ætlað að bíða þar til ég
væri búinn að segja til um það
hvort hann væri nokkuð sjúkur
að ráði. „Þá ætlaði ég að renna
úr glasinu í einu,“ sagði hann,
„því það er nefnilega koníak í
því.“ Geri ég ekki ráð fyr-
ir að hann hafi beðið lengi
eftir að ég var farinn.
Eftir að veikin var um garð
gengin, vakti það undrun manna
hve tiltölulega fáir dóu 1 Hafn-
arfirði og nágrenni. Voru margir
þeirrar skoðunar, að einhver
vægari angi af inflúenzunni
hefði komið með togurunum
hingað frá Englandi og því hefði
manndauðinn verið minni. Kom
þessi skoðun berlega fram i er-
indi um Spönsku veikina er Páll
Kolka fyrrverandi héraðslæknir
flutti í útvarpinu fyrir ári siðan
eða svo. Sjálfum finnst mér
þessi tilgáta mjög svo ósenni-
leg. Samgöngur voru það mikl-
ar við Reykjavík i byrjun veik-
innar, að óliklegt má teljast að
Hafnfirðingar yfirleitt hafi ein-
göngu smitast af skipshöfn þess
arra tveggja togara, Viðis og
Ýmis, enda er mér kunnugt um
marga sjúklinga sem komu
hingað veikir á heimleið og urðu
að láta hér fyrirberast. í ann-
an stað má benda á að veikin
var mjög mannskæð I Bretlandi
eins og annars staðar. Nú um
jólin barst mér I hendur nýút-
komin bók, „1 straumkastinu",
sem eru samtalsþættir er Vil-
hjálmur S. Vilhjáimsson hefur
átt við ýmsa sjómenn. Meðal
þeirra er Bjarni Brandsson, sem
í Spönsku veikinni var háseti á
Snorra goða, sem gerður var
út af Kveldúlfsfélaginu. Þar seg
ir svo að er þeir fóru frá Eng-
landi I nóvembermánuði, tóku
þeir um borð 8 menn af Nirði,
sem þá hafði nýlega verið skot
inn I kaf. Þessir 8 menn voru
veikir af inflúenzunni er þeir
komu um borð og smituðu skips
höfnina svo að er þeir komu
til íslands eftir tæpra 5 sólar-
hringa ferð, voru einungis 4
menn ósjúkir af 11 manna á-
höfn og einn þeirra var þá lát-
inn. Bendir þetta ekki til að
um „vægan anga“ hafi verið
að ræða, sem kom með togurun
um frá Englandi. Orsakirnar til
þess, hvað fáir dóu hér sam-
anborið við nærliggjandi héruð,
verður því að leita annars stað-
ar frá. Er það að mínum dómi
eftirfarandi ástæðum að þakka:
Tekið hafði til starfa þá um
sumarið Apótek hér I bænum,
vel búið að meðulum eftir
þeirra tíma mælikvarða og svo
vildi til, að alltaf var þar ein-
hver til að afgreiða meðul. í
Reykjavík var þá aðeins eitt
Apótek, en Ibúar tífalt fleiri.
í Keflavík og á Akranesi urðu
héraðslækarnir að afgreiða og
laga meðulin sjálfir og höfðu
þeir svo sannarlega nóg annað
að hugsa um.
1 öðru Iagi voru húsakynni
hér yfirleitt mjög svo sæmileg
eftir því sem þá var að gera.
Bæjarbúar munu hafa verið um
1700 og enginn var sá er veikt
ist án þess að nágrannamlr
vissu af þvf. Var næsta ótrúlegt
hvað einstaka menn, sem ekki
veiktust, gátu miklu afkastað
til að hjálpa og hjúkra. Sérstak-
lega minnist ég eins manns, er
hét Olsen og var nefndur trú-
boði. Var hann forstöðumaður
aðventistatrúboðs, er rekið var
hér I firðinum. Þessi maður
gekk I húsin frá þvl snemma á
morgnana og oft á tíðum þar til
nótt var komin. Hann sá um að
yljað væri upp hjá fólki, lagði
á bakstra o.s.frv. Man ég að
einu sinni mættumst við sem oft
ar, báðir vorum við á hjóli, og
reiddi hann fyrir framan sig tau
vindu. Sagði hann mér, að hann
væri orðinn svo sár á höndun-
um við að vinda bakstrana að
sér hefði hugkvæmst að nota
tauvindu og gefist mjög vel. Er
ég viss um að þessi maður og
raunar ýmsir aðrir hjálpsamir
hafi gert ótrúlega mikið gagn.
Einnig má geta þess, að allir
er óskuðu fengu til sfn lækni
sem fylgdist með sjúkdómmun
og þó ekki væru til lyf nema tfl
að lina hósta og vanlíðan, þá
hefur það ótrúlega mikið að
segja fyrir sjúklinginn, að vita
að fylgst er með sjúkdómi hans
og læknirinn gefi hann ekki
upp á bátinn hvað sem á bjátar.
1 þriðja lagi er svo það mln
persónulega skoðun eftir starf
mitt hér I rúm 45 ár, að veður-
sældin hér I firðinum (sbr. um-
mæli Gröndals 1 Þórðar sögu
Geirmundssonar) hafi sitt að
segja. Ég þykist hafa orðið þess
var, að ýmsar farsóttir hafi
lagst vægar á hér en víða ann-
ars staðar, a.m.k. færri dauðs-
föll og hefur oft hvarflað að
mér, hvort ekki væri að þakka
veðursældinni hér að svo hafi til
borið. Nóvembermánuður 1918
var kaldur, norðanátt er gætti
meir I Reykjavík en hér.
Að lokum vil ég geta þess
að margir reyndu hitt og þetta
til að varna þvl að þeir fengju
þessa skæðu sðtt. Margir átu
klninpillur og þóttust hafa feng
ið góða raun af því. Aðrir báru
kamfórumola I poka á brjóst-
inu og voru sannfærðir um að
það hefði hjálpað. Þó voru það
fleiri sem notuðu koníak eða
kamfórubrennivín til að verja
sig með, en þá var vínbann og
erfitt að fá, slíkt nema með rec
epti. Sjálfur hafði ég þá skoðun
að ég hefði varið mig frá veik
inni með vindlareykingum, og
Frh. á bls. 21.
Togarinn Víðir bar spönsku veikina til Hafnarf jarðar, að því
er talið er.