Dagur - 13.01.2001, Blaðsíða 10

34 — LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 2001
ÞJÓÐMÁL

Þegar allir leggj ast á eitt
JAKOB
m j FRIMAJVN
j MAGNUSSON
ÉlK- Æt SKRIFAR
Davíð Oddssyni mælist að jafn-
aði vel í árlegu áramótaávarpi
sínu í Ríkissjónvarpinu. A ný-
liðnu gamlárskveldi ræddi hann
um fréttnæma stóratburði , en-
fjallaði jafnframt um nokkur
merkismál liðinnar aldar sem
ekki er hægt að kalla atburði og
því síður fréttir. A gamlárskvöld
1997 voru vangaveltur ráðherr-
ans á sambærilegum nótum. Þá
tók hann dæmi um hve niis-
jafnlega við upplifum hlutina: 40
manns fylgjast með sama atburði
sem síðan er lýst á 40 mismun-
andi vegu.
Hið árlega áramótaskaup Rík-
issjónvarpsins er gott dæmi um
atburð sem að jafnaði hlýtur að
vera lýst á marga mismunandi
vegu af þeim sem fylgjast með
því hverju sinni. Eftir því sem ís-
Iensku fjölmiðlunuin fjölgar og
aðgangur okkar að hinum er-
lendu eykst, þá hljóta tilvísanir
að verða erfiðari og samnefnarar
vandfundari. Þannig er t.a.m.
orðið margfalt erfiðara og flókn-
ara en áður var, að framleiða
tónlistar „smell'1, lag sem allir
heyra og læra. Aður dugði að fá
spilun í gömlu „gufunni" en nú
dreifist hlustun á a.m.k. 10 mis-
munandi útvarpsstöðvar, sem
hver hefur sinn afmarkaða stíl
og hlustendahóp.
Sá sem þetta ritar hefur und-
antekningarlaust fylgst með ára-
mótaskaupinu og meðtekið það
sem skemmtilega þjóðlegt og
gamaldags, jafnvel púkalegt fyr-
irbrigði, sem byggir á gamalli ís-
lenskri revíu- og gamanleikja-
hefð. Oft hefur manni fundist
þetta fremur þunnur þrettándi,
misvel leikinn og uppfærður,
brandararnir misbeittir og svo
f’ram eftir götunum. Aldrei hefur
manni þó dottið annað í hug en
að áramótaskaupið ætti að vera
áfram á sínum stað og að maður
komi áfram til með að vilja horfa
á það.
Þá hefur maður smám saman
orðið betur meðvitaður urn að
það er þrátt fyrir allt manns eig-
in lfðan ekki sfður en stemning-
in í kringum mann, sem mótar
að verulegu leyti það hvernig
maður meðtekur skaupið hverju
sinni. Um þetta sannfærðist ég
enn betur sl. gamlárskvöld. Mér
var alveg bærilega skemmt svona
yfirhöfuð og sumt fannst mér al-
veg prýðilegt. Grunna Iaugin,
Megas og Friðrik Þór svo dæmi
séu nefnd. I mínum hópi var fólk
almennt sammála um að hér
hefði fremur vel tekist til miðað
við skaup síðustu ára,og almennt
hefur maður jú álitið sig og sína
með skopskyn svona rétt í eða
yfir meðallagi.
En síðan heyrir maður ofan í
áhrifamikla álitsgjafa og
húmorista eins og Hallgrím
Helgason og fleiri sem hafa bcr-
sýnilega upplifað þetta einhvern
veginn allt öðru vísi. Og svo
vindur þetta upp á sig.
lVIeð aðstoð Eirfks Jónssonar
og fleiri fjölmiðlamanna er eins
og reynt hafi verið að ná sam-
stöðu um að hér hafi verið á
ferðinni eitt versta skaup allra
tíma. Og þegar búið er að gefa út
veiðileyfi á einhvern eða eitt-
hvað, þá afhjúpast sá þáttur
þjóðareðlisins sem manni þykir
livað ógeðfelldastur: sú fróun
sem virðist felast í að leggjast á
eitt við að skjóta niður og sparka
í það sem virðist Iiggja sæmilega
við höggi. Fram stígur hverálits-
gjafinn af öðrum og eys úr skál-
um illkvittni sinnar, depurðar
sinnar og vansældar: Skaupið
var sumsé gjörsamlega ómögu-
Iegt. Síðasta sort. Jafnvel hneyk-
sli.
