Þjóðviljinn - 27.01.1944, Qupperneq 4

I
ÞJÓÐVLLJINN. — Fimmtuda'gm1 27. janúar 1944.
mu
.... !á»a &*>.&<! 1M HHt &»■*>»
blÓÐVILIINN
Ótgefandi: SamáningarflokkuT alþýðu — Sósíalintajlolckurmn.
Bitstjóri: Sigurðwf Guðmundason.
Stiómmálaritstjórar: Einar Olgárason, Sigjúa Sigwhjartareon.
Ritstjómarskrifstofa: Austurstrœti 12, ámi 2270.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skótavörðustíg 19, sími 218i.
Prentsmiðja: Víkingsprent h.f., Garðastrœti 17.
Áskriftarverð: í Keykjavík og nágrenni: Kr. 6,00 á mánuði.
Óti á landi: Kr. 5,00 á mánuði.
Furðuleg tillaga -- Furðulegar undirtektir
/
Sú var tíðin, að á Alþingi íslendinga sátu konungkjörnir
menn. Ekki var slíkt fyrirkomulag vinsælt af íslendingum, og
þess er nú minnzt sem dæmis um afturhald, er nútíminn hefur
dæmt óferjandi og óalandi.
Það eru því vissulega furðuleg tíðindi, er æðsti maður þjóð-
arinnar, herra ríkisstjóri Sveinn Björnsson, leggur til að boðað
skuli til þjóðfundar um sjálfstæðismálið, að hann skuli gera ráð
fyrir að þar geti átt sæti „nokkrir sjálfkjörnir menn vegna stöðu
sinnar svo sem dómarar hæstaréttar, ráðherrar og lögprófessorar“.
Br þá ennþá til sá hugsunarháttur, sem vald hinna konungkjörnu
hvíldi á? Svo virðist, því miður, og það jafnvel hjá manni, sem
falið hefur verið æðsta vald þjóðarinnar, og hefur verið talinn
▼íðsýnn og frjálslyndur.
Þetta er vissulega furðulegt.
Og ekki er það síður furðulegt, er herra ríkisstjórinn telur
að ekki beri að viðhafa hlutfallskosningar, ef kosið yrði til þjóð-
fundar. Öllum, sem eitthvað þekkja til hér á landi, er ljóst, að
kosning til slíks fundar hlyti að vera pólitísk. Að viðhafa ekki
hlutfallskosningar þýðir því beinlínis að útiloka áhrif þeirra flokka,
sem eru í minnihluta í flestum eða öllum héruðum, og láta til-
viljun eina ráða því, hvort fulltrúatala flokkanna yrði í nokkru
samræmi við kjörfylgi þeirra. Það er naumast sennilegt, að þetta
hafi vakað fyrir ríkisstjóranum, og virðist þá helzt mega afsaka
þessa tillögu hans með því, að hann sé, eftir margra ára dvöl
erlendis, orðinn ókunnugur íslenzkum hugsunarhætti.
Þjóðviljinn hefur áður gert grein fyrir eðli þjóðfunda, og þarf
ekki að endurtaka það, sem þá var sagt, en hvað sem því líður,
þá eru tillögur ríkisstjórans um skipan fundarins svo furðulegar,
að manni dettur í hug, að hjól tímans hafi snúizt aftur á bak
um nokkra áratugi, er þær eru lesnar.
Svo furðulegar sem þessar tillögur eru, er þó næstum furðu-
legra,- að undanhaldsmenn virðast ætla að gera tilraunir til að
taka þær sér til inntekta. Það er rétt að athuga, hvernig þeir
standa að vígi hvað það snertir.
Ríkisstjóri segir meðal annars í bréfi sínu um þjóðfundartil-
löguna:
„Hún sprettur ekki af því, að í mínum huga sé nokkur vafi
um rétt Alþingis til þess að gera hverjar þær samþykktir um
þessi mál, sem Alþingi eða meirihluti þess ákveður".
Skýrara hefur undanhaldsmönnum ekki verið sagt, að allt tal
þeirra um, að skilnaðarmenn á Alþingi séu að brjóta lög og samn-
inga, með þeim tillögum sem fram eru komnar í sjálfstæðismál-
inu, sé bull eitt.
Næst er þess að geta, að tillaga ríkisstjóra er raunverulega
sú eina tillaga, sem fram hefur komið í skilnaðarmálinu, sem
ekki samrýmist fyllilega lögum, tillaga hans f jallar um form fyrir
byltingu.
