Dagur - Tíminn Reykjavík - 27.03.1997, Qupperneq 2

Fimmtudagur 27. mars 1997
SÖGUR O G SAGNIR
®agur-tEtmhm
Vettvangur konungsglímunnar 1921 (myndataka: Magnús Ólafsson eða Ólafur Magnússon).
í ævisögu Hermanns (útg. 1990,
I. bindi, bls. 41/42) er þess getið
að hann er einn keppenda Skjald-
argb'mu Ármanns 1920, og mun
vera haft eftir viðtali höfundar
(Keppnismenn, Frímann 1971, bls.
16):“... Þá hafði hann ekki keppt í
glímu síðan á þingstaðnum í
Hegranesi. Fann íljótlega illa til
þess, að æfingar síðan 1917 höfðu
verið litlar eða engar. Þegar glím-
an var um það bil hálfnuð voru
kraftarnir gjörsamlega þrotnir.“
Tekið fram í tengslum við frásögn
um þrotna krafta í Skjaldargh'mu:
„Hermanni þótti ilit að skilja
þannig við íþróttina og notaði
tækifærið haustið 1920 til að hefja
æfingar.“ Veturinn 1920-21 iðkaði
Hermann glímu og líkamsæfingar
sér til styrks og þreks. Þetta atvik
sýnir hið heilbrigða viðhorf Her-
manns til íþrótta og íþróttafærni
sjálfs sín. Hann eignaðist góða
glímufélaga og blandaði geði við
þá, svo að hann aflaði sér sem fyrr
greinir trausts þeirra til þess að
sitja í stjórn Ármanns og vann þar
félaginu vel. Hann var keppandi
um íslandsmetið 1920, en þá voru
viðureignir manna metnar til ein-
kunna í fyrsta sinn í keppni um
sérstök verðlaun. Þau verðlaun
hlaut Þorgils Guðmundsson frá
Valdastöðum í Kjós (Umf. Dreng-
ur). Hermann Jónasson náði 4
vinningum af 12 mögulegum.
Fimmtán hófu keppni en 2 gengu
úr keppni vegna meiðsla. Sami
háttur á verðlaunum var hafður á
Skjaldargh'mu Ármanns 1921.
Tvenn aðalverðlaun - önnur Ár-
mannsskjöldurinn fyrir flesta
byltusigra (vinninga). Hin bikar
fyrir fagrar eða bestu glímur.
Glímuna hófu 12, en tveir gengu
úr vegna liðhlaups. Hermann náði
næst flestum byltusigrum (8) og
var dæmdur bikarinn (fegurðar-
verðlaunin). Meðal slæmra um-
sagna um glímurnar var þessi
einna hörðust: „Ef íslenska glíman
á að verða bolaleikur ... þá er
sjálfsagt að leggja hana niður þeg-
ar í stað, áður en hún verður al-
þjóð til skammar." Skjaldarglíman
sem hér um ræðir var háð 1. febr-
úar 1921. Tveimur dögum síðar
var í umsögn Alþýðublaðsins um
glímumótið skýrt frá óánægju
áhorfenda um ljóta glímu Tryggva
gegn Hermanni, að þeir hefðu vilj-
að dæma ógilda byltu þá sem
Tryggvi gerði Hermanni.
Framundan voru tvennar glímur
fyrir gh'mumenn að búa sig undir.
Íslandsglíma 20. júm' og Konungs-
gh'ma 28. júní á Þingvöllum. Kon-
ungskoma Kristjáns X. var ráð-
gerð 1920, síðsumars, en sökum
þess að konungur meiddist á fæti
var íslandsför hans frestað um ár.
Stöldrum aðeins við og íhugum
viðhorf forystumanna stjórnar
iþrótta um þessar mundir (1919-
1921)
Þátttaka íslendinga í
Olympíuleikum 1920 í
Antwerpen ferst fyrir
Ráðgert var að Ólympíuleikar
færu fram í Antwerpen í Belgíu
1920 í ágúst. Keppni í skautaí-
þróttum fór fram um vorið.
