Þjóðviljinn - 25.01.1939, Blaðsíða 3

ÞJÖÐVILJINN
Miðvikiudaginn 25. jan. 1939.
Dar sem Qllir iaps.
Brœðslumaður lýsir hinu óhæfa bræðsluÍYrirkomu-
lagi á ísfiskveiðum og gerir iillögur iil bóia-
Einn þáttur hagnýtingar afla
togaranna er lifur fisksins. Úr
henni er unnið lýsið, og mun
flestum útgerðarmönntím vera
það ljóst, að sá þáttur fram-
leiðslunnar er harla veigamik-
ill. Á síðastliðnu ári mun liíur
úr einum þorski eða upsa hafa
komizt í ieins hátt verð og búk-
urinn.
Eins og gefur að skilja, et
ekki sama hvernig lifrin er
meðhöndluð, meðan verið er að
vinna úr henni lýsið, — og eins
og í flestum greinum iðnaðar
hefur þekking á eðli og efna-
samsetningu lifrarinnar og
tæknin á hverjum tíma ráðið
úrslitum um'hvernig tekizt hef-
ur að gjörnýta hana. Allt fram
til 1927 og 28 var lifrin lájtin
í tunnur, flútt í land að aflok-
inni veiðiferð og brædd í liandi,
Rannsóknir á síðustu tímum
hafa leitt í ljós að lifrin þolir
alls ekki svo langa geymslu ó-
brædd, án þess að hin mikla
bætiefnaauðgi hennar fari mjög
forgörcíum. Petta leiddi til þess
að byrjað var að bræða hana
um borcj í tiogurunum. Var það
fljótséðiur gróði, bæði hvað
verðmæti snerti og svo hvað
mikið pláss sparaðist um borð
í sjálfum skipunum, því að í
staðinn fyrir t. d. 120 lifrartunn-
ur, senr hrúgað var á bátapall
og afturdekk, kiomu nú 50—60
lýsistunnur.
Þessi aðferð að bræða lifr-
ina um borð var frekar ein-
föld og það hefur verið flestum
aðilum ljóst, að mikið hefur far-
ið forgörðum af verðmætum,
þó batnað hafi. frá þvl sém áð-
ur var. Mun drepið nánar á
það síöar í greininni.
Það var á öndverðu sl. ári að
bræðurnir Ásgeir og Bjarni Þior-
steinssynir höfðu fundið upp
endurbætur á lýsisvinnslunni,er
gerði mögulegt að vinna miklu
meiri verðmæti úr lifrinni en
áður og hirða hið svokallaða
kvoðulýsi, sem áður var dælt
í sjóinn til mikillar ánægju fyrir
sjófuglana okkar. Annar þessara
mætu bræðra er nú hniginn
fyrir örlög framj í blóma lífsins
til ómetanlegs skaða fyrir at-
vinnu- og framkvæmdalíf þjóð-
ar viorrar, bæði hvað persónu-
leik og atorku snertir. Og ég
get ekki stillt mig um þó rúmið
sfé lítið að geta þess að við
bræðslumenn, sem getumvegna
starfssviðs okkar mörgium frem-
ur metið að verðleikum hina
inikilvægu endurbót á lýsis-
vinnslunni, hörmum þau örlö’g,
sem hrifu þennan vinsæla at-
orku- og hæfileikamann svo
snögglega út úr atvinnu og
framkvæmdalífi þjóðarinnar.
Útgerðarmenn hafa eflaust
fljótt séð hagnaðinn við hina
nýju aðferð, enda fengu þeir
lýsisvinnsluáhöldin með beztu
hugsanlegum kjörum, sem sé
að greiða þau með kvoðulýs-
inu, sem áður var hent.
Nú hefur verið í stórum
dráttum lýst sögu þessarar at-
vinnugreinar. En svo kemur að-
alefni greinar þessarar, og það
er tilhögun útgerðarmanna um
starfræksluna.
Á saltíiskveiðunum er bræðslu;
maður, sem ekki gerir annað
en að sinna þessu starfi,
bræða Iifrina, fylgjast með mæl
ingum hennar úr hendi háseta
og dæla kvoSunni á tanka og
lýsinu á tunnur. Og er það ær-
ið nógur starfi í meðal aflatúr-
lum. Eins og gefur að skilja
krefst meðhöndlun svo dýrrar
vöru sem lýsið* er mikillaf
vandvirkni og kunnáttu.