Mín skoðun er sú að svo hafi
alls ekki verið. Þeir sem þannig
mæla eru að líkindum fyrst og
fremst að lýsa eigin líðan þetta
tiltekna kvöld. Eg fullyrði að
sjaldan eða aldrei hafi Ieikur og
leikstjórn áramótaskaups verið í
jafngóðu lagi, að mörg ágæt at-
riði hafi prýtt skaupið að þessu
sinni og að tónlist og tónlistar-
stjórn hafi verið til mikillar fyrir-
myndar. Eg hlýt sem óbreyttur
áhorfandi að hafna því að þeir
sem þarna komu við sögu hafial-
farið skilað vondu verki. Eg uni
því sömuleiðis illa að hinum
ágæta og merka Iistamanni, leik-
stjóranum Þórhildi Þorleifsdótl-
ur skuli úthúðað með þeim hætti
sem gert hefur verið í sumum
fjölmiðlum. Það er rætinn upp-
spuni að leikarar hafi þurft
áfallahjálp og sömuleiðis í hæsta
máta ósennilegt að höfundar
kannist ekki við neitt sem í
skaupinu var.
Því kunna vissulega að fyigja
átök að setja santan á skömmum
tíma nýtt efni sem ætlað er að
höfða til allrar þjóðarinnar. En
slíkt er ekki tilefni til blaðaskrifa
eða ófrægingar viðurkenndra
listamanna. Þeim ber að þakka
það sem vel tókst.
Yndislega áin mín
KÁJUÞOR
GRIMSSON
/ GARÐI,
MÝVATNSSVEIT
SKRIFAR
Við lifum í breytilegum heimi.
Það sem þótti gott og sjálfsagt í
gær, getur á morgun verið talið
rangt, jafnvel bannað. Þegar ég
var krakki þótti t.a.m. sjálfsagt
að menn reyktu hvar sem var
(nema í hlöðunum). Menn grófu
skurði, jöfnuðu hóla, byggðu og
rifu hús sín án teljandi afskipta
annarra. Hinar meiri fram-
kvæmdir voru með sama sniði.
Vegagerðin birtist einn daginn,
jarðýtan kom fyrst og ýtti öllu
lauslegu jarðefni úr báðum átt-
um upp í bálk. Svo kom vélskófl-
an sem mokaði úr þeim hólnum
sem nálægastur var upp á vöru-
bíla sem síðan sturtuðu af sér
ofan á bálkinn, kölluðu það held
ég burðarlag, svo var kannski
farið hinum megin í hólinn ef
efnið var eitthvað fínna þeim
megin og það sett ofan á allt hitt.
Ef vegurinn a tarna reyndist að
öllu búinn safna á sig snjó,
komu ýtur, skóflur og vörubílar
aftur og færðu veginn eða bara
ýttu nýjum upp við hliðina. Nátt-
úruspjöll? Hvað var nú það?
Þurftu menn ekki að komast
leiðar sinnar? Vegurinn fram hjá
mínum bæ er núna í sínu fjórða
stæði, hin þrjú eru við hliðina.
Þetta vbru frjálslegir tímar,'
frjálsir til athafna. Til fram-
kvaemda. Til yfirgangs gagnvart
öllu og öllum sem reyndu að
standa blessuðum framförunum
lýrir þrifum. Vcgurinn, síminn
og rafmagnið voru þeir erkiengl-
ar framfaraguðanna sem öllum
var hollast að láta óárcitta við
iðju sína.
Afdalakarlar ei spurðir
Laxá í Suður-Þingeyjarsýslu er
ein hin fegursta bergvatnsá
þessa lands. Ein fárra fellur hún
um algróið land, allt frá upptök-
um sínum við Mý’vatn til sjávar,
eyjar hennar og hólmar blóm-
skrýddir hálft fjórða hundrað. Að
ógleymdum gljúfrunum einu
mesta náttúruundri héraðsins. I
góðu samræmi við tíðarandann
fóru Akureyringar auðvitað
þangað í gljúfrin, til að gera sér
rafmagn sem þeir svo fluttu með
vírum yfir tvö stór vatnsföll
óvirkjuð. Og Iétu ógert að spvrja
eirihverja afdalakarla þar um
slóðir hvort þeir væru veíkomnir.
1950! Flvorki þá né síðar. Hins
vegar brugðu stjórnarformaður
og framkvæmdastjóri Laxárvirkj-
unar sér í sunnudagsbíltúr aust-
ur í Laxárdal einhvern vetrar-
morgun seint á sjöunda ára-
tugnum og húsvitjuðu hjá
kiirlunum. Voru svo vinsamlegir
að benda þeim á að nú skyidu
þeir hætta að by'ggja og rækta,
þessu yrði sko sökkt bráðum,
kannski væri sniðugt að bregða
sér af bæ á meðan. Mannasiðir?