Og þessa tillögu eru svokallaðir ,,lögskilnaðarmenn“ að reyna
að taka sér til inntekta. Þetta er sannarlega furðulegt, já mjög
furðulegt.
©
Sem betur fer verður óþarft að skrifa mikið um þessa furðu-
legu tillögu og hinar furðulegu undirtektir undanhaldsmanna,
þeir þrír þingflokkar, sem komið hafa sér saman um að leiða sjálf-
stæðismálið til farsælla lykta, munu gera það á þeim grundvelli,
sem þeir þegar hafa ákveðið, engar afturhaldssamar tillögur, hvað-
an sem þær koma, munu aftra þeim að gera skyldu sína í þessu
larielia
Suramskarð i Georgíu.
étríkin standi aöeins að baki Suð-birgðir frá vinum sínum Kínverj-
um.
JÁRN OG SKYLDIR
MÁLMAR
Árið 1940 koma Sovétríkin
jiæ^t á eftir Þýzkaliandi og
Bandaríkjum Norður-Ameríku
í járn- og stálframleiðslu. Af
járngrýti 'var framleiðslan 28
milljónir tonna og komu %
hlutar þess frá Krivoj Rog-nám-
umum í Úkraínu, sem verið
hafa undanfarið í höndum
Þjóðverja. En Sovétríkin eiga
mikinn varaforða af járnmálmi
og er hann unninn í námum í
Úral og Vestur-Síberíu á svæð-
um, sem Þjóðverjar munu
aldrei ná til með árásum.
Heildarframleiðslan af járn-
málmi í Úral er nálægt 8 millj.
tonn. Allt að 2 millj. tonn er
sent austur á við til Stalínsk
og Magnitogorsk, er fá í skipt-
um sama magn af kolum frá
Kúsnetsk. Til, þess að spara
þennan flutning á kolum og
járni er ráðgert að byggja
bræðsluofna nálægt Karaganda
kolanámunum í Kasakstan,
miðja vegu milli Úral og Kús-
netsk og birgja upp Stalínsk
að nokkru frá járnnámunum í
hálendinu, sem er aðeins um
150 km. frá Stalínsk. Höfundur
þessarar greinar var svo hepp-
inn að fá að skoða eina af
þessum námum. Temirtaoujárn-
námurnar við Akhun, sem er
suðurendastöð járnbrautarlín-
unnar frá Kusnetsk. Þessi náma
er byggð í héraði, sem fyrir
15 árum var ósnortinn skógur,
þar sem birnir og úlfar höfð-
ust við. í dag er þarna mynd-
arleg byggð námuverkamanna
og 1 milljón tonn af fyrsta
flokks járnmálmi er unnið þar
árlega.
★ ’
Mangan, titan, nikkel, kobalt,
volfram, molybden, króm og
vanadin eru málmar sem eru
notaðir ásamt járni í fram-
leiðslu sérstakra stáltegunda,
sem eru lífsnauðsynlegar í nú-
tíma iðnaði og sér í lagi í hern-
aði.
Þess vegna er skiljanlega lagt
mikið kapp á að finna málm-
stein, sem inniheldur þessa
málma í náttúrunni. Stálíram-
leiðsla heimsins sem stendur
krefur framleiðslu á mangan-
málmsteini, sem nemur 3%
milljónum tonna á ári, en nokk
ur síðustu ár hefur heimsfram-
leiðslan farið, talsvert fram úr
þessari tölu, svo að líklegt er
að stríðsþjóðirnar, bæði mönd-
ulveldin og lýðræðisþjóðirnar
hafi nægan forða af þessum
málmum fyrst um sinn.
Til allrar hamingju eiga Sov-
étríkin mikinn forða af mang-
an-málmsteini og framleiða
raunar meira en nokkurt annað
land í heimi af þessum málmi.
1938 var framleiðslan af mang-
ansteini 214 millj. tonn, en forði
Sovétríkjanna af manganmálm-
grýti var áætl. 700 milj. tonn
árið 1936. Bezt þekktu mangan-
námurnar eru við Nikopol í
Dnépr-bugðunni suður af Sa-
porossi, er lengi voru á valdi -
Þjóðverja, en sovétstjórnin hef-
ur verið svo forsjál að safna
miklum forða af manganmálmi.
