Dagur - Tíminn Reykjavík - 06.09.1997, Blaðsíða 9

Jbgur-'ffitiramt
Lqugardagur 6. september 1997 - 21
LIFIÐ I LANDINU
„Nei, við vorum það ekki. Við
vorum ólíkir menn með gjör-
ólíka reynslu. Sigfús var að
mínu mati fyrst og fremst skáld
og heimspekingur, og sem slík-
ur var hann óendanleg náma
visku og þekkingar. Ég held að
það hafi verið harmleikur fyrir
hann að þurfa að sýsla við bók-
hald og taka ákvarðanir sem
áttu að skila gróða. Það var
ekki hlutverk við hans hæfi.
Magnús Kjartansson bað mig
að taka að mér að gera ráðstaf-
anir til að forða Mál og menn-
ingu frá yfirvofandi gjaldþroti.
Það tókst. Eftir það greindi okk-
ur Sigfús á um framtíðarstefnu
fyrirtækisins. Ég dró bók-
menntasmekk hans aldrei í efa,
hann var langt umfram minn
smekk. Sigfús hataðist við allan
popúlisma og fyrirleit ailan af-
siátt af gæðum. Hann var ósátt-
ur við að ég vildi gefa út bækur,
sem flokkuðust ekki allar undir
hágæða fagurbókmenntir, en
voru hins vegar góðar sölubæk-
ur. Þessi ágreiningur oiii því að
hann yfirgaf Mál og menningu
og fyrirtækið fór í þann farveg
sem það er í nú. í þessi átök
blandaðist einnig pólitík í Al-
þýðubandalaginu, en það er nú
önnur saga.“
Sigfús orti eitt sinn Ijóð þar
sem hann nefndi í kuldalegum
tón mann sem vœri aðstoðar-
maður utanríkisráðherra og
átti þar greinilega við þig.
Lastu þetta Ijóð?
„Nei.“
Fréttirðu af því?
„Nei, en ég bjóst alltaf við því
að hann mundi einhvers staðar
minnast á þessi ár, því þau voru
honum ábyggilega mjög sárs-
aukafull."
Hann hefur líklega aldrei
fyrircjefið þér?
„Ég geri ekki ráð fyrir því.
Hann var alltaf þurr á manninn
þegar við mættumst, en í síð-
asta sinn sem ég hitti hann tók
hann undir kveðju mína og við
tókum saman tal í fyrsta skipti
eftir þessa löngu Uðnu atburði.
Ég veit ekki hvort það var vís-
bending um sættir af hans
hálfu."
Meðganga þjóðarsátt-
arinnar
Þú varst á sínum tíma stjórnar-
formaður Kron og fram-
kvœmdastjóri Miklagarðs. Allt
hrundi það með miklum látum.
Hefði verið hœgt aðforða því?
„Kron starfrækti þó nokkuð
mikið af verslunum, en veltan
var lítil. Það var mat manna að
annað hvort yrði að taka stórt
stökk fram á við eða einfaldlega
hætta starfseminni. Það var
ákveðið að fara út í fjárfesting-
ar. í þeirri ákvörðun fólst tölu-
verð áhætta. Svo fór að íjárfest-
ingarnar skiluðu sér iUa. Sam-
hliða þessu „stóra stökki" okkar
í Kron fóru fram hatrömm og
óvægin átök innan Sambands-
ins sem við vorum aðUar að og
áttum sameiginlega Miklagarð
h/f, og viðskipti Kron við Sam-
bandið voru umfangsmikil. Ég
var í stjórn Sambandsins á
þeim örlaga árum, auk þess
sem við Guðjón B. vorum góðir
vinir. Þessi átök gerðu mark-
vissar ákvarðanir erfiðar á báð-
um stöðum og svo fór að báðir
aðilar hættu störfum og voru í
reynd gjaldþrota.
Seinna spurði ég mig þeirrar
spurningar hvort átökin, vinnan
og lætin hefðu borgað sig. Ég
veit það ekki.“
Starfsferill þinn hefur verið
afar jjölbreyttur. Þú varst um
tíma aðstoðarmaður Ragnars
Arnalds í fjármálaráðuneytinu.
Voru það erfið ár?
„Þau voru ansi erfið. Það
urðu mikil átök við heilbrigðis-
stéttir. Þar beitti ég mér mjög,
en það tók langan tíma að ná
lausn í þeim deilum. Ýmsir
urðu sárir eftir þau viðskipti en
„Sonur minn
veiktist afhvít-
blceði og lést sautj-
án ára gamall. Eg
fékk ekki leyfi til
að heimsœkja hann
nema einu sinni.
Ncest varð ég að
stelast inn í
sjúkrahúsið. Móðir
hans hafði lofað
lceknunum að láta
mig vita þegar
hann dó. Hún gerði
það ekki.“
þegar ég lét af störfum fékk ég
blómakörfur frá íjölda félaga
innan heilbrigðisstéttarinnar
með þakklæti fyrir samstarfið,
og stærstu félögin tilkynntu mér
að kjaramál þeirra hefðu aldrei
staðið betur en eftir samninga
við mig.
