Dagur - 02.10.1999, Síða 7

X^MT-
LAUGARDAGUR 2. OKTÓBER 1999 - 7
RITS TJÓRNARSPJALL
„Því hvernig er hægt að láta
hæfileika allra njóta sín nema í
þjóðfélagi sem kemur jafnt fram
við okkur öll, þar sem lokaðar
dyr uppskafnings og fordóma,
vanþekkingar og fátæktar, ótta
og ranglætis hindra okkur ekki
lengur í að ná fullum þroska?
Ekki sömu tekjur. Ekki sama lífs-
stíl eða smekk eða menningu.
Heldur raunverulegt jafnræði:
Jafngildi allra, jöfn tækifæri til
að njóta sín, jafn aðgangur að
þekkingu og tækifærum. Sami
réttur. Sama ábyrgð. Stéttabar-
áttunni er Iokið.
En baráttan fyrir sönnu jafn-
ræði er rétt að byrja.
Eg segi við barnið, sem kemur
svangt í skólann en þyrstir í
þekkingu: Eg veit um hæfileik-
ana sem þú ert fætt með, og
gremjuna sem þú finnur til
vegna þess að þeir eru lokaðir
inni. Við munum leysa getu þína
úr læðingi.
Þeim konum, sem er frjálst að
vinna, en vita varla hvernig þær
eiga að komast í gegnum daginn
vegna þess að þær eru líka mæð-
ur, sem sinna og hjálpa, segi ég:
Við munum veita ykkur stuðning
til að leysa getu ykkar úr læðingi.
Við 45 ára gamla manninn,
sem kom til mín í viðtalstíma fyr-
ir nokkrum mánuðum, hræddur
um að hann myndi aldrei fá at-
vinnu aftur, segi ég: Þú varðst
ekki gagnslaus þegar þú varðst
45 ára. Þú átt skilið að fá tæki-
færi til að byija upp á nýtt og við
munum leysa getu þína úr læð-
ingi.“
Þannig hljóðar lítið brot úr
ræðu Tony Blairs, sem flutt var í
byrjun vikunnar á þingi breska
Verkamannaflokksins, ræðu sem
vakið hefur mikla athygli vítt og
breitt um heiminn og kaflar voru
m.a. birtir úr hér í blaðinu í gær.
Stormsveipur
Hvað svo sem annars má segja
um efnisatriðin í málatilbúnaði
Blairs, er því ekki að neita að
hann kemur eins og ferskur
stormsveipur inn í hina pólitísku
umræðu, ekki síst gagnvart okk-
ur hér á Islandi sem erum að
koðna niður í hinni takmörkuðu
umræðu sem á sér stað í land-
inu. Islensk stjórnmál eru hin
síðari misseri miklu frekar farin
að lúta lögmálum hlutabréfa-
markaða en hugmyndafræði og
verðbréfamiðlarar eiga margfalt
auðveldara með að ná eyrum
stjórnmálamanna en gamaldags
pólitískir eldhugar sem vilja að
stjórnmálin snúist um hugsjónir
og framtíðarsýn. Verðbréfavakn-
ingin í íslenskri þjóðmálaum-
ræðu er mikil og ef ekki hefði
komið fram almenn umhverfis-
vakning í landinu þá væri hún al-
ger. Því verða þær hjáróma radd-
irnar, sem enn Iáta sér detta í
Tony Blair er umdeildur foringi, en hvað sem um hann og stjórnmál hans má annars segja þá leggur hann áherslu á hugsjónir og framtíðarsýn. íslensk
stjórnmál mættu gjarnan taka meira mið afslíku.
hug að þusa um jafnrétti og fé-
lagslegt réttlæti.
Framtíð og fortíð
Það er því hressandi að heyra að
einn helsti leiðtogi nútímalegrar
jafnaðarstefnu, maður „þriðju
leiðarinnar", flytur slíka vakning-
arræðu um réttlæti, jafnrétti og
bræðralag sem Tony Blair gerði.
En þótt hugsjónir og hugmynda-
fræðin séu sögð vísa til framtíð-
arinnar þá eru þær engu að síður
kunnuglegar og minna í raun á
eldheita baráttumenn fyrir fé-
lagslegu jafnrétti hér fyrr á öld-
inni. Það er ekki frá því að gamli
ungmennafélagsandinn svífi yfir
vötnunum hjá Blair. Kannsld á
hann meira sameiginlegt með
þeim Jónasi frá Hriflu og Héðni
Valdimarssyni, sem aldrei höfðu
heyrt talað um þriðju leiðina, en
þeim forustumönnum Fram-
sóknar og samfylkingar sem í dag
segjast líta þriðju leiðina hýru
auga.
Hlutverk ríMsvaldsins
En hvort heldur sem menn trúa
því eða ekki að Tony Blair muni
leysa úr læðingi getu barnsins
sem þyrstir í þekkingu, kvenn-
anna sem hafa áhyggjur af börn-
um sínum, eða hálf fimmtuga at-
vinnulausa karlmannsins, þá er
það í sjálfu sér athyglisvert að
hann sem forsætisráðherra telur
það vera eitt sitt aðal verkefni að
greiða úr vanda þessa fólks.