Mangannámur eru einnig í Ge-
orgíu, í Kasakstan, við Úral og
í Krasnogorsk-héraðinu í Síber-
íu. Eg heimsótti Mazulka-nám-
urnar í nánd við Atsinsk í
þessu héraði, en þessar námur
birgja upp járnsteypuverksmiðj
urnar í Stalínsk. Titwn-járn-
steinn finnst í Tseljabinsk-hér-
aðinu í Úral. Þessi málmsteinn
inniheldur einnig vanadin. TVIjög
erfitt er að vinna málminn úr
þessu málmgrýti, en nýlega hef
ur verið fundin aðferð til að
hagnýta hann til fullnustu.
Brætt er með sérstakri tegund
af koksi, sem gefur vanadin
ríkt hrájárn og slaggið, sem
inniheldur mest allt titanið. Hið
vanadin-auðuga hrájárn er síð-
an hreinsað í Bessemer-blásturs
ofnum og er þannig framleitt
fyrsta flokks stál. Titan og
vanadin slagg er síðan
hráefnið til framleiðslu á þess-
um málmum.
Vanadin er einnig framleitt úr
járnmálmi sem unninn er í Kerts-
skaga á Kríni. Titan málmgrjót
hefur einnig fundizt á Kóla-skaga
og er áætlað að lögin innihaldi
157 millj. tonn. —
Nikkel og kobalt eru málmar,
sem Sovétríkin eru ekki auðug af
og 1936 nam innflutningurinn af
nikkeli 8500 tonnum. Nikkelverk-
smiðjurnar við Sverdlovsk vinna
úr málmgrýti frá ýmsum stöðum
í Mið- og Suður-Úral. Þetta málm-
grýti samanstendur aðallega af
nikkelsilikati og hefur myndazt við
veðrun.
Venjulega fylgir nikkelmálmi
nokkuð af kobalti.
Nikkelgrjót, fremur rýrt að gæð-
um, sennilega svipað og úr Petsa-
monámunum í Finnlandi, er nú
unnið á Kolaskaga. Talið er lík-
legt, að þegar þessar námur eru
hagnýttar að fullu, þurfi Sovétrík-
in ekki að flytja inn nikkel, og
gangi sennilega næst Kanada sem
nikkclfVamleiðsluland. Einnig
mætti nefna, að nikkel hffur fund-
izt við Norilsk nálægt ígarka, við
ósa Jenesseifljótsins. Aætlað er að
þau lög innihaldi 200 þús. tonn af
málmgrýti, sem innihaldi 4% nikk-
el að meðaltali, og er vinnsla þess
þegar hafin. Stutt járnbrautarlína,
hin eina í Norður-Síberíu, tengir
Noril.sk og ígarka.
★
Aðallögin af krómsteini finnast
í Mið- og Suður-Úral, í jarðlögum,
scm einnig innihalda mikið af járni,
titan, nikkel, platínu og asbest. Að-
alnámurnar eru um 200 km. norð-
vestur af Sverdlovsk. Árleg fram-
leiðsla er nálægt 50 þús. tonn og
forðinn er talinn nema 7 milljónum
tonna. Sovétríkin eru rneðal mestu
krómframleiðslulanda í heimi.
Framleiðslutölur eru ekki nýrri en
frá 1936, en þá var framleiðslan
226500 tonn, og líklegt er að Sov-
ur-Ithodesíu og Tyrklands í fram-
leiðslu krómmálmsteins.
Sovétríkin hafa ekki einungis
nóg króm fyrir sinn eigin iðnað,
heldur geta flutt út allmikið magn
til annarra landa. Nálægt helrn-
ingur framleiðslunnar fer til iðju-
veranna i Tseljabinsk, þar sem
framleitt er krómstál. Krómstál
þarf til að byggja járnbræðsluofna
og auk þess er króm notað í ýms-
urn kemiskum iðnaði.
★
Molybdengrjót, ásamt volfram-
steini og tinsteini, finnst venjulega
í granitlögum. Bandaríkin eru
langstærsti framleiðandi þessara
málma, með 15500 tonna fram-
Ieiðslu af hreinum málmi, næst
kemur Noregur með rúmlega 400
tonn. í Sovétríkjunum hefur mol-
ybdenmálmgrýti fundizt í Káka-
sus, Bajkal og Austur-Síberíu,
Karelíu og Kola og í Kasakstan.
