Þjóðviljinn - 06.08.1939, Síða 2

Sunnudaginn 6. ágúst 1939
ÞJÓÐVILJINN
þlÓÐVlUiNN
Ðtgefandi:
Sameiningarflokknr . alþýða
— Sósíalistaflokknrinn —
tóitstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
tóitstjórnarskrifstofnr: Hverf-
isgötu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðsln- og anglýsingasknf-
stofa: Austurstræti 12 (1.
hæð) sími 2184.
4skriftargjald á mánuðl: ..
Reykjavík og nágrenni kr.
2,50. Annarsstaðar á landínu
kr. 1,75’. I lausasölu 10 aura
eintakið.
/íkingsprent h. f. Hverfisgö' u
4. Sími 2864.
„Hann varölvaður'*
Það er ekki óalgengt að lesa í
blöðunum frásagnir, af ýmiskonar
spellvirkjum, smærri og stærri.
Þess er skammt að minnast að
frá pví var sagt að maður nokkur,
sem af einhverjum ástæðum ekki
má nefna, kastaði sprengju inni á
fjölsóttum veitingastað. Þetta til-
tæki veitti þjónustustúlku á staðn-
um örkuml. Við skulum ekki rifja
upp nema petta eina dæmi, um
refsiverð spellvirki, sem blöðin hafa
sagt frá, en aðeins vekja athygli á
pví að frásögn allra blaðanna um
þennan atburð endaði á einn og
sama veg, sem sé með orðunum:
„mað'urinn var ölvaður“.
Ekki væri petta í frásögúr fær-
andi, ef um einsdæmi væri að ræða,
ef pað væri aðeins frásögnin af
pessu spellvirki, sem endaði með
orðunum: „maðurinn var ölvaður“
En pvi fer svo fjarri að hér sé um
einsdæmi að ræða, að það má þvert
á móti telja til undantekninga og
fádæma ef frásagnir blaðanna af
spellvirkjum og jafnvel slysum
enda ekki með þessum eftirtektar
verðu orðum: maðurinn var ölv-
aður.
Hvernig stendur á pessu?
Beinast lægi við að svara þessari
spumingu á pá leið, að hér væri
um staðreynd að ræða, sem máli
skipti í sambandi við pá atburði,
sem frá er skýrt í pað og það
skipti, og pað sé nú eitt sinn hlut-
verk blaðanna að greina sem
gleggst frá öllum atvikum og pá
einnig því ef rætur spellvirkja
og slysa má rekja til ölvunar.
Þó að petta sé vissulega ástæða
þess að blaðamenn birta slík-
ar fréttir, vekja þessar frásagn-
ir næsta ólíkar hugsanir hjá
blaðalesendum, og einnig hjá peim,
sem blöðin rita.
ölvun — spellvirki, pað er orsök
og afleiðing, segja bindindismenn-
og raunar miklu fleiri. Þama sjá-
ið þið svart á hvítu hve skaðleg
áfengjsnaunin er. Svo er hugsunum
haldið áfram, hvað á maðurinn nú
að fá fyrir petta? Fjársektir, fang-
elsi um lengri eða skemmri tíma,
eða vist á Litla-Hrauni? En hann
var ölvaður, var viti sínu fjær,
hann vissi ekki hvað hann gerði,
hann hlýtur að sleppa með eins
vægan dóm og frekast er unnt.
Þannig hugsa menn almennt, og
eftir pessu fara dómstóLamiir í f.jöl-
mörgum tilfellum. Setningin: maður
Framhald á 3. síðu.
Vídsjá Þjóðvílíans 6.8, '39
Halldóf Kíljan Laxness:
Varqar dansk-fslenzkrar samvimn hafa veriö :i verki
Er afhrópnn Islandskonnngs tímabær?
Formaður Framsóknarflokks-
ins hefur nýlega ritað í blað sitt
grein í sambandi við komu nor-
rænna gesta hingað til lands, þar
sem hann gerir sig að talsmanni
þeirrar hugmyndar að konungi Is-
lands verði steypt af stóli. Hvaða
aðferðir Jónas Jónsson hyggst að
nota til þessa verknaðar kemur
því miður ekki fram í greininni.
Jónasi Jónssyni hlýtur að vera
fullkunnugt um það, sem ríkisrétt-
arfræðingar hafa sýnt fram á, að
konungi er aðeins hægt að steypa
af stóli með stjómarbyltingu.
