Dagur - 22.08.1998, Blaðsíða 2

II-LAV GARDAGUR 22. ÁGÚST 1998
D*gur
SÖGUR OG SAGNIR
Kennslustund hjá Jónasi í Samvinnuskólanum í Sambandshúsinu við Sölvhólsgötu.
aldrei alveg sáttur við umhverfi
sitt. Jónas settist aldrei í helgan
stein; hann fann jafnan til í þeim
stofmum sem um Island léku.
Boðberinn og hvatamaðurinn
var óhjákvæmlega sálnaveiðari,
uppalandi og hjálparhella ung-
um mönnum, jafnt í stjórnmál-
um, á menntabraut sem í heimi
listanna. En hann var aldrei
hlutlaus aðstoðarmaður heldur
sannfærður baráttumaður; að
því kom að hann varð viðskila við
nýja kynslóð. Þá fór hann enn
mikinn og hlaut af því last mar-
gra, ekki síst vegna afstöðu til
ungra listamanna. Astæður
Jónasar voru einkum þær að
samkvæmt hugarfari hans „áttu“
menn að starfa og skapa með
það í huga að efla og auðga líf
alls almennings. Frjó sköpunar-
leit ungra manna stefndi frá
þessu marki að hans mati og þá
varð Jónas viðskila og skap hans
leyfði ekkert hlutleysi.
Sambandshúsið við Sölvhólsgötu
þar sem Samvinnuskólinn var til
húsa frá 1930 til 1955.
sínum á kennslumálum. Skól-
arnir áttu að vera orkuveita inn-
blásturs fyrir alla þjóðina, og
þess vegna áttu þeir að tengjast
lífi og starfi alls almennings
fremur en einum saman lær-
dæmi embættismanna og höfð-
ingjastéttar. Hann vildi leggja
siðferðilegan dóm á störf og
stefnu í skólamálum. I augum
hans snérust skólamál um sið-
StiMað á stóru í 80 ára sögu Samvinnu-
skólans og Samviruiuháskólans
Framhlið bæjarhúsa í Hriflu. Hér sleit Jónas barnsskónum, en hann var 11
ára gamall þegar þessi mynd var teiknuð.
Hafist handa
Jónas var víðmenntaður maður.
Eftir að hafa lokið gagnfræða-
prófi úr Möðruvallaskóla hélt
hann til Danmerkur og nam þar
meðal annars við Kennarahá-
skólann í Kaupmannahöfn. Um
tíma starfaði hann í Berlín og
ferðaðist um Þýskaland til að
kynnast þarlendri menningu.
Þaðan hélt hann til Englands og
innritaðist í John Ruskin CoIIege
í Oxford, sem stundum var
nefndur háskóli öreiganna. Þar
voru efnilegir almúgamenn við
nám og var takmarkið að mennta
þar verðandi forystumenn í
ensku verkalýðshreyfingunni og
flokki hennar. Það umhverfi var
Jónasi að skapi. Þegar hann kom
heim 1909 eftir þriggja ára nám
og störf erlendis í þremur lönd-
um gerðist hann kennari við ný-
stofnaðan Kennaraskóla.
En hann lét ekki deigan síga á
ritvellinum og skrifaði í blöð og
tímarit um mennta- og menn-
ingarmál, samvinnumál og þjóð-
félagsrýni. 1917 varð hann rit-
stjóri Tímarist íslenskra sam-
vinnufélaga og hóf þá þegar að
reka áróður fyrir stofnun sam-
vinnuskóla. Rök hans voru m.a.
eftirfarandi: „Takmark skólans
ætti að vera að æfa á hverju ári
nokkra unga en þó þroskaða
menn, sem áhuga hefðu á sam-
vinnumálum, svo að þeir væru
jafnfærir, eða betur, til að vinna
við samvinnustörf eins og út-
skrifaðir menn úr algengum
verslunarskólum eru til að fást
við kaupmannaverslun. Starf
Jón Sigurðsson rektor breytti
Samvinnuskóianum í Samvinnuhá-
skóla.
skólans mundi vera með tvenn-
um hætti. Fyrst að glæða skiln-
ing á samvinnunni og einlægan
vilja nemenda til að vinna fyrir
þá hreyfingu, og í öðru Iagi veita
þeir algenga verslunarsérmennt-
un. Fyrra atriðið væri það sem
greindi samvinnuskólann frá al-
gengum verslunarskóla. Það,
framar öllu öðru, gæfi honum
lífsgildi.“
Fnunkvöðlarnir
Það var fyrst og fremst Jónas frá
Hriflu sem mótaði Samvinnu-
skólann og hann hélt ávallt góðu
sambandi við skóla sinn og ken-
ndi þar þótt hann tæki að sér
mikilvæg störf á öðrum vettvangi
þjóðmála. Hann Iét af störfum
fyrir aldurs sakir 1955, en þá
flutti skólinn að Bifröst í Borgar-
firði og varð heimavistarskóli.
Guðmundur Sveinsson tók þá
við stjórn skólans og nýr kafli
hófst í íslensku skólastarfi.