Kasakstannámurnar virðast vera
þýðingarmestar og fyrsti molybd-
enbræðsluofninn i Sovétríkjunum
var byggður árið 1940 í Balkasj-
héraði.
★
Volframmálmsteinn er unninn í
Úralfjöllum suður af Sverdlovsk.
Þessi málmur er notaður til að
framleiða volframstál, sem þarf i
sérstök áhöld og vélar. Jarðlög, sem
innihalda volfram, hafa einnig
fundizt í Transbajkalíu og Austur-
Síberíu. Volfram er <jf til vill þýð-
ingarmestur stálmálmanna (auk
járns), en aðalframlejðslulandið er
Kína. Sovétríkin eiga allmiklar
birgðir af þessum málmsteini, en
ef skortur kynni að verða á þessum
málmi vegna stríðsástandsins geta
Sovétríkin vafalaust fengið nægar
AÐRIR MÁLMAR.
Tin, kopar, blý og zink, alúminí-
um, gull og platína eru þýðingar-
mestu málmarnir auk stálmálm-
anna. Því rniður skortir Sovétríkin
tinmálm. Árið 1936 voru flutt inn
11 þús. tonn af tini. Nýlega luifa
þó fundizt nýjar tinnámur í Úral
og Transbajkalíu, og tin finnst
einnig í flestum volframnámunum.
★
Af kopar eiga Sovétríkin allmik-
ið. Miðstöð koparvinnslunnar er
við Balkasjvatn í Kasakstan. Aðal-
náman þar inniheldur nær þrjár
milljónir tonna af málminum. í
annarri nærliggjandi námu eru
sandsteinslög, sem áætlað er að
innihaldi einnig 3 milljónir tonna
af kopar. I Mið-Úral finnst lag af
pyriti, sem inniheldur kopar. og
nær þetta belti yfir 800 km. land-
svæði í Úralfjöllunum. Koparnám-
ur hafa einnig fundizt í Armeníu
og Aserbajdsjan. Framleiðsla á
kopar nam 83000 tonnum árið
1936. Næstu árin á eftir kom all-
mikill afturkippur í framleiðsluna,
er varð fyrir alvarlegri gaghrýni
fagblaða í Sovétríkjunum.
★
Blý- og sinkmálmsteinár finnast
venjulega saman. Stærstu blý- og
sinknámur Sovétríkjanna eru í
Sadon í Kákasus, og nernur fram-
leiðslan þar árlega 20 þús. tonnum
af blýi og 10 þús. tonnum af sinki.
Stór svæði með blý- og sinknám-
um eru í Altajfjöllum og blý- og
sinkmálmgrýti er einnig unnið í
Suður-Úral, Kúsnetsklægðinni,
Kirgisalýðveldijiu og Kasakstan.
Sovétríkin eru nú þriðja mesta
alúminíumframleiðsluland heims-
ins. Þar til fyrir fáum árum var að-
eins éin bauxitnáma þekkt, við
Tikhvin, 200 km. austur af Lenin-
grad, og heildarmagnið áætlað 8
milljónir tonna. Það hráefni er eng-

Síðarihluti greinar

brezka jarðfræðingsins G. W. Tyrrell
Pómiiff um grciðglu oiiofsffár
Alþýðusamb. vann
máliðfyrirfélagsdómi
Þriðjudaginn 25. janúar s. 1. kvað Félagsdómur upp dóm í
máli Alþýðusambands íslands gegn Vinnuveitendafélagi Islands, en
það mál reis út af greiðslu orlofsf jár til hlutarsjómanna.
Vegna þess að hér er um athyglisvert mál að ræða birtir þjóð-
viljinn hér dóminn og forsendur hans í heild.
Fimmtudagur 27. janúar 1944. — ÞJÓÐYILJINN.
Manntjón íslenzku sjómannastéttðrinnar
Fraxnhald af 2. síðu.
Ár 1944, þriðjudaginn 25. jan-
úar, var í félagsdómi í málinu
nr. 21/1943: Alþýðusamband ís-
lands f. h. Sjómannafélags ísa-
fjarðar vegna Hannibals Einars
sonar, gegn Vinnuveitendafélagi
íslands f. h. Vinnuveitendafél.
Siglufjarðar vegna Friðriks Guð
jónssonar, kveðinn upp svo-
hljóðandi dómur:
Mál þetta er höfðað hér fyr-
ir dómi með stefnu, dag. 6. des.
f. á., af Alþýðusambandi ís-
lands f. h. Sjómannafélags ísa-
fjarðar vegna Hannibals Einars
sonar gegn Vinnuveitendafél.
