Þjóðviljinn - 16.01.1941, Qupperneq 2

Fimmtudagur 16. janúar 1941.
ÞJGÐVILJINN
STOLNAR FJADRIR
þióomuiHH
I DtgtfsaÆ:
Samemingarfl»kkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn.
Bltetjórar:
Einar Olgeirsgem.
Sígfús A. Sigurkjartarsen.
Ritstjin:
Hyerfiagðtu 4 (Víkrngs-
prent) súni 2270.
Atgreiðsla eg auglýcingaakrif
gtofa: Austurstrsati 12 (1.
hsð) sími 2184.
AitotftHgjsld á máauði:
Reykjavik og nágrenni kr.
2.50. AnuarsstaSar k land-
iuu kr. 1,75. 1 laussaölu 1®
aura eintaidð.
VíkSagsiprent k.f., Hverfisgötu
Fyrírskípun
frá London
Islendingar flytja afurbir til
Englands fyrir yfir 100 milljónir
króna s.l. ár. Menn skyldu nú
ætla að í samræmi við virðinguna
fyrir rétti smáþjóðanna, pá réðu
íslendingar sjálfir hvað þeir
gerðu við andvirði þessara vara.
En því fer fjarri.
1 fyrsta lagi ákveða Englend-
ingar sjálfir hvaða vörur megi
flytja út úr þeirra landi. Þarmeð
er mjög takmarkað hvað hægt er
kaupa ])aðan, og það sem má
kaupa, er þó ekki afgreitt fyrr
en seint og síðar rneir og á sí-
hækkandi verði.
I öðru lagi leyfa Englendingar
ekki frjálsa yfirfærslu í annan
gjaldeyri á þvi fé sem við ekki
getum keyþt fyrir í Englandi, —
heldur verður að knékrjúpa þá
í hvert sinn um yfirfærslu. M. ö.
v. um helmingur alls þess, sem
við eigum í Englandi, er fast í
enskum bönkum og verður raun
verulegt herlán til Breta.
En þetta nægir ensku ríkis-
stjórninni ekki.
Nú hefur hún gert þá kröfu —
og istenzka ríkisstjórnin heyrt og
hlýtt — að ísland hætti að leyfa
frjálsan innflutning frá Bretlandi
og jafnframt að það verði raun-
verulega fulltrúi ensku ríkis-
stjórnarinnar, sem ákveður hvaða
vörur skuli teljast óhjákvæmilegt
að ísland fái að kaupú í Banda-
ríkjunum.
Þetta ástand þýðir sagt með
berum orðum:
fírezkn mibvaldio hefur komid
ú algerri verzlunareinokwi á ís-
ktndi. Þdö tekur nœstum allar út-
flutningsafurdir landsmmnu iil
sín, en ákvedur sjátft hvnb lands-
menn s kuli fá ad kaupa í stgd-
inn. Þ.ic) setur brezkan fulltrúa
til ab ákueba um twab Islending-
um skuli leyft ab kaiipu frá Am-
erilui.
íslenzka ríkisstjórnin og gjald-
eyris- og innflutningsnefnd henn
ar verða svo einskonar „faktorar'1
ogi skrifstiofufólik í hinni nýju ein
okun á Islandi.
Það er naprasta háð að vera að
tala um „verzlunarfrelsi", „rétt
smáþjóða“, „sjálfsákvörðunarrétt"
svo maður nú ekki tali um „frelsi
um innanlandsmál“ eða „fríð-
indi“ í þessu sambandi.
Það er verið að gera Islendinga
að þrælum brezka auðvaldsins
með þessum aðförum, — þræl-
um, sem verða að vinna fyrir
Það er alltaf óskemmtilegt að
hlusta á raupgjarna menn, enda
fáir, sem iðk.a slíkt ófullir. Til
eru jú nokkrar skrítlur um sjó
menn og hernrenn, sem þjáðust
af þeirri ástríðu að segja frægð-
arsögur af sjálfum sér, og þá
helzt krökkum og unglingum, sem
gleyptu slíkar frásagnir í sig, án
þess að spyrja um sannleiksgildi
þeirra. Ennfremur má finna
dæmi upp á raupgjarna menn úr
stjórnmálaheiminum, en það er
þó sjaldan jafn persónulegt raup.
Einnig þar er þó hægur vand-
inn að finna slíkt, og höfum við
islendingar handhæg heimatökin
þar, og er óþarft að fara lengra
það og afhenda því framleiðslu
sína, en eru síðan ófrjálsir að
því hvernig þeir verja andvirði
afurðanna, heldur verður um það
að lúta fyrirskipunum valdhaf-
ianna í 'London og útlendra erind-
reka þeirra.