Ekki sízt þessvegna væri alveg sér
staklega fróðlegt að kynnast skoð-
unum hins kunna íslenzka stjórn-
málamanns um það, hvert hann
hann ætlar að sækja það afl sem
til þarf að hefja stjómarbyltingu
á fslandi. Maður hefur vitaskuld
ekki leyfi til að álykta að vanur
stjómmálamaður eins og J. J. sé
svo einfaldur Uð ímynda sér að
konungar segi af sér störfum fyr-
ir vinsamleg tilmæli þegnanna, eða
hægt sé bak við tjöldin að gefa
þeim bendingu um að sækja um
lausn í náð, eins og embættismönn
um sem lent hafa í smávegis
klandri. f stuttu máli: sem af-
hrópunarmanni láist Jónasi Jóns-
syni að benda á hvar sá byssu-
stingur sé, og í hvers höndum,
sem til þarf að láta konung hrökl-'
ast frá ríki, því enn éru ekki þekkt
önnur meðul en þetta, eða það sem
því jafngildir, til að hrinda kon-
ungum af veldisstóli.
Þó er grein Jónasar Jónssonar
fróðleg, og ekki sizt fyrir þá sök
að hún endurspeglar ýmsar óljós-
ar tilfinningar sem búið hafa með
mörgum íslendingi; hitt er að
harma að þessi sveimhygli skuli
ekki hafa öðlast enn betri skýr-
greiningu í penna stjórnmála-
mannsins en raun ber vitni. Það
er athyglisvert við greinina, að
höfundinum virðist ekkert sér-
stakt áhugamál að slíta samband-
inu við Dani, nema hvað hann
virðist álíta að við ættum að kapp-
kosta að taka utanríkismálin í
okkar hendur eftir því sem efna-
hagur leyfir. Honum virðist t. d.
vera ólíku meira áhugamál að
losna við íslandskonung en segja
upp sambandslagasamningnum.
Aftur á móti endurspeglar grein
hans mjög Ijóslega hina almennu
hugarþoku sem ríkt hefur hér á
landi um það, að þessi tvö mál-
efni, samningurinn milli íslands og
Danmerkur annarsvegar og stjórn
skipulag íslendinga (konungsrík-
ið) hinsvegar, bindi hvort annað.
Margir íslendingar hafa litið
svo á, að okkur sem búum hér í
fámenni á hala veraldar sé í menn
ingarlegu tilliti lífsnauðsyn að
eiga frjálsan aðgang að stærra,
margbreyttara og menntaauðugra
umhverfi okkur til þroska, enda
hefur svo verið frá upphafi íslands
byggðar. Við höfum litið svo á að
það væri okkur útskersbúum ó-
metanlegt hnoss að eiga þegnrétt
í landi sem hefur notið þess heið-
urs að vera talið eitt mesta sið-
menningarland heimsins. Hinar
mörgu þúsundir Islendinga sem
hafa lifað það að mega stíga á
land sem innlendir væru í þessu
hámenningarlandi og nægta,
hafa þar á við heimamenn
aðgang að stofnunum, mennta-
brunnum, embættum, störfum og
styrkjum, eru bezt vitni um gildi
sambands okkar við Danmörku
samkvæmt samningnum frá 1918.
Okkur hefur fundizt sem afar-
kostir einir og óhamingja gætu
orðið þess valdandi að við spörk-
uðum þessum merkilegu réttind-
um okkar í „þrjátíu sinnum mann-
fleira landi en okkar eigin og
hundrað sinnum ríkara”, eins og
komizt var að orði um Danmörku
hér á landi síðastliðinn vetur.
Margir hafa litið svo á að það
væri okkur ólíku meira sjálfstæðis-
mál að halda uppi góðu sambandi
við Danmörku, heldur en kasta
okkur af þursalegum sjálfbyrg-
ingsskap út í einangrunina.