íslands f. h. Vinnuveitendafél.
Siglufjarðar vegna Friðriks Guð
jónssonar til greiðslu á orlofs-
fé, kr. 228,72, ásamt 5% árs-
vöxtum frá stefnubirtingardegi
til greiðsludags og málskostnað-
ur eftir mati dómsins.
Stefndi krefst sýknu af kröf
um stefnanda og málskostnaðar
úr hendí hans eftir mati dóms-
ins.
Tildrög máls þessa eru þau,
að Hannibal Einarsson var skip
verji s. 1. sumar á mótorskip-
an veginn gott, og hvergi nærri
sambærilegt við t. d. franska baux-
itið, en er samt vinnanlegt. En
alveg nýlega hafa fundizt lög af
fyrsta flokks bauxiti í Sverdlovsk-
héraði (Mið-Úral), magnið hefur
fyrst um sinn verið áætlað 10 millj.
tonna og framleiðslan þegar verið
hafin. Bauxitlög hafa einnig fund-
izt í Baskiríu, Kasakstan, Kirgisa-
lýðveldinu og Úsbekistan. Tilraun-
ir hafa verið gerðar til að vinna
alúminíum úr alúniti, sem fundizt
liefur í Suður-Kákasus og hinum
miklu nefelitlögum á Kolaskaga.
Árið 1937 var samkvæmt skýrslu
jarðfræðirannsóknarstofnunarinnar
150 grafvélar, 164 amalgamerings-
verksmiðjur, 83 efnaverksmiðjur
og 53 aðrar, sem unnu í sambandi
við gullnám og gullvinnslu í Sov-
étríkjunum. Erfitt er að fá tölur
yfir heildarframleiðsluna, en með-
alframleiðsla áranna 1937, 1938 og
1939 mun vera um 210 milljónir
gramma, og samkvæmt því koma
Sovétríkin næst á eftir Suður-
Afríku í gullframleiðslu. Þekktasta
gullsvæðið er í Lenahéraði, þar sem
gullið finnst í sandlögum og djúp-
um göngum. Elzta gullnáma Rúss-
lands (starfrækt síðan 1745) er ná-
Iægt Sverdlovsk. Ég fékk tækifæri
til að skoða þá námu árið 1937,
og þótti mér furðu sæta hver ný-
tízkubragur var þar á öllu. Endur-
bætur í vinnsluaðferðum hafa fjór-
faldað afköstin síðan fyrir bylt-
inguna. Gull hefur á síðustu árum
fundizt víðsvegar um Sóvétríkin,
Framhald á 8. síðu.
inu Birni austræna, sem gert
var út á síldveiðar af Friðriki
Guðjónssyni útgerðarmanni á
Siglufirði. Stundaði skipið ein-
göngu herpinótaveiðar meðan
Hannibal var á því. Hannibal
var ráðinn með þeim kjörum, er
getur 1 kauptaxta sjómanna-
deildar verkamannafélagsins
Þróttar á Siglufirði, en samkv.
honum skyldu skipverjar fá
35% af veiðinni, er skiptist í 16
staði. Skipverjar áttu að fæðá
sig sjálfir. Salt, sem notað væri
til þess, ,,að salta með lausa
síld í lest eða á dekk um borð
í skipum“, skyldi greiðast af
óskiptum afla, samkv. 8. gr.
kauptaxtans, en annan kostnað
við útgerðina greiddi útgerðar-
maðurinn. Útgerðarm. skyldi
annast' sölu á aflahlut, en hon-
um var óheimilt að gera samn-
ing um sölu á óveiddum afla,
án samþykkis skipverja eða
trúnaðarmanns þeiri'a, og ávallt
áttu skipverjar að njóta þess
verðs, sem veiðin seldist fyrir.
Andvirði aflahluts Hannibals
nam kr. 5718,06. Telur hann að
sér beri, samkv. 4. gr. laga nr.
16/1943 um orlof, 4% af þeirri
upphæð í orlofsfé, eða hin um-
stefnda upphæð kr. 228,72.
Stefndur telur hinsvegar að hér
eigi við ákvæði b-liðs 1. gr. or-
•lofslaganna, og eigi gtefndi því
aðeins rétt á 2% af andvirði
aflahlutsins í orlofsfé, eða kr.