Þetta er samsvarandi þeirri að-
ferð, sem ]>ýzka nazistaauðvaldið
beitir við Danmörku og önnur
hertekin lönd. En að vanda beitir
enska auðvaldið lægnari kúgun
en það þýzka og lætur íslenzku
yfirvöldin um það að taka sem
mest á sig óvinsældirnar af þving
unarráðstöfununum. Það er t. d.
einkennandi fyrir aðferðamuninn
að þar sem þýzka auðvaldið
myndi gefa út heljarmikið vald-
boð um að taka fiskinn af Islend
ingum og margsháttar reglugerðir
í því sambandi, þá býður enska
auðvaldið íslenzkum bröskurum
svo mikið af pappírspundum fyr-
ir fiskinn að þeir rífa hann frá
munni Islendinga og síðan ladur
svo enska ríkisstjórnin íslenzku
ríkisstjórnina borga bröskurunum
út íslenzka peninga, svo þeir geti
keypt upp eignir á Islandi! —
„Svo hefur ráðsniild reiknings-
alda ribbaldann til hagnaðs tam-
ið“. — Ensk yfirstétt hefur lært
margt síðan hún rak -opinber sjó-
rán hér á Islandi o-g annarsstaðar,
- en inntakið í póHtík hennar er
hið s-ama. En þýzka auðvaldið
heldur enn við hið opinbera rán.
Það er munurinn.
En hve lengi eiga fslendmgar
að þoJa yfir sér ríkisstjórn, sem
stendur í hlýðnisiafstöðu við er-
lenda valdhafa, tekur á móti fyr
irskipunum frá þeini og fram-
kvæmir þær?
Það er til lítils að skrýða sig
með nafni „þjóðstjórnar", ef
menn gerast svo brezkir jarlar
í raun. Það hefur því minni þýð-
ingu að gefa slíkum mönnum ís-
lenzkt konnngsvald, ef þeir eru
aðeins lénsherrar brezks keisara.
En þá fyrst verður allt tildrið
þeirra til athlægis, ef lítill brezk
ur skrifstofumaður beygir þá í
duftið með hverri handhreyfingu
sinni, þegar bonum þóknast.
fslenzka jijóðin veröur að heyja
sjáffstæðisbaráttu sína á ný. Hún
er jafn andvíg því að lúta fyrir-
skipunum frá London nú sem frá
Kaupmannahöf.n áður. En fyrsta
skrefið á braut þeirrar sjálfstæð-
isbaráttu er að fosna við „þjóð-
stjórnina“-
út í þá sálma. Helzt eru þetta
menn, sem skjótt hafa stigið í
framanum fyrir „dugnað" oig
harðneskju jsf.jálfra sín í „hag-
s tæð u m “ þ jó ðfé 1 agsaðs tæðum.
Við þessu er í rauninni ákaf-
lega, lítið að segja, — það er eðli
legt og skiljanlegt að slíkir menn
fái stundum oftraust á sjálfum
sér. — Það er auðvitað „tauga-
trekkjandi“, að hlusta á slíka
menn fýsa hæfileikum sínum til
verkefna, sem þieir eru gjörsam-
lega ófærir til að leysa — eða
hlusta á þá halda fagrar ræður
um háleitustu sannindi, og skrifa
blaðsíðu eftir blaðsíðu urn hug-
sjónir fjöldans — um leið og þeir
trampa þetta allt niður í skarnið.
Þótt það sé lítt skiljanlegt aö
slíkum mönnum takist að vilia
meira en meðalgreindum ogvel
menntuðum mönnum sýn, virðast
þó slík fyrirbrigði eig.i alisjald-
tan korna fyrir hér í okkar rólynda
þjóðfélagi.
Okkar háttvirtu borgaralegu
stjórnmálasnápum hefur tekiztað
rækta upp í nokkrum niennta-
mönnum; í valdastöðum við ým.s-
ar helztu menntastofnanir lands-
ins, þann vfirdrepskap og upp-
l skafningshátt, sem einkennir þá
sjálfa, o.g láta þá síðan no.ta að-
stöðu sína til að beita skoðanaand
stæðinga sína kúgun.
•
Pösturinn er koíninn. — Sá
dagur er einskonar hátiðisdagur
í dreifbýlinu.