En svo eru ísfiskveiðarnar. Á
þeim hefur útgerðarmaðurinn
ekki séð þörf á að hafa niokkjurn
sérstakan bræðslumann. Hann
ier um borð í skipinu en skráð-
ur sem háseti og verður að
gegna öllum hásetastörfum. Að-
ieins í því tilfelli að skipið veiði
aðeins þann fisk, sem hefur
hverfandi lítið lifrarmagn, kiola
ýsu, lúðu, getur þetta gengið
skaðlítið fyrir alla aðila, en
strax og eitthvað veiðist af
þorski og spraki fer málið að
horfa öðru vísi við, svo sem
nú skal frá skýrt.
Samkvæmt gildandi samning-
um fá hásetar greidda vissaupp
hæð fyrir hverja tunnu af lifur
óunninni, sem er svo skipt á
milli þeirra, þ. e. a. s. útgerð-
armaðiurinn kostar sjálfur vinslu
hennar. En með því að bræðslu
maðurlnn er skráðMr háseti,
tekur hann einn liírarhlutinn al-
gerlega ranglega á kostnaðhá-
setanna. Sá tími, sem þessi há-
seti tekur til að bræða lifrina,
ler á kostnað hásetanna.
Nú vita aílir að ísfiskstúrar
togaranna einkum að áliðnu
hausti slaga loftast liátt upp í
saltfisktúra að lifrarmagni. —
Berst oft að svo mikið af fiski
að ekki hefst undan að taka
innan úr honum og ísa hann. í
slíkum tilfellum er lifrarbræðsl-
an oft alvarlega vanrækt. Kass-
ar lifrarinnar eru fylltir, býæðslu
maðurinn tekinn úr aðgerðinni
og sagt að bræða og vera nú
fljótur. Þegar hann er byrjaður
að sjóða lifrina er hann svo
kvaddur til að „taka trollið“,
verður þá að hlaupa frá hálf-
braaddri lifrinni, sem verður að
sjóðast vissan mínútufjölda. Og
getur þá hver maður séð út-
komuna: hálfunnið lýsið bíður,
skemmist, tapar efnum oglend-
ir í nr. 2 eða jafnvel 3 og vita
allir útgerðarmenn hvað það
þýðir: helmingi minna verð
heldur en ef bræðslumaðiurinn
hefði fengið að sinna síjnu starfi
iog framleiða Iýsi nr. 1.
Svo ér líka það, að lifrin þol-
ir ekki að liggja óbrædd marg-
ar klukkustundir. Hún slæst til
í lifrarkössunum og lýsið renn-
ur úr henni og fer forgörðium.
I stuttu máli kemur þettla,
þannig út að við þessa tilhögun
tapa allir aðálar.
1. Útgerðarmaðurinn tapar: þ.
e. hann fær minna lýsi, lakara
lýsi, verðminna lýsi.
2. Hásetar tapa: eru látnir
greiða bræðslumanni lifrarpre-
míu, sem er beinlínis stolið af
þeim, þar sem útgerðarmaður
á samkvæmt samningum að
greiða bræðslumanni premíu
af unnu Ijisi.
3. Bræðslumaðurinn tapar:
Því að lýsispremía er oftast
töluvert hærri en lifrarpremían.
Og eitt enn, til að undirstrika
ennþá betur hina neikvæðuhlið
þessa fyrirkomulags fyrir út-
gerðarmenn: Bræðslumanni er
greidd mismunandi premía af
lýsinu eftir gæðunr þess og er
það því bæði tap fyrir bræðslu-
rnenn og útgerðarmenn, þegar
bræðslumönnum er þrælað svo
út, að þeir fá ekki tæ!kifæri til
að framleiða góða vöru.
Það eru sameiginlegir hags-
munir háseta, bræðslumanna og
útgerðarmanna, að hér verði
strax gerð á breyting til batn-
aðar:
Bræðslumaðurinn á ísfisks-
túmum sé algerlega kostaður
af útgerðinni, en alís ekki sent
háseti né, taki af þeirra hLut.
pað fyrirkiomulag borgar sig
fyrir alla aðila.
Bræðslumaður. i
Fréttabréf
frá Norðfirði
Tíð hefur verið hér umhleyp-
ingasöm og snjór orðinn nokk-
uð mikill. Héðan fara á vertíð:
Til Sandgerðis' 5 eða 6 bátar,
til Vestmannaeyja verða leigð-
ir 3, um átta bátar verða á
Hornafirði, stóru bátarnir Sæ-
finnur og Sleipnir verða gerð-
ir út á Suðurlandi, en þriðja
skipið, Stella, verður ekki gerð
út fyrr en á síld.
