Dagblaðið Vísir - DV - 07.01.1984, Qupperneq 22

22 DV. LAUGARDAGUR 7. JANUAR1984.

SVIMIM
Hér skammt suðvestur af Aix í
Próvönsu liggur hérað sem heitir
Camargue og er flatt. Þetta er raunar
heljarmikill óshólmi því héraöiö er
myndað úr framburði árinnar Rón
sem sjálf rennur í kvíslum sín hvorum
megin við téð hérað og út í Miðjarðar-
hafið. Frá sjónarhóli gróöur- og
dýravina er Camargue ákaflega
fýsilegt því það er staösett á mörkum
saltvatns og ferskvatns sem aftur leið-
ir af sér afar sérstætt sambýli gróðurs
og dýra.
Þetta varð til þess að fyrir réttum 13
árum var héraðið gert að þjóðgaröi og
hluti þess algerlega friðaður gegn
átroðningi manna.
I Camargue þrífast hinar ýmsu
tegundir kykvenda. Þar er til dæmis
fjöldi villtra nauta sem einkum eru
fræg fyrir aö láta murka úr sér líf-
tóruna í nautaötum viö gífurlega hrifn-
ingu áhorfenda. Þar er líka fjöldi
hrossa (villtra og taminna) og einnig
hafast þar við fagurbleikir flamingóar
á sumrum. Allt er þetta mjög vinsælt
hjá ferðamönnum sem flykkjast
þangaö á sama tíma og flamingóamir.
Þeir höröustu leigja sér meira aö segja
truntur í því skyni aö komast á sem
„eðlilegastan” hátt að flamingóunum
bleiku sem raunar eru aöaleinkenni
staöarins ef marka má póstkort og
bæklinga.
mönnum aö vonum í hæsta máta dular-
fullt.
Gráleiti málmurinn
Hvað var aö gerast hjá andapabba?
Var öll ættin ölvuð? Rónáin rennur um
ein mestu vínræktarhéruö Frakklands
og þar búa vínræktarbændur sem eiga
stórar og miklar ámur, yfirfullar af
víni. Leki getur komiö að þessum ám-
um en varla nóg til að fótur komist í
heilt fljót. Eöa hvað?
Nokkrum öndum var fargað á altari
vísindanna og þær brytjaðar niöur eft-
ir kúnstarinnar reglum til þess að
skemma nú ekki innvolsið. I ljós kom
aö sarpur þeirra var fullur af kúlum af
ýmsum stærðum gerðum úr þungum
gráum málmi sem kallaöur er „plumb-
um” og skammstafaöur er Pb á
vísindamáli en flestir kalla einfaldlega
blý.
Greinendumir urðu aldeilis hissa.
Hvar höfðu andafíflin náð í annan eins
skammt af blýi? Og hvers vegna lögðu
þær sér þennan óþverra til goggs?
Endur eru þó allténd engir asnar!
Blýið steig þeim
til höfuðs
Að þessari niðurstöðu fenginni fóru
greinendumir enn á stúfana, nú til
þess að líta nánar á umhverfi andanna.
Botnsýni úr tjömum leiddu í ljós að í
leirnum var talsvert magn blýkúlna
sömu geröar og fundist höfðu í sörpum
andanna. Sumar þessara kúlna voru
ekki ólíkar kröbbum þeim og kuðung-
um sem eru aöalfæða andanna. Grein-
endurnir drógu því þá vísindalegu
ályktun aö endurnar hefðu þarna farið
allóvarlega að ráði sínu í fæðuvalinu.
Þær höfðu ef svo má segja étið úlfinn í
lambsgærunni og hlotiö vímu og
vankan af. Svimi og slappleiki margs-
konar ku víst vera hluti af einkennum
slæmrar blýeitrunar. Blýið, þessi
þungi, grái málmur hafði sem sagt
stigið þeim til höfuðs...
En hvemig var allt þetta blý til kom-
ið? Svarið var einfalt. Mörg hundruð
ára samfelld skotmennska á svæðinu
hafði leitt til þess að safnast hafði þar
saman gífurlegt magn blýkúlna. Nægi-
lega mikiö til að grassvöröurinn og
tjarnarbotnar voru orönir verulega
mengaðir af blýinu. Þar sannast enn
gamla sparibaukakenningin að margt
smátt geri eitt stórt.
Enginn veit fyrir víst hversu langt er
síðan mengunin náði hættumarki því
að fyrir 1970 heföi aö sjálfsögðu verið
búið að skjóta endurnar og snæöa
löngu áöur en áöurnefndu marki
mengunar hef ði verið náð.
Var Rómaveldi með
blýeitrun?
En fleiri endur hafa orðið fyrir
barðinu á þessum merka málmi en