Hinsvegar höfum við íslend-
ingar verið lítið konunghollir
menn, á sama hátt og við höfum
verið menn slælega kristnir lengst
um, og kallaðir lítt trúhneigðir;
þó eru hér í báðum tilfellum marg-
ar undantekningar. Á vorum tím-
um er svo komið að bæði kirkja
og konungsvald eru orðin mjög
úrættuð öfl og þorrin að krafti,
svo segja má að bæði séu meðal
hinna óskaðlegustu leifá fomrar
kúgunar í landi. Aftur á móti hef-
ur meirihluta þjóðarinnar verið
Ijóst, að mjög gæti brugðizt til
beggja vona um hvað við fengj-
um í staðinn ef við steyptum þess-
um tiltölulega meinlausu nátttröll-
um, næmum kirkjuna úr lögum,
en hryndum konunginum. Maður
veit hverju maður sleppir, en ekki
hvað_ maður hreppir. Meirihluti
Islendinga, kemur ekki í kirkju
eftir að þeir vaxa úr grasi unz
þeir eru bornir þangað dauðir, á
sama hátt og meirihluti Islend-
inga lifir svo lífi sínu, að þeim
dettur yfirleitt ekki í hug að kon-
ungurinn sé til. Við lítum svo á,
að yrði þjóðkirkjap afnumin,
mundum við eiga á hættu að sér-
trúar-spákaupmönnum yrði auð-
veldaður aðgangur að þjóðlífinu
með þrugli sínu og þjarki. Þótt
sumir telji að Islendingar séu of
kaldir fyrir trúarbrögðum til þess
að af sfíku kynni að stafa alvar-
leg hætta, má benda á íslenzku
nýlenduna í Kanada, þa^' sem
engin þjóðkirkja vpr lengur til að
draga vígtennurnar úr trúarof-
stopanum, en þar hefur íslenzkt
þjóðlíf nú verið gagnsýrt af hjá-
kátlegu trúarbulli í bráðum 50
ár.
Við höfum á sama hátt litið svo
á, að ef við gerðum stjórnarbylt-
ingu, og steyptum konunginum af
stóli, mundum við að launum fá
að sjá landið sett í hernaðar-
ástand á fárra ára fresti út af því
hvaða skarf eigi nú að velja fyrir
forseta. Við mundum tejá kallað
fram allt það eitur sem kostur er
að framleiða í einni þjóð út af mál
efni eins og því, hvort við ættum
að hafa Jónas Jónsson eða Ásgeir
Ásgeirsson fyrir forseta í næstu
fjögur ár; og þegar þau væru lið-
in mundum við sjá sama leikinn
hafinn um það hvort Gunnar Thor
oddsen eða Vilhjálmur S. Vil-
hjálmsson ættu að hljóta hnossið.
Margir líta svo á þótt það sé»
heimskulegt að haia konung, þá
sé þó enn heimskulegra eins og
sakir standa að hafa forseta.
Það má vel vera að við Islending
ar séum allir á venjulegum tímum
afhrópunarmenn í hjarta okkar og
í grundvallaratriðum, á sama hátt
og við erum heiðnir í hjarta þrátt
fyrir pjóðkirkjuna. En fram að
þessu höfum við verið þolinmóðir
afhrópunarmenn, passífir abdik'Þ
pjónistar, á sama hátt og við höfum
verið polinmóðir gagnvart hinni
asíatisku öfgastefnu kristindóms-
ins, og stutt þjóðkirkjuna af ótta
við að fá eitthvað verra.
Höfundur pessara lína hefur fram
undir petta verið, eins og allflesÞ
ir Islendingar, konungssinni á sama
hátt og þjóðkirkjusinni. Það er að
segja: ég hef verið polinmóður af-
hrópunarmaður, passífur abdíka-
sjónisti. Ég skal ekki neita því að
ég er miklu meiri vinur Jónasar
Jónssonar og Ásgeirs Ásgeirssonar
en Kristjáns Friðrikssonar, pótt ég
hafi fram til þessa heldur
kosið að hafa Kristján Friðriksson
fyrir konupg Islands en Jónas Jóns
son eða Ásgeir Ásgeirsson forseta
pess.
En tveir h lutir hafa gerst á hin-
um síðustu og verstu tímum sem
gætu fengið mig til þess að hneigj-
ast frá polinmóðri afhrópunarstefnu
til hinnar byltingasinnuðu afhróp-
unarstefnu Jónasar Jónssonar.
