Dagur - 10.12.1999, Side 8

8 - FÖSTUDAGUR 10. DESEMBER 1999
FRÉTTASKÝRING
Góðærið íramli
Forstöðiunaðiu Hag-
fræðistofnunar HÍ seg-
ir nú öU nauðsynleg
skUyrði fyrir hendi til
að koma af stað fjár-
málakreppu á íslandi
verði ekki haldið rátt á
spilunum í næstu
kjarasamningum -
samið um hófleg 2%.
Óáhyrgum opinherum
stjómvöldum og hönk-
um er kennt um vand-
ann.
„Treinum góðærið" var jTirskrift
morgunverðarfundar Samtaka at-
vinnulífsins, þar sem hagfræðing-
ar samtaka atvinnulífsins og Hag-
fræðistofnunar HI ræddu m.a.
um hvort takast muni að verja
góðærið. Hvort opinber umsvif
þrengi að samkeppnishæfni at-
vinnulífsins. Og „norsku Ieiðina“
um nýlegan „núll-samning“. Hér
þykir 2% raunlaunahækkun há-
mark. Samkævmt könnun telja
stjórnendur fyrirtækja í fram-
leiðsluiðnaði að launahækkanir
árin 1998 og 1999 hafi vegið
verulega að samkeppnisstöðu
gagnvart erlendum keppinautum
og að þenslan sé farin að reka
framleiðslustarfsemina úr landi.
Skýrt og skorinort - eða evru
„Eg held að áður en kjarasamn-
ingar hefjast sé það mjög mikil-
vægt að stjórnvöld og Seðlabank-
inn komi fram og segi skýrt og af-
dráttarlaust að ekki verði um það
að ræða að breytt verði um stefnu
í verðlagsmálum í náinni framtíð í
stað þess að varpa ábyrgðinni yfir
á aðila vinnumarkaðarins og segja
þeim að semja á ábyrgan hátt,“
sagði Tryggvi Þór Herbertsson,
forstöðumaður Hagfræðistofnun-
ar Háskólans.
Treysti stjórnvöld sér hins vegar
ekki til að gefa út slíka yfirlýsingu
- og standa við hana - væri e.t.v.
viturlegt að gefa krónuna upp á
bátinn og fá evruna í staðinn. Að-
ilum vinnumarkaðarins yrði þá
ljóst að ekki þýddi að treysta á
þriðja aðila til bjargar eftir mistök
í kjarasamningum. „Því óraun-
hæfir kjarasamningar við gengis-
festu kalla á samdrátt í atvinnulíf-
inu vegna of mikils kostnaðar og
atvinnuleysis í kjölfarið."
Nýr veruleikt?
Tryggvi Þór segir peningamála-
stefnu Seðlabankans og yfirlýs-
ingar stjórnvalda raunar benda til
þess að stöðugleiki í verðlagsmál-
um sé markmið bankans í dag, og
gefa til kynna að bankinn muni
ekki grípa inn í til að bjarga
óraunhæfum kjarasamningum
fyrir horn cins og áður fyrr, þegar
aðilar vinnumarkaðarins hafi not-
að Seðlabankann sem eins konar
„tryggingafélag“ sem leiðrétti
raunlaun með gengisbreytingum.
Einungis ef þetta er trúverðugt þá
búum við við nýjan veruleika. Og
grípi stjórnvöld ekki inn í þá fari
nýjar reglur um fjármagnsflutn-
inga frá Islandi að skipta máli.
íslenski fjármálamarkaðurinn
hefur sýnt flest merki óstöðug-
leika núna undanfarna mánuði,
segir Tryggvi Þór. Utlánaaukning-
in hafi verið gífurleg allt frá því
bönkunum var breytt í hlutafélög
á síðasta ári. Bankarnir hafi þan-
ið út efnahagsreikning sinn og
„lánuðu næstum hverjum sem
hafa vildi“. Þetta hafi virkað nán-
ast „eins og gamla góða seðla-
prentunin". Stjórnvöld hafi gert
mistök í því að skilja nýja hlutaféð
eftir í bönkunum, sem leitt hafi til
mikillar skuldasöfnunar bæði
heimila og fyrirtækja.