Þegar ég lauk starfi sem að-
stoðarmaður íjármálaráðherra
varð ég framkvæmdaastjóri
Dagsbrúnar. Reynsla mín í íjár-
málaráðuneytinu hafði fært
mór skilning á því að hin hefð-
bundna aðferð að fara í verkfall
til að fá hærri laun skilaði ekki
kjarabótum. Ég hafði orð á því
að það yrði að leita nýrra Ieiða.
Ég held að ég sé kannski fyrsti
maðurinn innan verkalýðs-
hreyfingarinnar sem hélt því
fram opinberlega að nauðsyn-
legt væri að semja um kaup-
mátt en ekki prósentur. Guð-
mundur jaki hreifst mjög af
þessari hugmynd. Meðgöngu-
tími þessarar hugmyndar var
ijögur ár, hún var fyrst reynd
1986 en varð að veruleika með
þjóðarsáttinni 1990.“
Byltingarsinninn Jón
Baldvin
Þú hefur í mörg ár verið ná-
inn samstarfsmaður Jóns Bald-
vins og varst um tíma aðstoðar-
maður hans í utanríkisráðu-
neytinu. Hverjir eru kostir Jóns
Baldvins og hvaða veikleika
hefurhann?
„Kostir Jóns eru yfirburða
greind og mjög góð yfirsýn.
Hann er óhemjumikill baráttu-
maður, gefst aldrei upp og hefur
vinnuþrek meira en nokkur
annar maður sem ég þekki. Þar
að auki hefur Jón mjög mikla
leiðtogahæfileika. Hann er bylt-
ingarsinni og pólitískt séð er það
sennilega mesti veikleiki hans.
Hann hefur róttækar skoðanir á
samfélaginu, ögrar því mönnum
og raskar ró þeirra.
íslendingum stendur ógn af
breytingum og Jón Baldvin er
maður breytinga, enda hefur
honum tekist að breyta heil-
miklu. Sem einstaklingur hefur
hann eiginleika sem eru fólgnir
í ákveðnum bóhemískum lífs-
háttum sem íslendingum falla
ekki, og allra síst hjá stjórn-
málamönnum.“
Hvað finnst þér um það
uppátœki hans að snúa sér frá
stjórnmálum?
„Það er mikil eftirsjá að hon-
um. íslensk stjórnmál verða
ekki söm og jöfn í alllangan
tíma á eftir. Það var happdrætt-
isvinningur fyrir Alþýðuflokkinn
að eignast mann eins og Jón
Baldvin. Það er einstakt að svo
lítill flokkur geti kallað fram
svo sterkan leiðtoga."
Af hverju varðst þú aldrei
þingmaður?
„Ég hef aldrei lagt mig eftir
því að tala eins og ég held að
menn vilji að þingmannsefni
tah. Ég segi hug minn og er
kannski alltof hreinskilinn. Ég
hafði ekki löngun til að hags-
munatengja hugsun mína. Ég
varð að vera hlutlægur og obj-
ektívur, jafnvel þótt það væri
andstætt stefnu flokks. Ég vildi
ekki læra þetta pólitíska hand-
verk. Karakter minn bannaði
mér það. Ég held að þessir eig-
inleikar mínir hafi verið þess
valdandi að ég bauð mig aldrei
fram. Ég hefði hins vegar orðið
góður þingmaður."
Þú hefðir sem sagt gjarnan
viljað verða þingmaður?
„Það er alveg ljóst að á
ákveðnu tímabiU hefði ég ekki
slegið hendinni á móti því. AUt
frá því ég kom frá námi og þar
til ég lét af störfum sem aðstoð-
armaður Jóns Baldvins var ég í
miðri póHtískri hringiðu. Ég get
ekki kvartað undan því að hafa
ekki haft póUtísk völd, því þau
störf sem ég hef unnið hafa fal-
ið í sér ansi mikil völd og meiri
en hjá venjulegum alþingis-
manni.“
Varstu beðinn um það á dög-
unum að sœkja um stöðu fram-
kvœmdastjóra Alþýðuflokksins?
„Eftir að umsóknarfrestur
var útrunninn var ég beðinn
um að taka að mér í hálfu starfi
að vera framkvæmdastjóri með
einn umsækjandann sem skrif-
stofustjóra. Ég féllst á þetta,
enda sagðist ég ekki ráða mig
til langs tíma og um þetta yrði
að vera algjör samstaða. Þegar
til kom reyndist sú samstaða
sem mér var talin trú um að
væri fyrir hendi ekki til staðar.
Málið féll því sjálfkrafa niður.“
Varstu ekki blekktur, og mis-
líkar þér ekki við þá menn sem
blekktu þig?
„Mér þótti vissulega miður
að ekki skyldi hafa verið búið
að ganga úr skugga um stuðn-
ing við þessa beiðni forystu-
mannanna áður en máUð var
formlega tekið upp í fram-
kvæmdastjórn. Mér sárnaði
framsetning málsins í fjölmiðl-
um.“
Áföll og sorg
Það hefur gengið á ýmsu í lífi
þínu. Hefurðu komið þér upp
þykkum skráp?