Atvinna er hér engin sem
stendur fyrir verkamenn, en
smiðir hafa nokkra vinnu við
endurbætur og viðgerðir á bát-
um. Skíðakennari er væntanleg-
ur hingað í vetur. Heilsufar er
gott.
,,Óskastundin“ var leikin hér
af Verklýðsféláginu þrisvar við
góða aðsókn. Iþróttafél. Þrótt-
ur er nú að æfa „Gleiðgos-
ann“.
Rekstur bæjarins er mjög
erfiður, en nýi hreppstjórinn er
duglegur og virðist ætlia að
verða vins’æll í starfinu.
Hafnarsjóður tapar í ár þeim
20 þús. kr., sem var hlutafé
hans í Togarafélagi Neskaup-
staðar. Stofnun hins pólitíska
verzlunarfélags kratanna mæl-
ist mjög illa fyrir, þar sem
stjórnarmeðlimir og starfsmað-
ur P. A. N. eru höfuðpaurarnir
í hinu nýja félagi sem stofnkð
er til höfuðs P. A. N. Er þetta
fólskubragð gegn neytendasam-
tökunum, og þykir lí;kl;egt að
Framsóknarflokkurinn hefði
ekki tekið það neinunr vetlinga-
tökum, ef einhverjir meðlimif
kaupfélags hér eða annarsstaðat
hefðu klofið það og stofnað ann
að gegn því. L. J.
Nýír kaupendur
fájklaðíð ókeyp-
ís fil mánaða-
móta.
Ætlar íhaldið að
ráðast á m
pvottakvenna?
Á fundi bæjarstjórnar umfjár-
hagsáætlun bæjarins kom fram
tillaga frá H. H. E. fulltrúa í-
haldsins í bæjarstjórn, þess
efnis að athuga skyldi, hvort
ekki mætti lækk^a laun ndkkurra
starfsmanna bæjarins og með
því færa niður útgjöld hans.
Tillagan var samþykkt með
atkvæðum íhaldsmanna og vís-
að til bæjarráðs.
Og hverjir af starfsmönnum
bæjarins eru það svo, sem flutn-
ingsmaður þessarar tillöguheld-
ur að hafi of hátt kaup fyrir
sína vinnu? Þessir starfsmenn
eru þvottakonur barnaskólanna!
Og hver eru svo hin gífurlegu
laun þessara þjóna bæjarins?
Þvottakonur barnaskólanna
munu hafa ca. 60—70 aura urn
tímann og sækja vinnuna dag-
lega hvaðanæfa úr bænum fyr-
ir 2—3 tíma. Þetta eru þá laun-
in, sem H. H. vaxa svo í aug-
um! Hvað viðvíkur samanburði
við skóla, sem flutningsmaður
gerir í tillögu sinni, þá má vel
vera, acj í þeim skóla, sem hann
stjórnar, og ef til vill fleirum
séu goldin enn lægri laun en
þetta fyrir ræstingu og sýnir
það þá bara áhuga flutningsm.
fyrir því, að bærinn sé fyrir-
mynd annara sbofnana í því að
greiða þvottakionum lágt kaup.
Tillaga þessi sýnir vel hug í-
haldsins til verkafólks, eins og
hann er og hefur alltaf verið,
og kemur fáum á óvart. Hér
endurtekst gamla sagan, til
hvers íhaldið grípur, þegar það
ætlar að fara að spara, f- að
ráðast alltaf á garðinn, þar sem
hann er lægstur, og velta byrð-
um fjármálaóreiðunnar yfir á
bak þeirra lægra launuðu eins
og bezt sézt á fjárlagafrumvarpi
íhaldsins í bæjarstjórninni.
Sparnaðarráðstafanirnar þess
hníga allar í þá átt að skera
niður framlög til hagsbóta fyr-
ir verkalýðinn. En þó er þessi
tillaga H. H. eitthvað það lúa-
legasta, sem fram hefur komið
í sambandi við þessa fjárhags-
áætlun. Því það geta allir heil-
vita menn séð, að þó að klipið
væri af þessum launum 40—45
stúlkna, þá gerði sú upphæð
hvorki til né frá fyrir afkomu
bæjarins.
En þó mætti H. H. og öðr-
um „goffinteresseruðum“ mönn
lum í bæjarstjórninni takast að
kría út styrk handa Golf’klúbbn-
um fyrir þessa peninga frá
þvottakonunum, og hefur það
kannske vakað fyrir flutnings-
manni.