Það er frægt orðið að forráða-
menn dönsku stjómarflokkanna
hafa nú fyrir slíömmu gengið til
Berlínar til péss að gera par, fyr-
ir hönd danska ríkisins tryggðasátt
mála við pýzka fasista. Á yfirborð-
inu lítur samningur pessi að vísu
út eins og skrítla: eitt höfuðatriði
samningsins er hvorki meira né
minna en pað, að Danir lofa því
hátíðlega að r-áðast ekki á Þýzka-
land til að leggja það undir sig
með vopnavaldi. í augum ókunn-
ugra virðist „skuldbinding“ af
þessu tagi aðains vera tilraun Dana
til að leika fífl fyrdr öllum heiin-
inum, en þar sem litið er á hið
heimspólitíska tafl dylst eingum
hvað sáttmálinn táknar, hann er
aðeins yfirlýsing þess, að Danmörk
sé opinberlega dregin undir póli-
tískt áhrifasvið Þýzkalands, dönsk
viðskiptapólitík og utanrikisstefna
samhæfð heimspólitík möndulríkj-
1 anna. Á urslitatímum þegar pjóð-
imar skipa sé>r í fylkingar til vænt-
anlegra átaka, hefur Danmörk valið
sér stöðu. Hvort það hefur verið
tilgangur danskra stjórnarfórkólfa
að kaupa sér frið við Þjóðverja
með pessum skripasáttmála eða
ekki, þá getur samhæfing danskr-
ar utanrikisstefnu við pýzka ekki
táknað annað í augum Bretlands
en yfirlýsing um andbrezka stefnu.
En um leið og samhæfingin við
Möndulinn er andbrezk afstaða þá
er hún ekki síður and-norræn af-
staða. Með samningnum hefur Dan
mörk brotizt út úr hinni norrænu
blökk. Sú staðreynd að það ríki
sem hefur konung sameginlegan við
okkur Islendinga og lögfestan
samning uin gagnkvæm þegnrétt-
indi, skuli á pessum hættiutímum
hafa skipað sér í andbrezka af-
stöðu, með pví að gera tryggða-
sáttmála við höfuðóvin Bretlands
um leið og önnur norræn ríki telja
sér skylt að synja boði um slíkan
sáttmála, pað hlýtur að knýja ís-
lenzka sambandsvini og passífa
abdikasjónista til endurskoðunar
hinna svokölluðu sambandsmála.
Hin ástæðan, sem hlýtur að skjóta
sambandsmönnum skelk í bringu,
virðist vera eðlilegt framhald hinn-
ar fyrri. Þeir atburðir eru nú öll-
um í fersku minni að nokkrir helztu
stjórnmálamenn Dana, forráðamenn
sama flokksins, sem stóð að tryggða
sáttmálanum við Möndulinn, gerðu
ferð sína hingað til lands frá samn-
ingsborði Hitlers, til pess að halda
hér æsingaræður um íslenzka inn-
anríkispólitík bæði á opinberum
borgarafundum í Reykjavík og í
mjög opinskáum viðræðum við dag-
blöðin. Það sem sérstaka athygli
vakti var að hinir erlendu æsinga-
menn komu hér að öllu leyti fram
sem beinir erindrekar þeirrar stefnw
sem kennd er við „andkommúnist-
iska sáttmálann“ svo nefnda, en
sáttmála pessum milli fasistaríkj-
janna er í verki einvörðungu stefnt
gegn Bretum. Menn þessir komu
hingað til að romsa hér upp fyrir
íslenzkum almenningi utanaðlærðar
glósur úr gömlum og nýjum ræð-
um Hitlers um holsévikahættuna,
glósur sem allur heimurinn veit fyr-
ir löngu að eingöngu miða að því
að hylja þann tilgang þýzku heims
f
veldisstefnunnar að leggja brezka
heimsveldið í rústir. Þegar maður
heyrði að þessir undanhlaupsmenn
norrænnar samheldni fyrirurðu sig
ekki fyrir að æpa hinar pýzku fas-
istag.lósur í danskri pýðingu frá
bæjarrústum Ingólfs Arnarsonar í
Reykjavík í kyrrð sumarkveldsins,
pá fór manni að hætta að pykja
undarlegt þótt koma þeirra væri
haldin hátíðleg með návist pýzkra
kafbáta á Reykjavíkurhöfn. Og
hvað munu þassir umboðsmenn
hafa talað fyrir íslenzkum stjórn-
málamönnum bak við tjöldin, úr
pví þeir dirfðust að slöngva glós-
um Hitlers yfir íslenzkan mann-
fjölda á opinberum fundum. Það
er ómögulegt eftir slíka framkomu
að álykta öðruvísi en svo, að þessir
erindrekar pýzk-ítalska andkomm-
únistasáttmálans hafi komið hingað
beinlínis til að reyna að flækja ís-
lenzka stjórnmálabrodda inn" í hina
andbrezku afstöðu, pángað, sem
þeir hafa nú vélað sitt eigið land.
Það er þessi framkoma danskra
stjórnmálamanna hér á landi sem
hlýtur að verða íslenzkum sam-
bandsmönnum hin alvarlegasta á-
mjnning sein við höfum enn fengið.
Því hneyksli má ekki láta ó-
Framhald á 8. síðu.