Hann telur það m.ö.o. vera eitt
mikilvægasta verkefni ríkisvalds-
ins að grípa með virkum og af-
gerandi hætti inn í samféíags-
þróunina til að tryggja þegnun-
um jöfn tækifæri. Þarna kemur
fram trú hans á því að ríkisvald-
ið (með lagasetningu) hafi mikil-
vægu hlutverki að gegna við stýr-
ingu markaðssamfélagsins, hlut-
verk sem Anthony Giddens sem
hér var fyrr í sumar og er stund-
um kallaður hugmyndafræðing-
ur Blairs, hefur einnig undir-
strikað.
Áliersluiiiuiiur
Hér á íslandi hafa menn oft sagt
svipaða hluti og eflaust eru þeir
fáir sem myndu mótmæla því að
ríkisvaldið hefði skyldur af þessu
tagi, sem það væri sífellt að leit-
ast við að uppfylla. Þó er tals-
verður áherslumunur milli þess,
sem kemur fram hjá Blair og því
sem við eigum að venjast í um-
ræðunni hér heima. Hér hefur
hin bókstafstrúaða verðbréfa-
væðing stjórnmálanna leitt til
þess að óorð er komið á öll ríkis-
afskipti, og þeir eru fáir sem þora
orðið að tala fyrir virkum inn-
gripum ríkisvaldsins í þjóðfélags-
þróunina. Viðkvæðið er jafnan
að hlutverk ríkisvaldsins sé að
skapa almenn skilyrði fyrir þegn-
ana að athafna sig og til að at-
vinnurekstur þeirra geti blómstr-
að. Ríkið eigi ekki að skipta sér
af einstökum málum.
Ákveðin hætta
Þetta er vissulega rétt og full
ástæða til að taka kröftuglega
undir það. Hins vegar felst líka í
þessu sjónarmiði sú hætta að
ríkisvaldið dragi lappirnar al-
mennt, og beiti sér ekki af krafti
þegar það gæti einmitt verið
sniðugt að beita sér, af ótta við
að blanda sér í einstök og af-
mörkuð mál. Menn ætli að fara
svo varlega að þeir lendi í hálf-
káki og missi af tækifærum til að
verða skapandi í ríkisafskiptum
sínum og jafnvel leysa úr læðingi
getu fólks og skapa því tækifæri
sem það ekki hafði áður. Það eru
einmitt tækifæri af þessu tagi
sem vakningaræða Blairs gekk út
á - þetta er sú pólitík sem hann
er að setja á dagskrá þjóðmála-
umræðunnar í Bretlandi. Hann
er að tala um að beita ríkisvald-
inu og löggjafan'aldinu í ríkari
mæli en verið hefur í ýmsum
málum, án þess að slíkt geti
flokkast undir inngrip í einstök
tilfelli eða meiriháttar truflun á
markaðsbúskapnum. Kannski
tekst Blair ekíd að leysa þessi
nýju tækifæri úr læðingi - póli-
tískir andstæðingar hans hafa
svo sannarlega ekld mikla trú á
því. En engu að síður er umræð-
an áhugaverð.
Leyst lír læðingi
Umræðan er eflaust áhugaverð
fyrir þá sem þátt taka í henni, en
ekki síður fyrir okkur hin sem
fylgjumst með úr fjarlægð og
veltum fyrir okkur hvort þarna sé
eitthvað nýtilegt fyrir okkar eigin
pólitík. Hlutabréfapólitíkin er
sannast sagna full einsleit til að
geta gengið mikið lengur. Því
væri það kannski ekki slakt dags-
verk hjá breska forstæðisráðherr-
anum ef bergmálið af hug-
myndafræði hans næði að leysa
úr Iæðingi einhveija raunveru-
lega pólitík á Islandi á ný. Næði
að blása í þær hugsjónaglæður
sem vissulega eru hér fyrir hendi
og senda víxlarana aftur inn í
kauphallirnar þar sem þeir gera
Iíka mest gagn. Hugsjónir og
framtíðarsýn sem einkenna svo
mjög málflutning Tony Blairs er
eitthvað sem gjarnan mætti vera
meira af í íslenskum stjórnmál-
um. Þá gætu stjórnmálamenn
farið að deila um félagslegt rétt-
Iæti, jöfnuð, menntun og menn-
ingu samhliða efnahagsumræð-
unni. Og hver veit nema menn
gripu þá til einhverra ráðstafana
til að sporna við hinni gríðar-
legu eignasamþjöppun sem er að
eiga sér stað annars vegar, og
hins vegar við þeirri fátæktar-
gildru sem óbærilega stór minni-
hluti landsmanna stendur
frammi fyrir.
BIRGIR
GUÐMUNDS-
SON
Að leysa pól itík
úrlæðingiáný