„Ég fékk hann snemma. En
það er dálítið skrítið að þótt
skrápurinn væri orðinn nokkuð
harður þá titraði allt þar fyrir
innan. Það er engin óskastaða
mín að eiga í átökum, en það
leiddi samt aldrei til þess að ég
hætti við að taka ákvarðanir sem
mér fannst vera réttar. En rógur-
inn var oft mikill og það var
reyndar ótrúlegt hvað fólk leyfði
sér að ganga langt í þeim efnum,
einkum í skjóli nafnleyndar. Á
þeim tíma er ég var aðstoðar-
maður Jóns Baldvins hótaði nafn-
laus símamaður mér til dæmis
h'fláti og sagði að ég skyldi gæta
barnanna minna vel.“
Þú ert tvígiftur, var fyrra
hjónabandið mjög erfitt?
„Ég kynntist fyrri konu minni
þegar ég var við nám í Þýska-
landi. Móðir hennar var með-
Umur í Hitlers æskunni. Faðir
hennar var Austurríkismaður
sem hún aldrei sá. Hún ólst upp
í sárri fátækt hjá pólskri ömmu
sinni, sem var alltaf ósátt við
eiginmann sinn sem var þó
löngu látinn. Allt gerði þetta
persónuleika hennar flókinn og
mjög viðkvæman.
Samband okkar varð ekki
erfitt fyrr en eftir að sonur okk-
ar fæddist. Ilún neitaði að hafa
hann hjá sér og sendi hann
heim til móður minnar sem tók
hann að sér. Næstu árin dvaldi
drengurinn hér heima eða
heimsótti Þýskaland. Þegar
hann var tíu ára fékk móðir
hans að fara með hann til
Þýskalands gegn því að lofa
honum að hann fengi að koma
heim tU að fara í skóla. Hún
stóð ekki við það loforð sitt og
innritaði hann nauðugan í skóla
í Þýskalandi. Hann vildi ekki
vera hjá henni, bað mig að taka
sig heim og ég sótti hann tU
Berlínar. Móðir hans kom hing-
að og við gerðum sátt, sem ég
sé alltaf eftir að hafa gert og
fólst í því að hún fékk að fara
með drenginn til Þýskalands
gegn því að hann dveldi í sum-
arfríum hér heima. Hún stóð
ekki við þann samning, né aðra
samninga sem við gerðum síð-
ar.
Sonur minn veiktist af hvít-
blæði og lést sautján ára gam-
all. Ég fékk ekki leyfi til að
heimsækja hann nema einu
sinni. Næst varð ég að stelast
inn í sjúkrahúsið. Móðir hans
hafði lofað læknunum að láta
mig vita þegar hann dó. Hún
gerði það ekki.“
Það er sagt að mesta sorg
sem geti hent manneskju sé að
missa barn, hvernig vinnur fólk
bug á þeirri sorg?
„Sorgin hverfur ekki, en tím-
inn gerir manni bærilegra að
bera hana.“
Þú ert í hamingjusömu
seinna hjónabandi, hvað er
mikilvœgast til að halda hjóna-
bandi íjafnvœgi?
„Ég er ekki gefinn fyrir al-
hæfingar. Eina almenna skýr-
ingin sem ég þekki er að hjón-
um þyki vænt hvort um annað
og séu því reiðubúin til að um-
bera og gera gott úr þeim eðli-
legu hnökrum sem óhjákvæmi-
lega koma í svo nánu samlífi
tveggja einstaklinga. Það hefur
okkur hjónunum tekist og erum
við þó ekkert óskapleg lík.“
í nafni vináttunnar
Þegar horft er yfir œvi þína þá
er áberandi að þú hefur nokkr-
um sinnum verið kallaður til
ábyrgðar fyrir hluti sem virðist
alls ekki hafa verið á þínu valdi
að breyta.
„Þegar menn taka að sér
verkefni vegna vináttu við aðra
þá spyrja þeir ekki þeirra
spurninga sem þeir myndu
spyrja ef einhver óviðkomandi
kæmi til þeirra með verkefni.
Ég fékk oft tilboð um að taka að
mér eitt og annað og þegar ég
skoðaði verkefnið kalt áttaði ég
mig á því að ég ætti ekki að
koma nálægt því. Þegar nánir
pólitískir samherjar eða vinir
báðu um svipaðan greiða þá
horfði málið öðruvísi við. Þá tók
ég að mér verkefnið án þess að
velta því fyrir mér hvort það
væri vonlaust að vinna það.“
Þannig að þegar öllu er á
botninn hvolft þá er niðurstað-
an sennilega sú að þú er meiri
tilfinningamaður en rökhyggju-
maður.
„Ég afneita ekki tilfinninga-
manninum. Hann er hluti af
mér. Sá hluti sem ég fór með að
heiman."
„Reynsla mín í fjármálaráðuneytinuf ærði mér skilning á því að hin hefð-
bundna aðferð að fara í verkfall til að fá hærri laun skilaði ekki kjarabót-
um.“