114,36, og hefur hann boðið fram
greiðslu á þeirri upphæð.
Stefnandi byggir kröfu sína
á því að með orðunum „hrein
hlutaskipti“ 1 b-lið 1. gr. laga
nr. 16/1943 um orlof, sé aðeins
átt við þá samninga, þar sem
skipverjar taki þátt í útgerðar-
kostnaði og beri þannig bæði
áhættu af kostnaði og veiði.
Heldur hann því fram, að samn
ingar þeirrar tegundar er hér
um ræðir, er skipverjar fái til-
tekinn hundraðshluta af brúttó-
veiði skipsins séu ekki samning-
ar um „hrein hlutaskipti". Tel-
ur stefnandi að skipverjar taki
ekki þátt í útgerðarkostnaði,
þótt þeir fæði sig sjálfir, og
salt það. sem greiðast eigi af
óskiptum afla sé almennt svo
hverfandi lítið, 1—3 tonn yfir
veiðitímabilið, að hlutdeild skip-
verja í þeim kostnaði verði ekki
talin þátttaka í útgerðarkostn-
aði samkvæmt áðurnefndri 1.
gr. b-lið orlofslaganna. Undan-
tekningarákvæði greinarinnar
eigi því ekki við um stefnanda
og beri honum því réttur til
4% í orlofsfé.
Stefndi heldur því hinsvegar
fram, að með hreinum hluta-
skiptum sé átt við það, að af-
koma sjómannsins sé undir því
komin, hvernig veiðist og skipti
því ekki máli, hvort sjómenn-
irnir fái vissan hluta af' brúttó
veiði skipsins eða taki hlut sinn
af veiðinni að frádregnum kostn
aði. Samningur sá, sem hér um
ræðir sé því út af fyrir sig um
hrein hlutaskipti. Þá sé og ljóst,
að fæði skipverja sé einn þáttur
í útgerðarkostnaði, og með því
að leggja það til sjálfir taki
þeir þátt í honum, auk þess,
sem áðurnefnt ákvæði 8. gr.
kauptaxtans um þátttöku skip
verja í saltkostnaði, leiði til þess
að þeir verði að teljast þátttak-
endur í útgerðarkostnaði. Af
þessu telur stefndi ljóst, að
Hannibal falli undir undantekn
ingarákvæði 1. gr. b-liðs orlofs-
laganna, og eigi því aðeins rétt
til 2% í orlofsfé, svo sem boðið
hafi verið fram.
Samkvæmt 1. gr. b-lið laga
nr. 16/1943 um orlof, eru undan-
teknir frá ákvæðum laganna
um rétt til orlofs „starfsmenn
fiskiskipa, sem ráðnir eru eftir
reglum um hrein hlutaskipti
og hlutarmaður tekur þátt í út-
gerðarkostnaði að meira eða
rpinna leyti. Þó skal, ef hlutar-
maður óskar þess, greiða honum
orlofsfé þannig, að helmingur
þess sé tekinn af kaupi hans
sjálfs, en hinn helminginn
greiði ú'tgerðarmaður“.
Ákvæði greinarinnar verður
samkvæmt orðalagi hennar að
skilja svo, að tvö skilyrði þurfi
til þess, að starfsmaður á fiski-
skipi missi rétt til orlofsfjár
samkvæmt hinum almennu á-
kvæðum laganna. í fyrsta lagi,
að hann sé ráðinn eftir reglum
um hrein hlutaskipti og í öðru
lagi, að hann taki þátt í út-
gerðarkostnaði. Verður þá fyrst
að athuga, hvort samningur sá,
er hér um ræðir falli undir
ákvæðið hrein hlutaskipti.
Samkvæmt áliti meirihluta
milliþinganefndar þeirrar, er
samdi frumvarpið að lögum
þessum, virðast „hrein hluta-
skipti“ eiga að merkja „að hlut
armaður sé sá, sem er þátttak-
andi í útgerðarkostnaði skips-
ins, þ. e. að skipshöfn greiði að
jöfnu við útgerðarmann olíu,
beitu, veiðarfæri og ýmislegt
fleira“, eins og það er orðað í
nefndaráliti'nu. Ef leggja á
þennan skilning í orðin „hrein
hlutaskipti" virðist það ósam-
rýmanlegt ákvæðum 1. gr. lag-
anna því þá væri síðara skil-
yrðinu, íim þátttöku í útgerð-
arkostnaði algjörlega ofaukið.