Hvað er nú það? Þurfum við ekki
rafmagn? Nei nú átti sko aldeilis
að virkja sprænuna. Þegar búið
Og svo sirngu helvítin
„Yndislega áin mín“
og eru enn í dag
montnir af uppátæk-
inu. Líklega er það
rétt að með hvellin-
um við Miðkvísl hafi
uppfundist þetta
skramhans fyrirbæri,
umhverfisvemd eða
hvað menn nú kalla
það. Að standa upp í
hárinu í valdsstjóm-
inni og framförum.
væri að bæta út í hana Suðurá,
Svartá og dulitlu af jökulgormi
Skjálfandafljóts. Já þá yrði nú al-
deilis sjón að sjá hana Laxá með
fönguleg bændabýlin á botnin-
um!
Verum málefnalejj
En það er til Iítils að vera að rifja
öll þau áform upp nú til dags
þegar allt er bannað. Þetta bara
svona flaug um hugann þegar ég
las greinarkorn í Degi þann 5.
jan. nú á þessari nýbyrjuðu
ólánsöld. Það heitir „Yndislega
áin mín“. Menn á greindarstigi
okkar Geirs A. Guðsteinssonar,
sem skrifar greinina, ættu sann-
arlega að gcta verið dável sam-
mála því sem þar er sagt. Hjördís
Finnbogadóttir og Ævar Kjart-
ansson áttu sko hreint ekkert
með að gera útvarpsþátt um
grátleg afdrif stíflunnar í Mið-
kvísl sem ofstækisfullir Mývetn-
ingar grönduðu í annarlegu
ástandi eftir líkræðu séra Arnar
fyrr um daginn þann 25. ágúst
1970. Sérstaldega ekki af því að
Hjördís fæddist í Mývatnssveit
en hans áar aftur á móti bjuggu
á Hólsfjöllum. (Reynum að vera
málefnaleg!) Þess vegna höfðu
þau ekki nef til að þefa uppi einn
einasta mann sem var til þess
reiðubúinn og fuilfær að réttlæta
djarfleg áform Laxárvirkjunar í
því endalausa stríði gegn ómögu-
lcgu náttúrufari landsins. Aðeins
Knút Ottestedt, sem meyr í ell-
inni „játar vissar efasemdir" og
iðrast þess að hafa sjálfur hafnað
lillögu sáttasemjara um aðeins
18 m. háa stíflu í mynni Laxár-
dals. Hefði vissulega verið skárri
en engin. Þá hefði þó tekist að
sökkva einhverjum þeirra van-
þakklátu hokurbænda sem laun-
uðu Laxárvirkjun kurteisisheim-
sóknina hér í den, með því að
slást í för með mývetnskum jarð-
arfarardelinkventum að sprengja
stífluna góðu með stolnu
dýnamíti, auðvitað frá Laxár-
virkjun! Og svo sungu helvítin
„Yndislega áin mín" og eru enn í
dag montnir af uppátækinu. Lík-
lega er það rétt að með hvellin-
um við Miðkvísl hafi uppfundist
þetta skrambans fy'rirbæri, um-
hverfisvernd eða hvað menn nú
kalla það. Að standa upp í hárinu
í valdsstjórninni og framförum.
Trúað gæti ég að í Islandssögu
ókominna kynslóða verði þeirra
getið, þessara manna, sem hitt-
ust eitt síðsumarskvöld til að
greiða götu árinnar. An umhverf-
ismats. An flókinna hugleiðinga
um hvaða aðferðir væru réttastar
til að meta „verndargildi" ár-
sprænu á móti hagkvæmni virkj-
ana. Og líklega verða fá afrek
norðlenskra önnur tíunduð í
kaflanum um 20. öldina - eða
hver gætu þau verið? I öllu falli
var hæfilegt af Geir A. Guð-
steinssyni að nota þetta tækifæri
sem önnur til skítkasts að Mý-
vetningum, - sumt breytist þó
aldrei. En örvæntum þó ekki.
Enn er nokkur von að verksí-
gjörnum mönnum lánist að
svíkjast að móður náttúru þar
scm hún er berust - og að þcir
bíti þá ófétið svo dugi. Mývatn.
Slíkra manna verður minnst. Því
orðstír deyr aldreigi.
(Millifyrirsagnir eru blaðsins)