Dagur - Tíminn Reykjavík - 27.03.1997, Blaðsíða 5

^lagur-Œintimi
Fimmtudagur 27. mars 1997 - V
SÖGUR O G SAGNIR
Blefken segir að að íslenskir hag-
leiksmenn smíði hús úr hvalbein-
um, en mikill skortur var á nothæfu
byggingarefni í landinu. Hér hefur
teiknari útfært þennan byggingar-
stíl, sem hann hefur aldrei litið eig-
in augum. í húsinu er setið að
sumbli en ferðafólk í einhvers kon-
ar röggvarfeldum og á skrýtnum
skóm ber börn í pokum.
Er hún hefur hellt úr koppnum,
þvœr hún hann og býður þeim sem
nœst kennir sín, og er sá talinn af-
glapi sem andvígur er þessu fram-
ferði. Þeim sem koma í heimsókn
heilsa þeir með kossi. Ef svo ber
undir, að íslendingar sjái lýs
skríða á fótum sínum tínir þœr
hver af öðrum. En lús ásœkir þá
mjög, vegna þess að þeir ganga
ekki í línklœðum. Fyrir hverja lús
sem þannig er tínd, þakka þeir
hver öðrum og taka ofan. En þessu
er haldið áfram, meðan nokkur
títla finnst.
Ðaðstofulíf
Á nóttinni sefur húsbóndinn og
öll fölskylda hans, kona og börn, í
einu lofli og hafa yfir sér ábreiðu
úr ull. Þau liggja á sams konar
brekánum, en hafa hvorki hálm né
hey. Öll pissa þau í sama koppinn,
og á morgnana þvo þau sér úr
honum um andlit, munn, tennur
og hendur. Þeir telja þessu margt
til gildis og segja að þaðfegri and-
litið, viðhaldi kröftunum, styrki
handsinarnar og verji tennurnar
skemmdum. Ef búfé þeirra ferst í
vatni eða snjó, sem ofl kemur fyrir,
segja þeir að guð hafi deytt það,
og er kjötið talið lostœti. Svo bar
við árið 1564 í janúar á stað þeim
sem heitir Akranes, að nokkrar
kýr villtust út í myrkrið. Var svo
mikið dimmviðri og kaffönn, að
þær fundust ekki. í aprílmánuði
fundust þœr með öllu óskemmdar
og án þess að slegið vœri í skrokk-
ana. Þeim var nú skipt á milli ná-
grannanna. Dálítill biti varfœrður
höfuðsmanninum sem ég bjó hjá.
Ekki sœmdi honum að forsmá gjöf-
ina, en hann skipaði svo fyrir að
kjötið skyldi gefið fátœkum.
Dapurt
skammdegi
Þegar sólargangur er lœgstur
að vetrarlagi og sólin er í merki
bogmannsins, steingeitarinnar og
vatnsberans, hverfur hún eyjar-
skeggjum með öllu. Hún rís ekki
yfir sjóndeildarhring meðan hún
er nœrri merki fiskanna. Hafa eyj-
arbúar þá enga birtu aðra en þá
er stafar frá tungli og stjörnum.
Líku gegnir um sumarsólhvörf,
þegar sólin er í merki tvíburanna,
krabbans og Ijónsins. Þá gengur
hún aldrei undir, þá er engin nótt.
Að vetrarlagi liggja landsmenn oft
dögum saman í rúminu og œfa sig
í tafli, en sú íþrótt varfundin upp
af heimspekingnum Xerxes. Vinnu-
fólkið fœrir þeim matinn í rúmið.
Kolan logar daglangt, en sumir
brenna tólgarkertum.
Jafnskjótt og sól rís yfir sjón-
hring í febrúarmánuði, taka dag-
arnir að lengjast smátt og smátt.
Eyjarbúar fara þá að veiða fisk,
en af honum eru slík ósköp, að
ótrúlegt má þykja. Fiskarnir er
synt höfðu um í myrkrinu í þrjá
mánuði, sjá nú tilfiskinn á önglin-
um og hraða sér upp á grynning-
arnar. Eru þeir ekki aðeins krœktir
i munninn, heldur hvar sem öngul-
inn festir í þeim. Þegar fiskimenn-
irnir hafa innbyrt þá, taka þeir úr
þeim beinin, innyflin geyma þeir
og taka úr þeim feiti eða lýsi. Fisk-
inum er stafiað úti undir beru
lofti, sem er svo hreint, að fiskur-
inn harðnar af sólu og vindi þótt
ósaltaður sé, og þó betur og örugg-
ar en þótt stráð væri í hann salti.
Drepi landsmenn einhver dýr
geyma þeir kjötið án þess að salta
það. Úldnar það hvorki né rotnar,
en harðnar aðeins af blœstri.
Hverjir Ijúga
betur?
Margt er misjafnt sagt í bók
Blefkens, en af því sem sagt er frá
siðum forfeðra vorra og háttum,
er ekki annað að sjá en en að
þessi illræmdi ferðabókarhöfundur
beri þeim allvel söguna. Eitthvað
mun það orðum aukið að íslend-
ingar hafi orðið 300 ára gamlir og
eðlilegt er að einhverjum hafi
sárnað þegar sagt er að innfæddir
selji þeim þýsku dætur sínar og að
þær þyki jafnvel betri kvenkostir
eftir að hafa legið með Þjóðverj-
um.