Skuldakreppa
Þrátt íyrir fjórðungs kaupmáttar-
aukningu hafi skuldir heimilanna
vaxið úr 130% ráðstöfunartekna í
144% síðan 1996 og skuldir fyrir-
tækjanna úr 73% af landsfram-
leiðslu í 90%. Tryggvi Þór segir
skuldasöfnun fyrirtækja ekki
þurfa að vera vandamál í sjálfu
sér sé féð notað til uppbyggingar
sem gefi af sér arð í framtíðinni.
Og eignir heimilanna hafi líka
vaxið á móti skuldunum með 25%
hækkun íbúðaverðs og 45%
hækkun úrvalsvísitölu á 2 árum.
En þar sem heimilin haldi sig bet-
ur stæð en áður hafi þetta leitt til
meiri neyslu en ella. „Þær að-
stæður sem hér er lýst jgætu leitt
til fjármálakreppu á íslandi ef
ekki er rétt haldið á spilunum,"
sagði Tryggvi Þór.
Yrði snögg niðursveifla á efna-
hagslífinu, með samsvarandi
Iækkun eignaverðs, væri óvíst að
heimilin og fyrirtækin gætu staðið
í skilum með lánin. Utlánin væru
fjármögnuð með erlendum
skammtfmalánum og ekki þyrfti
mikið út af að bregða til að illa
gæti farið. Sérstaklega sé alvarlegt
að gjaldeyrisforðinn dygði ekki
fyrir skammtímalánunum, sem
leitt gæti til alvarlegrar fjár-
málakreppu ef allt færi á versta
veg, líkt og gerðist á Norðurlönd-
um og síðan í Asíu og Suður-Am-
eríku í íyrra.
SMlningsleysi eða markaðs-
kröfur?
Tryggvi Þór minnir á að viðvaran-
ir Seðlabankans hafi verið virtar
að vettugi og seðlabankastjóri
hafi jafnvel sagt „að mikið hafi
skort á hjá forsvarsmönnum lána-
stofnana að þeir skildu hættuna
sem fylgdi því að Ijármagna útlán
innanlands með erlendum
skammtímalánum í þeim mæli
sem gert er í dag“. En af hverju?
„Var það vegna þess að banka-
menn tóku ekki mark á Seðla-
bankanum? Vegna skilningsleys-
is? Eða e.t.v. vegna þess að eftir
að bankarnir voru markaðsvæddir
voru kröfurnar um skamm-
tímaarðsemi frá hlutabréfamark-
aðnum mikilvægari en stöðugleiki
íslenska fjármálakerfisins?"
Kj arasanmingakreppa?
Hvernig gætu óraunhæfir kjara-
samningar stuðlað að fjár-
málakreppu á íslandi? Tryggvi Þór
segir öll nauðsynleg skilyrði til að
koma af stað fjármálakreppu hér
fyrir hendi. Ef samið yrði um
launahækkanir sem ekki tækju til-
Á morgunverðarfundi Samtaka atvinnulífsins í gær var kynnt það sjónarmið að allt umfram 2
lit til þess að afkastagetan er full-
nýtt og Seðlabankinn og stjórn-
völd gripu ekki inn í með gengis-
fellingum, myndu of há laun leiða
til aukinnar spennu á vinnumark-
aðnum með tilheyrandi óvissu,
gjaldþrotum og atvinnuleysi. Til-
trú erlendra lánardrottna myndi
þá minnka og erfitt yrði að endur-
fjármagna skammtímalánin.
Þrýstingur ykist á gengið og virði
íslensku krónunnar myndi minn-
ka og þar með auka greiðslubyrði
lánastofnana. Lækkandi eiginfjár-
hlutfall bankanna síðasta árið geri
þá enn berskjaldaðri fyrir áföllum
en ella.
