Austanfari - 09.12.1922, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI 06 EIGANDI: GUflM. G. HAGALIN
25. tbl.
Seyðisfirði, 9. desember 1922
1. árg.
Verzlunarólagið
eftir Björn Kristjánsson fyrrum bankastjðra.
(Birt með leyfi
Frh.
Það fer nú alveg eftir því, hversu
þjóðin verður sterk til þess að
hrista af sér „sósíalistaK-þokuna,
sem grúft hefir, óátalið, yfir land-
inu nú í um 14 ár, síðan Tíma-
rit kaupfélaganna var stofnað, og
tortrygnina við kaupmannastéttina,
hve fljótt verzlunin getur komist
í það bezta lag, sem hún okkurn-
tíma getur komist í.
Þriðja atriðið er nokkuð örð-
ugt viðfangs, það er að hætta að
nota búðirnar, þar á meðal Sam-
bandið, fyrir banka. Sú óvenja
er svo rótgróin hjá þjóðinni, að
kraftatökum þarf að beita til að
koma þeim óvana af. Sumpart
stafar hann af vana, og sumpart
af fátækt.
Svo er því miður ástatt hér á
landi, að aðalframleiðsluvörur
landbúnaðarins geta ekki komist á
markaðinn nema tvisvar á ári
og það með stuttu millibili, ullin
á sumrin og sláturafurðir á haust-
in. Það eru því ekki nema efna-
menn, sem geta komist hjá að
taka bráðabyrgðalán, þó að sú
sjálfsagða verzlunarvenja yrði
tekin að selja afurðir landbúnað-
arins jafnharðan fyrir peninga og
þær eru framleiddar. F.ina leið-
in er því að veita mönnum að-
gang að peningalánum til slíkra
viðskifta sem næst sér, sem hald-
ið er fast við að borguð séu á
réttum tíma. Með því móti koma
peningar í umfeið í sveitum, eins
og í öðrum siðuðum löndum, og
verzla með þá. Það má gera
með því móti að stofna sérstaka
sparisjóði beint í þessu skyni, sem
víðast í landinu, helzt í hverjum
hreppi. Mætli og nefna slíka
sjóði t. d, „Viðskiftasjóði,“ sem
undanþegnir væru öllum sköttum,
þar á meðal inneignir manna,
og réttast væri og nauðsynlegt
að breyta sparisjóðslögum vorum
í þá átt, að heimila þeim gætilega
rekna bankastarfsemi. Slíkir við-
skiftasjóðir mundu afarmikið hvetja
til sparsemi, þar sem þeir yrðu
svo nærri hverjum manni, sem
fær aura handa á milli. Þessum
viðskiftasjóðum ættu bankarnir
og þá sérstaklega Landsbankinn
að veita til styrktar í upphafi
svo sem 15,000 kr. reikningslán
á ári með sanngjörnum kjörum.
höfundarins.)
Það mundi og hvetja menn til að
leggja fé á vöxtu í sjóðina. Ef
viðskiftasjóður væri í hverjum
hreppi, og hver þeirra fengi 15,000
kr. reikningslán í Landsbankanum-
mundi það nema fyrir alt landið
um 3 miljónum króna. En skuldir
Sambandsins og kaupfélaganna
munu nú nema að mun meira í
Landsbankanum, er þær eru lægst-
ar á árinu. Það ætti því að vera
í lófa lagið fyrir Landsbankann
að veita þessi lán, ef Sambandið
vérður lagt niður. Og ekkert
ætti að geta verið því til fyrir-
stöðu frá bankans hlið. Slík lán
ættu sveitarsjóðir og sýslufélög-
in að ábyrgjast. Slíkir viðskifta-
sjóðir þyrftu að hafa ábyggilegt
og strangt eftirlit og allir lifa
eftir sömu lögum. Þeir ættu að
endurskoðast af vel færum um-
ferðaendurskoðendum, sem skiftu
með sér landinu á víxl, að minsta
kosti annaðhvort ár; ætti lands-
stjórnin að skipa þá. Lán bank-
ans til bænda ættu með þessu
móti að verða ólíku tryggari en
þau eru nú, og gera margfalt
meira gagn. Þegar reynsla væri
komin á stjórn viðskiftasjóðanna,
gæti bankinn bætt við lánsféð, ef
á þyrfti að halda, þar sem stjórn
þeirra reyndist örugg.
í þessum viðskiftasjóðum ættu
bændur svo að geta fengið hin
nauðsynlegu lán til . árlegra við-
skifta, til þess að komast hjá
búðarlánum og vöruskiftum, gegn
innanhreppstryggingum. Eigi mundi
það vera tiltækilegf í byrjun, að
setja sem skilyrði fyrir peninga-
láninu, að lántakandi stofnaði
eigi neina vöruskuld, en að því
ætti að stefna, eins fljótt og auð-
ið er. Þegar svo væri komið,
að menn væru hættir að taka lán
í búðum, þyrfti ekki að óttast að
útlenda varan hjá kaupmönnum
eða kaupfélögum yrði óeðlilega
dýr, ef samkepnin yrði frjáls og
samgöngar greiðar. En að því,
er sölu innlendra afurða snertir,
þá gætu menn, ef til vill, trygt
sér, einkum á afskektum stöðum
hærra verð fyrir þær, með því
móti að selja vöruna í félagi. t.