Áhrifa þeirra Jónasar og Guð-
mundar gætir víða og höfðu mik-
il áhrif á nemendur sína, sem
margir segja að þeir geti hvorki
ofþakkað né ofmetið. Jón Sig-
urðsson fyrrverandi skólastjóri
hefur skráð sögu skólans og gaf
hann ritinu heitið Bifrastarævin-
týrið og Jónasarskólinn. Getur
hann þess að hlutur þeirra
Jónasar og séra Guðmundar sé
slíkur að sjálfsagt sé að geta
þeirra umfram alla aðra, sem
starfað hafa við Samvinnuskól-
ann. Jón skrifar:
Jónas Jónsson var ákaflega
umdeildur maður á sínum tíma
enda sótti hann í orrahríðirnar.
Eftirmæli hans eru orðin miklu
betri en samtímaumsagnir ým-
issa voru. Jónas kom mjög víða
við en hér verður því haldið fram
að langmikilvægasti skerfur hans
hafi verið það stórkostlega hlut-
verk sem hann lék í því að gera
Islendinga að skólagenginni
þjóð, að leysa uppvaxandi kyn-
slóðir af fjötri menntunarleysis
og opna þeim þannig leiðir til
frama og frelsis, framfara og
hagsældar. Með þessu er ekki
gert lítið úr framlagi annarra
manna á þessu sviði, en aðeins
tekið fram það sem almennt
sannmæli hefur orðið um.
Frumkvæði og forysta Jónasar á
þessu sviði er ómetanlegur skerf-
ur til þjóðarsögunnar.
I störfum sínum og afskiptum
af málefnum þjóðarinnar var
Jónas um fram allt boðberi,
hvatamaður og kennimaður.
Meginhlutverk hans var að veita
öðrum innblástur og vekja
öðrum hungur eftir nýrri vit-
neskju og nýstárlegum athöfn-
um. Allt fram á síðustu ár sín var
hann brennandi í andanum og
Róttækur iniiinililiita iiiaöur
Jónas Jónsson var ævinlega rót-
tækur maður, - eða sem kallað
var þá „radikal" og miðað að
jöfnu við danskar og ekki síður
franskar fyrirmyndir. Sem rót-
tækur hvatamaður hlaut hann
lengst af að taka sér stöðu fremst
og yst í þeim stjórnmálaflokki
sem hann átti meginþátt í að
móta. En ef frá er talið ótrúlega
stutt virkt forystuskeið Jónasar
var hann eiginlega alltaf róttæk-
ur minnihlutamaður í Fram-
sóknarflokknum; aðeins um 3-4
ára skeið í upphafi 4. áratugarins
verður sagt að Jónas hafi ráðið
þar ferðinni.
Hugmyndir Jónasar um skóla-
mál og skólakerfi, héraðsskóla
o.fl., hlutu að víkja fyrir nýrri
sjónarmiðum þegar leið á starfs-
tíma hans. Hann Iét þó aldrei
undan sjálfur. Mörgum árum
síðar komust svipuð viðhorf til
kennslu og skólakerfis til önd-
vegis aftur. Allt fram á síðustu ár
sín hamraði Jónas á skoðunum
ferði, þjóðrækni og lífsstefnu en
tækniþekking og sérþekking áttu
að lúta þessum markmiðum. En
þetta mátti ekki fyrir neinn mun
vera hvaða lífsstefna sem er
heldur þjóleg og alþýðleg lífs-
stefna. Svipuð var afstaða
Jónasar til samvinnumanna en
skoðun hans var sú að sam-
vinnustarfið hefði siðferðilegt og
menningarlegt ágæti.
Kennslustörf Jónasar báru af-
stöðu hans skýrt vitni. Hann var
lýðháskólamaður og lagði þunga
áherslu á mótunaráhrif kennar-
ans. Og hann iðkaði þetta sjálf-
ur. Hann skrifaði vinsælustu
kennslubækur þjóðarinnar en í
eigin kennslu notaði hann enga
bók. Hann veitti nemendum sín-
um innblástur og mótaði þannig
líf þeirra margra æ síðan. Margt
var á sínum tíma sagt og ritað
um „valdakerfi" hans og Jónasar-
mennina úti um allt þjóðfélagið;
undirstaðan í þessu „kerfi“ var
fyrrverandi nemendur hans.
Hann vildi ekki kenna með því
sem hann sjálfur nefndi „stað-
reyndaítroðslu", hann vildi ekki
„setja nemendum fyrir“, hann
fylgdi engri eiginlegri „náms-
skrá“. Hann krafðist þess að
kennslustund væri skemmtileg
og lífleg, og öllum heimildum
ber saman um að hann náði
ótrúlegum árangri.
Viðskipta- og félagsmála-
skóli
Séra Guðmundur Sveinsson
gerðist skólstjóri Samvinnuskól-
ans á mikilvægum tímamótum í
sögu stofnunarinnar. Hann var
víðmenntaður, ekki síst í hug-
mynda- og menningarsögu og fé-
/ tíð Hauks ingibergssonar skólastjóra á Bifröst hóf Samvinnuskólin að út-
skrifa stúdenta.
Fjöibreyttri fræðslu hefur verið haidið uppi afhálfu Samvinnuskólans
gegnum tíðina. Myndin er frá verslunarnámskeiði fyrir samvinnustarfs-
menn, sem haldið var í tengisum við Vinnumálasamband samvinnufélag-
anna 1981.