— Eg ríf upp blöðin, — „Tím-
ann“ sem önnur blöð. Þar rekst
ég á úrdrátt úr ræðu skólameist
ara Menntaskólans á Akureyri
við setningu skólans 5. nóv. s.l.
Ég byrja að lesa greinina með
áfergju.
Þetta hlutu þó að vera orð í
tíma töluð. — Þar að auki frá
eindregnum lýðræðissinna
harðvítugasta formælanda nor-
rænnar samvinnu að undanskild
um nokkrum „friðarvina“-félög-
>um í höfuðborgJnni, — háttsettum
menntamanni í ábyrgðarmikilti
trúnaðarstöðu — unnandi íslenzkr
ar tungu og þjóðernis o. m. m.
.....Ég dreg enga dul á það
að ég er eindeginn lýðræðissánni
og hefi jafnan verið —“.
Jú, ég held nú það. Skóla-
meistarinn á Akureyri hefur alltaf
verið — ?
■ —----- Bíðum nú við.
Óljósum minningum skýturupp
í huga mínum, sem skýrast og
taka á sig kaldranalegar myndir
veruleikans.
Var það ekki skólameistarinn
á Akurreyri, sem um lengri tíma
hefgr „praktíserað" að reka nem
endur úr skóla sínum, er skoð-
anir þeirra rákust á skoðanÍT
hans hágöfgi?
Jú, vissulega. Nú mundi ég það
glögglega. Ef til vill hefur reynsla
mín á því sviði hjálpað mér til að
skilja og skýra ]rær myndir ,sem
þeyttust fram í huga minn.
Ég-sé'ungan mann, hraustan
og æskuglaðan, ganga út til verka
mannanna .á eyrinni og tala við
þá.
Hann talar við þá um þeirra
eigin ástæður og sýnir þeim fram
á hvernig þær gætu verið miklu
betri. —• Hvernig þeir gætu orð-
ið frjálsir og sterkir með sam-
tökurn sínum. — Hvernig þeir
ættu að ráða málum sínum sjálf
ir..
—• Var þetta ekki allt í anda
lýðræðisins? Var þetta ekki allt
byggt á kröfunum um réttlæti
og skyldur mannanna hvor við
annan? Var þetta ekki einmitt
það sjálfsagða, sem allir sannir
lýðræðissinnar berjast fyrir?
En hvernig fer svo fyrir ])essum
raunsæja hugsjónamanni? Hvað
gerði skól.ameistari ?
Auðvitað komst hann að |>essu.
Og „lýðræðis.sinninn“ neytti valds
ins, sem hann h.afð) í hendur fen’g
ið. Honum fannst þetta athæfi
nemanda síns vítavert, og krafð-
ist ])ess af honum, að annaðhvort
hætti hann námi við skólann eða
hætti að tala um hag verkamanns
ins.
Ungi menntamaðurinn hvarf
frá námi. Enginn skyldi fá kæft
hans helgustu hugsjón — rödd
sannfæringar hans. Enginn skyldi
fá hann til að breyta gegn sam-
vizku sinni.
Var þetta krafa lýðræðisins, er
skólameistari framfylgdi gagn
vart þéssum nemanda sínum?—
Var þetta í anda frelsisunnandi
mentunarfrömuða að bann-
færa skyldi skoðanafrelsið í skól
um þeim, sem þjóöfn hafði strit-
azt við að koma upp til að ala
sjálfa sig betur upp?
Var þetta krafa þjóðarinnar
eða var þetta aðeins krafa einnar
eigingjarnar og ])röngsýnnar sál-
ar?
Ég les áfram. „ . . . Ég er and-
vígur heimspeki einvaldanna, af
því, að hún vili fórna einstakl-
ingnum fyrir rikisheildina. Þær
gera ríkið að markmiði, en þegn
inn sjálfan manninn að verkfæri
þess. Ég trúi því, ,að maöurinn, en
ekki ríkið með öllum sinum hákn
um og feiknum sé stofnað og
starfi í þágu og þjónustu ein-
staklinganna------“.
Ágætt, hugsa ég. Hann er þá
mjög nálægt kommúnistunum í
þessu.
Að maðurinn sé i sjálfu sér tak-
mark, sem stefna beri að við
uppbyggingu ríkisheildarinnar.
Gleggsta dæmið ])ar um, og stór
felldasta sönnun ])ess, hvað hægt
er vel að gjöra fyrir marga menn
um leið og það er gert vel fyrir
hvern éinstakan, er uppbygging
ríkis verkalýðsins — Sovétríkin.