Hokkíið unnu Fálkarnir frá
Winnipeg. Settu 29 mörk en fengu
á sig 1. Allir keppendur af íslensk-
um foreldrum nema annar vara-
maður. „Opið brér sendi stjórn ÍSÍ
sambandsfélögum sínum 25. nóv-
ember 1919, til þess að greina frá
meginatriðum í viðhorfi hennar til
glímunnar í sambandi við Olymp-
íuleikana, t.d. „varðar mestu um
mannvalið." Stjórnin áleit bikarinn
frá Oiympíuleikunum 1912 far-
andbikar sem keppt verði um á
Olympíuleikum og því tekur hún
fram í bréfinu: „Verðum við nú að
verja gripinn, ..." og. við mun-
um leggja alla stund á að velja þá
menn eina til fararinnar sem mik-
ið kveður að í öllum greinum, eru
þéttir á velli og þéttir í lund, séleg-
ir menn og vel vaxnir, vasklegir og
prúðmannlegir í allri framgöngu
... sí og æ að hafa það hugfast að
glíman er íþrótt en ekki áflog ..."
Þrátt fyrir þessa hvössu hvatn-
ingu og stofnun nefndar til þess að
fylgjast með glímuæfingum, jafnvel
standa fyrir æfingum og að glímt
var víðar á landinu en áður var, þá
var hætt að senda glímumenn til
leikanna. Olympíunefnd Belga
hafði þó boðið stjórn ÍSÍ að glím-
an, „... myndi njóta sömu kjara og
á Olympíuleikunum í Stokkhólmi
1912.“ Á þessum leikum gæfist ís-
lenskum íþróttamönnum í fyrsta
sinn tækifæri til þess að ganga inn
á leikvang Olympíuleika undir
nafnspjaldi og þjóðfána sjálfstæðr-
ar þjóðar, þá var heykst á þátttök-
unni, þó glímumenn væru í öllum
landsfjórðungum og mættu á t.d.
Íslandsglímum fjölmennir. Meðal
þeirra voru aíburða glímumenn,
svo sem Hermann Jónasson, Þor-
gils Guðmundsson frá Kjós, Guðni
A. Guðnason frá Súgandafirði,
Bjarni Bjarnason frá Auðsholti í
Ölfusi, Ásgeir Eiríksson frá Stokks-
eyri, Georg Gíslason frá Vest-
mannaeyjum og gæti ég marga
talið til viðbótar. Enn voru virtir
glímumenn úr glæsiflokknum frá
1912, á góðum aldri, þeir Guð-
mundur Kr. Guðmundsson og
Magnús Tómasson Kjaran og jafn-
vel Sigurjón Pétursson (32 ára).
Auk snjallra glímumanna til að
skipa 6-10 manna glímuflokk þá
áttum við hlauparann Jón Jónsson
Kaldal sem beið eftir tilnefningu
að heiman í Kaupmannahöfn en
keppti svo fyrir Dani. í Noregi var
Sigurður Guðjónsson frá Brunn-
húsum í Reykjavík í fremstu röð
grísk-rómverksra fangbragða-
manna þar í landi. Að þessari
ákvörðun mun hafa staðið þröng-
sýni menguð af teprulegu viðhorfi
til þeirrar íþróttamennsku sem
þjóðin bjó yfir. Þeim yfirsást einnig
með hina fáguðu og getumiklu
fimleikaflokka kvenna og karla
innan ÍR í Reykjavík, sem Björn
Jakobsson stjórnaði. Síðar kom í
ljós að um 1920 voru þeir hæfir til
þátttöku í flokkakepppni eða sýn-
ingum á alþjóðlegum mótum (farir
þessara flokka til Noregs 1927 og
heimsmóts fimleika í Calais 1928
vöktu athygli). Við að mæta ekki
1920 á Olympíuleikum í
Antwerpen var til þess að ísland
var ekki með í París 1924, Amster-
dam 1928, Los Angeles 1932.
Konungsglíma
undirbúin
Slíkur var hugur íþróttaforyst-
unnar er Hermann var kominn á
íþróttavettvanginn. Olympíuleikar
án íslands voru frá 1920 og
framundan Konungsglíma mið-
sumars 1921. Átta dögum eftir ís-
landsglímu, sem fór fram 20. júm'.
Hermann Jónasson vann Grettis-
beltið á því móti og þar með varð
hann gh'mukappi íslands. Hann
fékk byltu fyrir Guðna A. Guðna-
syni „kóngabana". Engin verðlaun
voru veitt fyrir „fagra glímu". Slík
verðlaun urðu eigi stöðug fyrr en
1924, er Stefnuhornið kom til
sögu.