mm i
■ 1
önd í brúnni sósu
Mátulega steikt villiönd í hæfilega
brúnni sósu og glas af góðu rauðvíni
fer að sögn kunnungra með eindæmum
vel saman. Svo ekki sé nú minnst á
snobbblæinn í kringum herlegheitin.
Allt um það, Camargue héraöiö var um
aldaraöir ákaflega vinsælt meðal
skotglaöra aðalsmanna. Því voru oft
famar þangaö ærið litríkar og þung-
vopnaðar veiöiferöir í þeim tilgangi að
auka nokkrum feitum villiöndum við
annars vel bumbusíð veisluborðin.
Tímar liðu og áfram var blýinu dælt.
Kóngar komu, kóngar dóu og kóngum
var bylt. Ríkisstjórnir voru kosnar og
felldar (er sagan ekki stjómmál á
minjasafni?) og alltaf var haldið
áfram að skjóta í Camargue.
Allt fram til ársins 1970. Þá þögnuöu
byssukjaftarnir og endurnar vörpuðu
öndinni léttar....
Fram til þess tíma er héraðiö var
friðað höfðu sáralitlar rannsóknir farið
fram á dýrunum þar og mest lítið var
vitað um háttemi þeirra eða fram-
komu yfirleitt. Við friöunina fóru menn
að gefa þeim frekari gaum. Fugla-
fræðingar og aðrir sem eitthvað töldu
sig hafa til málanna að leggja tóku til
starfa. Ýmis dýr voru tekin og merkt,
gróðursýni tekin, heil skriöa athugana
á prívatlífi svæðisins flæddi um mýrar
og fen. Menn urðu náttúrlega margs
vísari en eitt var það sem einkum vakti
athygli þeirra: sumar endumar í
Camargue höguðu sér líkt og höfuð-
sóttarrollur, þær lögðu kollhúfur upp
úr þurru eða gengu í eintóma hringi.
Einstaka önd var stirt um flug en aðr-
ar héldu varla höföi, ekki frekar en
gíraffar í rússíbana. . . Þetta þótti
— Frtdrik
Rafnssoní
Frakklandi
skrifar
endurnar í Camargue. Hér um daginn
fræddi kunningi minn mig á þvi að sett
hefði verið fram allnýstárleg kenning
varðandi fall Rómaveldis hins forna.
Verjendur kenningarinnar vilja nefni-
lega meina aö stjórnendur heims-
veldisins hafi bætt neyslu blýs ofan á
annars fráleitt heilsusamlegt líferni og
að þaö hafi í það minnsta ekki seinkaö
fallinu mikla.
Eins og alkunna er úr sögubókum
fjölbrautaskólanna þótti rómverskum
ekki amaleg vistin í táradalnum hér
neðra. Frægar eru sukkveislumar og
svallpartíin sem þeir héldu sjálfum sér
eða bitlingum sínum til heiðurs og
sóma. Og náttúrlega öllum til gamans
og gleði nema þeim sem borguöu. Þá
eins og nú uröu menn einatt nokkuö
þorstlátir dagana eftir slík ógnarskaup
og drukku þá gjarnan við því vatn og
það mikiö. Meðaljóninn þurfti þá aö
gera svo vel aö tölta með skjólutötriö
sitt út i brunn ef hann vildi slökkva
brennandi þorstann. Hinir betur
stæðari voru hins vegar mun nær okk-
ur í lífsháttum og voru með þessa
forláta krana innanhúss. Mun hand-
hægara og þægilegra, en að sama
skapi miklu mun óhollara. Vatnsleiðsl-
urnar voru nefnilega gerðar úr mjög
meðfærilegu gráleitu efni sem áður
hefur verið minnst á í þessu spjalli.
Fínu blýleiðslumar þeirra tærðust
sem sagt smátt og smátt við vatns-
rennslið, vatnið rann ofan í bikara og
þaðan niður háttvirt vélindu yfir-
stéttarinnar rómversku.
Ef við göngum út frá því sem vísu að
blý verki á sama hátt á franskar endur
og rómverska stjórnendur er þar kom-
in enn ein kenningin um ástæður slens-
ins og fúans sem hrjáði toppa róm-
verska heimsveldisins skömmu eftir
að miðaldra maður var negldur upp á
trékross fyrir botni Miðjarðarhafs. Og
þóttu ekki tíðindi.
En hvemig í dauðanum átti karla-
greyin að gruna að blávatnið, bróður-
parturinn af þeim sjálfum, hefði geng-
ið í liö með germönum? ?
Aix ínóvember,
Friðrik Rafnsson.