Hvernig keppt hefur verið þar
að því, að byggja upp trausta rík-
isheild með hag og heill þegn-
anna — einstaklinganna — niíinn
anna fyrir augum. Hvernig ó-
stjórnlegu fé, tíma og kröftum
hefur verið eytt í uppeldi ein-
staklinganna. Hvernig menntun-
in hefur horfið frá því að vera
einstaklingseign til almennings-
eignar. Það er sannarlega ómaks
ins vert að kynna sér skólamál
Rússanna og uppeldismálastarf-
semi þeirra —- og aiveg sérstak-
lega fyrir þá, sem fást við upp-
eldis- menntamál úti á hjara
heims.
Ég sé aðra mynd fyrir mér.
Einn nemandi skólameistara
hafði gerzt sekur um að skrifa
annarsstaðar en í stílabækur hjá
skólameistara.
Hann hafði gerzt svo djarfur
að skrifa „stíl“ um sjálfvalið
efni, utanskóla, án þess að fá
leyfi meistara sjálfs.
Þessi nemandi, sem hugðist þá
að Ijúka síðasta námsvetri sín-
um við skólann, undir stúdents<-
próf, hafði kynnt sig skólameist
taraj í námsgrein þeirri, sem hann
kennir við skólann, sem sá, er
yfirburði hafði yfir aðra. — Sá
er bar af sínum skólasystkinum.
Hvað gerði svo herra skóla-
meistarinn ?
Hann rnk pennan duglega nem-
anda sinn úr skólanum. Auðvit-
að með hag og heill þessa læri
sveins svo fyrir augum, að hann
mátti ekki mennta sig meira.
Hann mátti ekki verða langskóía-
genginn — það gat orðið óhollt
„lýðræðinu", sem skólameistarinn
barðist s vo sleitulaust fyrir. —
Maðurinn varð að fara vegna þess;
að hann hafði skrifað til alþýð-
unnar.
— Hjálpi mér! Er þetta skóla-
meistarinn á Akureyri, sem drýgt
hefur aðrar eins „dáðir“ og þess-
ar, sem hyggst að skreyta sig
með fjöðrum lýðræðisins — en
til hvers? — En bíðum við, ég les
áfram. „ — — — Mig furðar
stórlega á þvi, að margir efnað-
ir borgarar, sem virðast búa við
góð lífskjör iog lífsskilyrði í Iiand
inu, með lýðræðisstjórn þess,
málfrelsi og mannfrelsi, virðast
ala samúð með þeim þjóðum, ])ar
sem ofbeldisstefnur og siðakenn-
ingar þeirra, hafa brotizt til valda
og hafa kúgað og lagt undir sig
meztu menningarlönd. Skýtur
þessiu og ])ví undarlega við, ])ar
sem þessir sömu þegnar þykjast
sjaldan fá farið nógu sterkum á-
fellisorðum um siðfræði komm-
únista — — —“.
Já svo mörg eru þau orð.
Þarna kemur þó virðingarverð
viðleitni skólameistara til að segja
sannleikann. — En hefur ekkí
sjálfur skólameistarinn starfað
eftir reglum nazistiskra, velmeg-
andi manna með prýði?
Hann hefur rekið burt nemend
ur sína aðeins fyrir skoðanir
þeirra.
Engir aðrir en fasistiskir of-
beldismenn gera slikar hefndar-
ráðstafanir gegn nemendum sín-
um, sem hafa aðrar skoðanir á
hlutunum en ])eir sjálfir. Enginn
sannur lýðræðissinni myndi leyfa
sér slíkt, - enginn unnandi frels
is og mannréttinda, — enginn
annar en sá, seni beygir sig hlýð
inn og auðmjúkur fyrir hnúta-
svipu nazistisks hugsunarháttar
einkahagsmunanna. Það er því
handhægast fyrir lir. skólameist
ara að líta þarna í sinn eigin
barm — og lærdómsríkast um
leið.
Enn les ég lengra.
„--------Ég held ekki, foreldr
ar, að þið ættuð að taka létt á
því, ef börn yðar hneygjast fast
að þeim grimmdarstefnum, sem
nú leitast við að leggja undir
sig heiminn. Ég held ekki að
það sé auðnuvegur eða gæfu-
merki, að þær heiHi börn yðar
svo að ])au verði með hugann
vakinn og sofinn í þeim. Ég
rökstyð trú mína með því, að
það er aldrei gæfulegt að fylla
brjóst sitt andúð og draumum um
andúðar- og heiftarverk — —“.
Máske h<2ur hr. skólameistar