Dómur þess sem skrifaði um fs-
landsglímuna 1921 í blaðið Þrótt
(9.-10. tbl. 4. árg.) var: . að
þessi Íslandsglíma var einhver sú
ljótasta og leiðinlegasta sem hér
hefur háð verið. Fjórir menn
gengu úr glímunni, tveir vegna
þess hve illa var gh'mt, en tveir
vegna meiðsla.“
Af starfsskýrslu ÍSÍ fyrir tíma-
bilið frá í aprfl 1920 til í apríl 1921
má lesa (18 atriði) að stjórn ÍSf
hefur verið fahn framkvæmd á
gh'mu fyrir Kristján konung X. á
Þingvöllum, er hann yrði væntan-
lega staddur þar 28. júní. eins og
fyrr sagði hafði konungskoman
verið fyrirhuguð sumarið 1920 en
því hafði stjórn ÍSÍ 1919 skipað
nefnd til þess að undirbúa fram-
kvæmd Konungsglímu. Stóð hún
fyrir æfingum, sem jafnvel utan-
bæjar glímumenn sóttu. Má greina
af fundargerðum stjórnar ÍSÍ að
fljótlega hefur þessi konunglega
glíma verið ráðgerð sem sýning en
þó svo að viðureignum skyldi hætt,
ef til byltu kæmi. Þátttaka ekki
frjáls, þ.e. gh'man ekki opið mót,
heldur ráði nefndin hverjir gli'mdu
(buðu til þátttöku) frammi fyrh
konungi og svo langt var gengið,
að fengnh voru „eldri“ glímumenn
til æfinga og væntanlegrar þátt-
töku þó úrval góðra gh'mumanna
væru í öllum fjórðungum.
Fyrr í þessari grein hefur þess
verið getið að á öðrum tug aldar-
innar var glíma æfð víða og til
fleiri glímumóta utan þéttbýla
stofnað heldur en fyrr eða síðar og
kom þessi virkni fram í fjölmenni
utanbæjar keppenda á glímumót-
um í Reykjavík. Hér að framan
voru nafngreindh nokkrir af þess-
um ágætu utanbæjar gh'mumönn-
um, sem hefði mátt hvetja til að
sýna íþrótt sína konungi, meira að
segja mynda frambærilegan flokk
til að sýna á Olympíuleikum.
Glímumenn þessara tíma hefðu
mátt móðgast af að vera snið-
gengnir eða vantreyst eins og þeh
hlutu að skynja, en þeim yfirsást
þetta. í skráðri frásögn eins þátt-
takenda má sjá hve þeir litu þetta
mikið hlutskipti að vera valdir til
að glíma á Þingvöllum á konung-
legri hátíð. Á æfingum hafði verið
brýnt fyrh þeim að beita hreinum
brögðum án þungasókna, því að á
hinum hátíðlega vettvangi riði á að
sýnd yrði glíman sem hún gæti
verið fegurst. Verðlaun yrðu ein
(sést ekki í heimild hvort þau yrðu
fyrir fagra glímu eða flesta vinn-
inga; minnst var á flesta vinninga,
en sá yrði að hafa átt lýtalausar
glímur), veitt síðar en ekki á
staðnum (til þess að spyrna gegn
ofurkappi) og svo fengi hver
glímumaður afhentan minnispen-
ing.
Óvænt bikargjöf
konungs
Inn á fánum og veifum skreytt-
an afgirtan og jafnfelldan trépall
gengu gbmumennirnir í einfaldri
röð eftir fánabera og glímustjóra.