Fjárflótti úr landi nýr
veruleiM
„Við þessi skilyrði myndu íjárfest-
ar, innlendir sem erlendir, missa
tiltrú á íslenskt atvinnulíf sem
gæti leitt til fjárflótta úr landi,
sem myndi enn minnka virði
krónunnar og auka vanda banka-
kerfisins. Þessi fjárflótti er nýr
veruleiki á Islandi," sagði Tryggvi
Þór. Annan möguleika á fjár-
málakreppu segir hann: Að efna-
hagslífið yrði fyrir utanaðkomandi
árifum, t.d. aflabresti, lækkandi
heimsmarkaðsverði á fiski eða áli,
eða einfaldlega að hin mikla
hækkun hlutabréfa á Bandaríkja-
markaði sé bóla sem spryngi með
tilheyrandi erfiðleikum fyrir lán-
ardrottna íslenska baknakerfisins.
Tvöföld OECD-kauphæMam
Ingólfur Bender sagði frá niður-
stöðum símakönnunar sem Sam-
tök iðnaðarins gengust nýlega fyr-
ir meðal stjórnenda fyrirtækja í
framleiðsluiðnaði öðrum en fisk-
iðnaði og stóriðju. „Vandamálið
sem við blasir verður vart Ijósara
en þegar þeir sem standa í rekstr-
inum segja: „Við erum að missa
markaðsstöðu oklíar, afkoman er
að versna, við erum búnir að flyt-
ja stóran hluta af starfseminni úr
landi eða allri frekari uppbygg-
ingu hér á Iandi hefur verið slegið
á frest.““
Samkvæmt upplýsingum frá Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnum segir
Ingólfur laun í framleiðsluiðnaði
hafa hækkað um 15% að meðal-
tali í iðnríkjum síðustu fimm árin
en 34% hér á landi. Enda töldu
97% svarenda í könnuninni að
innlendar launahækkanir síðustu
tveggja ára hafi vegið að sam-
keppnisstöðu fyrirtækjanna gagn-
vart erlendum keppinautum. Um
60% töldu markaðshlutdeild síns
fyrirtækis hafa minnkað af þess-
um sökum. Helmingurinn að inn-
lendar vaxtabreytingar hafi vegið
að samkeppnisstöðu fyrirtækja
þeirra gagnvart erlendum keppi-
nautum og nær 60% að gengis-
breytingar á þessu ári og því síð-
asta hafi haft þau áhrif.
Einn framleiðandi sagðist ný-
lega hafa flutt 30 manna verk-
smiðju úr landi og annar að hann
hafi slegið fyrirætlunum um
markaðsetningu nýrra afurða og
aukna framleiðslu á frest.
Opinbera kerfid tvöfaldalst
Versnandi samkeppnisstöðu um
þessar mundir segir Ingólfur ekki
léttvægt skammtímavandamál,
heldur muni hún draga úr ný-
sköpun í framtíðinni. Aukin út-
gjöld ríkis og sveitarfélaga grafi
undan grundvelli varanlegs hag-
vaxtar hér á landi og ógni nú
rúmlega áratugar uppbyggingar-
starfi innlends einkarekstrar.
„Fjölgun opinberra starfsmanna
og hækkun launa þeirra dregur úr
sköpun verðmætra starfa í einka-
rekstri." Umfang opinbers rekstr-
ar hafi tvöfaldast hér á tveim ára-
tugum, bæði mælt sem hlutfall af
Iandsframleiðslu og heildarfjölda
starfa í Iandinu. Fimmtungur
hagkerfisins og allra starfa f land-
inu séu í opinberum rekstri og
séu íslendingar nú að nálgast
toppsætið í þessum efnum innan
OECD.
An hóflegra kjarasamninga er
ávinningi síðustu ára fórnað að
hluta eða öllu Ieyti segir Ingólfur.
„Kæruleysi hins opinþera í launa-
málum og aðhaldi að undanförnu
er vftavert en réttlætir alls ekki
viðlíka kæruleysi í komandi kjara-
samningum. Þó að opinberir aðil-
ar fari óvarlega með eld leysum
IIEIÐUK
HELGA-
DÓTTIR