Svo væri ekki úr vegi að
líta á blaðaskrif íhaldsins í
þessu sambandi. Sama daginn
sem þessi tiílaga er samþykkt,
vellur lýðskrumið út yfir barma
Morgunblaðsins og Vísis. Þau
heita á kjörfylgi verkamanna
við lista sinn í stjórnarkosning-
unum í Dagsbrún. Þessum
mönnum eiga verkamenn þessa
bæjar að trúa fyrir því, að
semja um kaup sitt og kjör og
vernda hagsmuni sína!
Þessi tillaga H. H. vekur okk
ur þvottakonur til umhugsunar
um það, hver nauðsyn okkur
er á því að fylkja okkur inn í
féfagsskap þvottakvenna til þess
að verjast árásum íhaldsins á
kaup okkar og kljör og gera
það svo stelkt og öflugt, að
það geti hrundið hverskonar
kaupkúgunartilraunum verka-
lýðsfjendanna. Og víst er um
ma
Barátía fyrlr síbrelðsla Ujóu-
viljans er hafin.
Sósíalístafélag Reyhjavíhur ákveður
að ná mínnst 300 nfjum kaupendum
fyrír lok febrúarmánaðar.
Verkalýðurinn á aðeins eitt dagblað í Reykjavík, sem talar
m'áli hans, berst hiklaust fyrir hagsmunum hans og rétti. Það
er Þjóðviljinn.
Sósíalisminn á aðeins eitt málgagn, sem daglega ber boð-
skap hans lil þjóðarinnar. Það er Þjóðviljinn.
Eining lýðræðisaflanna gegn fasismanum á aðcins einn mál-
svara, sem daglega hvetur fólkið til að sameinast til varnar
mannréttindum sínum og frelsi, gegn harðstjórn og kúgun
fasismans. Það er Þjóðviljinn.
Þjóðviljinn þarí að komast inn á hvert einasta heimili, til
þess að tala máli þeirrar stefnu, sem allt veltur á að verði nú
ofan á í huminum ef forða á menningunni frá glötun. Jafn-
framt uppfyllir Þjóðviljinn þær sjálfsögðu kröfur, sein menn
gera um daglegan fréttaflutning, skemmtilestur o. s. frv.
Sósíalistafélagið hefur nú ákveðið að hefja skarpa sókn
fyrir Þjóðviljann í Reykjavík. Dcildir félagsins hafa rætt út-
breiðsluna á undanförnum fundum. Sóknin á að standa til
febrúarloka. Takmark félagsins er að fá 300 nýja áskrifendur,
en deildirnar liafa sett sér takmörk, er samanlagt eru hærri.
Allir meclimir Sósíalistaflokksins og velunnarar Þjóðvlljans
eiga að taka þátt í þeirri sósíalistisku samkeppni, sem nú
hefst um útbreiðslu Þjóðviljans. Safnið áskrifendum hvar sem
þið eruð;, í félögum, á vinnustöðvum, 'á hdmilum o. s. frv.
og tilkynnið þá til afgreicslu Þjóð\i!ians, Austurstræti 12,
sími 2184.
Blaðið mun jafnóðum birta hvernig söfnunin gengur og
hvernig hver deild stendur sig.
Hver maður til starfa!

það, að H. H. hefði verið jafn
kært að gera ti'raun til þess að
lækka laun verkamanna bæjar-
ins eins og verkakvcnna, en þar
er Þrándur í Götu. Þar er ekli
um sundraðan verkalýð að ræða
cins iog þvottakonur barnaskól-
anna, heldur sameinaðan í sfnu
fagfélagi, þ.að reið baggamun,-
inn.
Þvottakonur! Geiirt a'lar sem
ein meðlimir í félagi vkkar,
Þvottakvennaféla; ina ,,Freyju“!
Þá, en ekki fyrr erunr við þess
megnugar aö hiiida af hönd-
um okkar hverskonar árásum
á vinnu og lífsafkomu okkar.
pvottakona.
Um allan hdm er unnið að
fjársöfnun rjg annarri hjálp til
spönsku barnanna, til að lina
þjáningar þeirra af stríöinu, og
sjá þcim fyrir fæði, fötum og
öðru nauðsynlegu. Þúsundir
munaðarlausra spanskra barna
iiafa v'eiið tekin til annarra
Landa. Myndirnar hér að ofan
eru frá skemmtisamkomu sem
franska Spánarhjálpin hélt
sþönsku börnunum í Farís um
liátíðariiar.
Dtbetifð ÞjáfflM