Þeh voru kynntir. Forseti ÍSÍ þá-
verandi, Axel V. Tuliníus, ávarpaði
konung og hátíðargesti, skýrði frá
að hans hátign hefði gerst vernd-
ari ÍSÍ og jafnframt hefði hann gef-
ið bikar til heiðurs besta gh'mu-
manninum." Þessi bikargjöf kom
stjórn ÍSÍ að óvörum og þá dóm-
nefndinni, sem hafði rætt við
gh'mumennina að halda öllum veg-
tyllum burtu frá sýningaglímunni
til þess að valda ekki ofurkappi og
óæskilegum metnaði, sem myndi
hafa skemmandi áhrif á framferði
glímumannanna. Á hinum helga
stað Þingvöllum skyldi haldin
óvenjuleg sýningargh'ma. Viður-
eign skyldi hætt á byltu en ekki
eins og á venjulegum sýning-
arglímum að hætt væri að vild
glímusljóra. Samkvæmt þessu
fengust fram vinningar en þetta
fyrirkomulag mun hafa orsakað
að: „... sumar glímurnar urðu
langar og þreytandi.“
Þó mun glíma þeirra Hermanns
og Þorgils Guðmundssonar hafa
staðið yfir nokkra stund. Annar
sigurvegari fegurðarverðlauna frá
síðustu Skjaldarglímu en hinn frá
Íslandsglímu 1920. Heimild greinir
svo frá þessari viðureign: „Þessa
gh'mu sótti Hermann mjög fast en
þó með meiri bragðfimi en menn
almennt eiga að venjast. Sá fannst
þó galli á þessari sókn, að tvisvar
var full fast fylgt eftir.“ Sama
heimild tekur fram: . að enginn
fékk áminningu." Undravert er að
þegar leið á glímuna var fánaber-
inn látinn ganga til leiks og gh'ma.
Þetta sýnir hve reglur þessarara
sýningarkeppnisglímu voru
óvenjulegar. Glímulok urðu þau að
Hermann Jónasson náði flestum
vinningum. Bylti öllum. Tveir voru
í 2. - 3. sæti með 2 tapaðar glímur
og tveir jafnir í 4.-5. sæti. Skýrt
var frá því hvernig vinningar féllu
og var Hermann, sem flesta vinn-
inga hlaut, kallaður fram og hyllt-
ur. Tilkynnt var að konungsbikar-
inn hefði verið dæmdur Guðmundi
Kr. Guðmundssyni og hann þar
með hlotið þann dóm að hafa verið
„besti gh'mumaðurinn.“ Konungur
afhenti Guðmundi bikarinn. Þess-
ari hátíðarglímu lauk með því að
gh'mumennirnir voru kynntfr fyrir
konungi, sem þakkaði hverjum og
einum með handabandi.
Þá var þessari glímu lokið, sem
stjórn hinna ungu íþróttasamtaka
(ÍSÍ stofnað 1912) hafði frá 1919
undirbúið og kviðið fyrir. Má segja
að hún hafi að einhverju leyti
dregið úr þátttöku í sjöundu
Ólympíuleikunum en það tókst að
sýna konungi góða glímu, sem
haíði verið hið mikilvæga takmark.
„Glíman var einhver sú besta sem
hér hefur sést“ (Vísir 29/6 1921).
„... að fáir veittu henni meiri at-
hygli en konungurinn sjálfur. Var
svo að sjá að honum þætti mikið til
hennar koma.“ „... Fegurð
glímunnar hélt velli" en ekki
„máttur hennar" (Morgunblaðið
29/6 ‘21). Einnig sama blað 30/6
Skrá yfir keppendur og starfsmenn
Konungsglímunnar 1921 á Þingvöllum.
Setning: Axel V. Tuliníus, forseti ÍSÍ.
Glímustjóri: Hallgrímur Benediktsson.
Dómnefhd: Hallgrímur Benediktsson, Halldór Hansen, Sigurjón
Pétursson.
Fánaberi: Ágúst Jóhannesson.
Keppendur (fyrsta tala eftir nafn greinir íjölda vinninga; önnur
og þriðja tala sýna vinningssæti):
Bjarni Bjarnason 5v. 2.-3. sæti
Eggert Kristjánsson 4v. 4.-5. sæti
Guðmundur Kr. Guðmundsson 5v. 2.-3. sæti
Helgi Hjörvar Ov. 7. sæti
Hjalti Björnsson 2v. 6. sæti
Hermann Jónasson 7v. 1. sæti
Þorgils Guðmundsson 4v. 4.-5. sæti
Ritarh Benedikt G. Waage
Gefin var út leikskrá. Var gh'munni þar lýst í orði og myndum.
Frásögn er birt í skránni um Konungsglímuna á Þingvöllum
1874 fyrir Kristján IX. skráð af öðrum glímumanninum, sr. Sig-
urði Gunnarssyni. Sjötíu og þriggja ára var hann viðstaddur
Konungsglímuna 1921 og fyllti út töfluna í leikskránni, sem er í
eign greinarhöfundar.