d. hver hreppur fyrir sig. Stærri
sambönd mundu verða of þung í
vöfum. Og þá gætu menn farið
að því alveg eins og Þingeyingar
gerðu áður en þeir stofnuðu
kaupfélag sitt, og sem sagt er
þannig frá í æfiminningu Jakobs
Hálfdánarsonar í Tímariti íslenzkra
samvinnufélaga, fyrsta hefti 1919
bls. 3. Þar segir svo: „Þau voru
einna fyrstu drög kaupfélagshreyf-
ingarinnar, að á árunum 1847—
1867 mynduðu þingeyskir bænd-
ur nokkur smáfélög til þess að
ná betri kjörum hjá dönsku sel-
stöðu kaupmönnunum. Voru venju-
lega nokkrir bændur úr sömu
sveit í hóp saman. Þeir völdu
sér formann, sem fór á milli
kaupmannanna á Húsavík og Ak-
ureyri, til þess að leita eftir fyrir
kauptíð á vorin, hver vildi bjóða
beztu viðskiftakjörin. Vanst þeim
stundum nokkuð á, eínkum ef
margir komu í kaupstaðinn í
sama flota með fjölda áburðar-
hesta undir ullar- og tólgarbögg-
um. Urðu kaupmenn þá stund-
um fegnir að sækjast eftir að ná
í allan hópinn það vorið.“
Slík samtök sem þessi gætu
verið hagkvæm, er innlend vara
er á boðstólum, því kaupmenn
vilja heldur kaupa stærri vöru-
slatta í einu, en t. d. poka og
poka af ull. Eins væri eflaust
rétt að halda sláturhússamlögum
áfram til þess að meira vöru-
magn mætti bjóða til sölu í einu.
En ávalt ætti varan að vera seld
innanlands, ef þess er nokkur
kostur, og borguð þegar, eða um
leið og hún færi á skipsíjöl.
Niðurlagsorð.
Þótt eigi hafi verið mögulegt
bæklingi þessum að komast hjá
því að finna að kaupfélags fyrir-
komulaginu eins og það er, und-
irstöðu Sambandsins og athöfnum
þess, þá er það ekki gert í neinu
árásarskyni. Eg hef reynt að
finna að göllunum, og að gera
þá sem skiljanlegasta, til þess að
menn gætu séð viðskiftamyrkrið,
sem nú grúfir yfir þjóðinni.
Vér lifum á þeim byltingatím-
um, sem er afleiðing af styrjöld-
inni, að hver þjóð verður að
vera vör um sig, ef hún á ekki
að glata sjálfstæði sínu. Og það
sem hefur knúð mig til að skrifa
þessar línur er, að egsé að hverju
stefnir, og að mig tekur sárt, ef
bændastétt landsins, þaðan sem
flest gott og göfugt er sprottið
hjá þessari þjóð, skyldi spillast
og lenda í viðskiítavafsi, sem eng-
inn sér út úr hvar enda muni.
Þaðmun di leiða til þess, að
menn gæfust upp í lífsbaráttunni,
mistu traustið á landi og þjóð
og þróttinn og viljann til allra
þeirra framkvæmda, sem hingað
til hafa haldið uppi sjáltstæðísþrá
manna og gert þá að sjálfstæðum
atorkumönnum.
Nú er það þjóðin, sem tekur
við bendingum þeim, sem rjtling-
ur þessi veitir, og það er hennar
að dæma um, hvort þær eru nokk-
urs virði. En vita má hún það,
að ritlingur þessi mun fá harða
mótspyrnu í blöðum þeim, „Tím-
anum“ og „Degi,“ og Tímaritinu
sem Sambandið heldur úti. Og
þá er hennar að sjá, hversu ein-
læg og réttsýn sú mótspyrna
verður.
En það er eg viss um, að lín-
ur þessar koma einhverntíma að
notum, þótt síðar verði, og þá
er tilganginum náð.
Fundargerð.
Ár 1922, sunnudaginn 3. des.
var, eftir boði hreppsnefndar, hald-
inn alm. sveitarfundur á Vopna-
firði, til þess að ræða um breyt-
ingar á búnaðarháttum. Fundinn
sótti þorri bænda og margir aðrir
fjáreigendur. Oddviti stjórnaði
fundinum og tilnefndi til skrifara
Árna Jónsson á Vopnafirði.
Þetta gerðist á fundinum:
1. Útflutningur lifandi sauðfjár.
Samþyktar voru svohljóðandi
ályktanir:
1. Viðstaddir fjáreigendur bind-
ast samtökum, að styðja að
því, að hægt verði að fá á
næsta hausti, að minsta
kosti 2000 fjár t.l útflutn-
ings frá Vopnafirði, með
því
a. Að lofa aö hafa sjálfir,
ekki minna en sem svar-
ar xlio hluta af ærstoíni
sínum, útflutningshæft íá.
b. Að fá aðra fjáreigend r
innsveitis og í nærligg-
jandi hreppum til hins
sama.
2. Fundurinn álítur að til bráða-
byrgða verði að gera ráð
fyrir, að auk sauða megi
teljast útflutningshæfar vænar
ær geldar, alt að 5 vetra
gamlar, ef á þeim sér eng-
in afturfarararmerki. Þó
telur fundurinn æskilegt að
yfirleitt verði ætlað ungt fé
til útflutnings.
3. Fundurinn telur aö vinna