íslendingar töldu að þeir væru
sjálfir miklu göldróttari en Blefkan
segir þá vera og sögðu sjálfir
hrikalegar sögur af þeirri kunn-
| áttu sinni.
Landsmönnum er hælt fyrir
fróðleiksfýsn og lestrarkunnáttu
og menntun kvenna er ekki
gleymt. Lýsingin á stéttaskipting-
unni er nærri sanni, en vera má
að landeigendur og aðrir höfðingj-
ar hafi átt bágt með að sætta sig
við þá heiðarlegu skilgreiningu.
Ekki er að sjá að neitt sé niðr-
andi um frásögn af framleiðslu- og
söluvarningi og ættu íslendingar
nútímans að kannast vel við þau
vinnubrögð sem lýst er. Áfengis-
drykkjan er svipuð og margir
kannast við frá síðari tímum og
lýsing á baðstofulífi ætti ekki að
koma neinum íslandingi á óvart.
Margt kemur meginlandsbúa
undarlega fyrir sjónir hér norður
við íshaf. Hann lýsir kulda og
hrjóstrum og enginn akur er á
allri eynni.
Strjálbýli og
peningaleysi
Blefken skrifar: Eyjarskeggar
eiga ekki einu sinni garða til þess
að rækta súpujurtir og belgávexti.
Þeir hafa engar korntegundir og
hvorki epli, perur né kirsuber eða
neina ávexti sem vaxa á trjám.
Hitt er þó enn ótrúlegra að þeir
hafa hvorki brauð né salt, en eru
þó laglegir útlits og sterkir. Engin
er borg á allri eynni og sjaldan
standa tveir eða þrír bœir saman.
Kot sín hafa þeir við ströndina
vegna fiskveiðanna, og eru þau
neðanjarðar vegna hinna feikna-
legu storma.
Ekki hafa landsmenn neina ást
á peningum, því að vörum er
m '
gjarnan skipt gegn vörum. Brenni-
steinn vex á miðhluta landsins, og
má nœrri því segja að hann sé um
land allt og eru grafin upp feiknin
öll af honum. Landsmenn hreinsa
hann og selja við lágu verði.
Hvorki hafa þeir gull- né silfur-
námur eða nokkra aðra málma.
Þeir nota að vísu járn, en aðeins
það sem inn er flutt. Vandfundinn
mun sá maður sem ekki hefur
járnnagla í poka sínum, en með
þeim festa þeir skeifur undir hesta
sína.
Hús þeirra eru öll neðanjarðar
vegna þess að bygginarefni skort-
ir.
Varla ómerki-
legri en aðrir
Blefken lýsir birkikjarrinu sem
ekki hægt að fá smíðavið úr. En
grasið er mikið og kjarngott og því
eiga landsmenn mikið smjör. Lýst
er búfénaði og er því öllu hælt og
sagt að allir íslenskri hestar séu
vekringar.
Blefken er víða ónákvæmur í
lýsingum sínum og skýrir frá nátt-
úruundrum eins og eldgosum og
heitum hverum. Hann segir frá sk-
rýmslum og göldrum, rétt eins og
íslendingar sjálfir eru útsmognir
að skýra frá allt fram á þennan
dag.
í rauninni er bágt að sjá að
hvaða leyti Dithmar Blefken er
mikið óáreiðanlegri eða ómerki-
legri ferðabókarhöfundur, en
margir aðrir sem síðar skrifuðu
um land og þjóð af mátulega lítilli
þekkingu.
Eða hvernig hafa íslendingar
lýst sér sjálfir í gegnum tíðina og
öllum þeim náttúrum sem landið
og þjóðin á að hafa búið yfir. Ekki
komast skrýmslasögur Blefkens í
hálíkvisti við sams konar vísindi
Jóns Grunnvíkings, sem þó er tal-
inn r.eð Iærðustu. Og lýsingar Þór-
bergs á skrýmslum og mataræði
og illu atlæti slá Blefken út í öllum
atriðum.
Sú mikla dáð Arngríms lærða,
að sýna og sanna að Blefken væri
stórlygari og þjóðníðingur er lofuð
í skólabókum og væntanlega
skólastofum og hefur aldrei verið
athugað hvort ekki kynni kannski
eitthvað að vera ofsagt þar um
ágæti lands og þjóðar.
En af því að íslendingar lærðu
snemma að hafa það sem sannara
reynist, eins og Ari fróði kenndi,
fordæmum við Blefken en lofum
Arngrím lærða. En fyrir hvað.
Hver veit? Það gleymdist nefnilega
að setja í skólabækurnar hvað
Blefken skrifaði og hvað Arngrím-
ur vildi hafa sem hinn eina og
sanna sannleika.
(OÓ tók saman, Jafnframt var þýðing
Haraldar Sigurðssonar á Blefken tekin
traustataki.)
I einni af mörgum útgáfum af bók Blefkens birtist þessi mynd af eldgosi.