Það verður því að leggja til
grundvallar orðalag greinarinn-
ar, og þykir þá ekki verða lögð
önnur merking í orðin hrein
hlutaskipti en sú, að þar sé átt
við þesskonar samninga, er sjó
maðurinn fær greiðslu fyrir
vinnu sína með tilteknum hluta
af veiðinni, án tillits til þess,
hvort hann tekur þátt í útgerð
arkostnaði eða’ekki. Kauptaxti
hafinu milli Islands og N-
Ameriku og misstu þar 14
menn lífið en 6 björguðust.
Hinn 17. ágúst var leigu-
skip Eimskipafélagsins, Sessa,
skotin tundurskeyti á hafinu
milli N.-Ameríku og íslands.
Af 27 manna áhöfn björguð-
ust aðeins 2 eftir 19 sólar-
hringa hrakninga á skips-
fleka. Meðal þeirra sem fór-
ust voru 2 íslendingar.
í september fórst 1. v. Jarl-
inn á leiðinni frá Englandi
til íslands og með honum 11
menn.
sá, sem Hannibal væri ráðinn
eftir, og að framan er lýst, verð- ’
ur þá samkvæmt þessu að telj- I
ast samningur um hlutaskipti l
og er þannig * fullnægt fyrra
skilyrði b-liðs 1. gr. orlofslag-
anna.
Þá kemur til álita, hvort
Hannibal hafi með því að leggja
sér til fæði gerzt þátttakandi í
útgerðarkostnaði skipsins og
með því firrt sig rét'ti til 4%
í orlofsfé.
Það mun hafa verið föst venja
frá fvrstu tíð hlutaskiptanna,
að sjómennirnir legðu sér til
fæði og gildir sú regla al-
mennt um hlutaskiptaútgerð
hér á landi. Virðist þannig vera
regla við hlutaskiptaútgerð, að
fæði sé ekki talið til útgerð-
arkostnaðar frekar en aðrar sér-
þarfir skipverja, svo sem hlífðar
föt. Það þykir því verða að
leggja þessa venju til grundvall
ar við skýringu á 1. gr. orlofs-
laganna og verður það því ekki
metið Hannibal sem þátttaka
1 útgerðarkostnaði þó h’ann bæri
sjálfur kostnað af fæði sínu.
Ekki verður það heldur talin
þátttaka í útgerðarkostnaði í
skilningi 1. gr. orlofslaganna
þótt skipverjar bæru kostnað
af salteyðslu, samkvæmt 8. gr.
nefnds kauptaxta, því eftir því,
sem upp er komið í málinu, nem
ur sá kostnaður á Birni aust-
ræna á umræddu tímabili lítil-
ræði einu, 4—5 kr. á hlut hvers
skipverja.
Samkvæmt framnsögðu verða
úrslit málsins þau, að ekki verð
ur talið, að fyrir hendi séu bæði
þau skilyrði 1. gr. b-liðs orlofs-
laganna, er valda missi réttar til
orlofsfjár samkvæmt hinum al-
mennu ákvæðum laganna og á
stefnandi, Hannibal Einarsson,
því rétt til orlofsfjár samkv.
1. mgr. 4. gr. þeirra. Og með
því að ekki er ágreiningur um
upphæðina ber að dæma stefnda
til að greiða stefnuupphæðina
kr. 228,72, ásamt 5% ársvöxtum
frá 6. des. f. á. til greiðsludags,
sem þó aðeins reiknast af kr.
114,36, með því að viðurkennt
er að stefnandi hafi ætíð staðið
til boða af hálfu stefnda greiðsla
á 2%, kr. 114,36. í orlofsfé.
Eftir atvikum þykir rétt, að
málskostnaður falli niður.
Einn dómenda. Sigurjón Á.
Ölafsson, getur ekki fallizt á
þá lögskýringu í forsendum
Hinn 29. sept. fórst m. b.
Pálmi og með honum 5
menn.
Hinn 2. des. fórst b. v. Sviði
og meö honum 25 menn.
Hér á undan hefur ekki ver-
ið rakin öll harmsaga þessa
árs. Þetta er birt hér til þess
eins að sýna áhættu og fóm-
ir sjómannastéttarinnar, en
ekki til þess að ýfa harma
nokkurs þess er hér eiga hlut
að máli.
Barátta þeirrar harmsögu,
sem felst milli línanna í þess-
ari stuttorðu skýrslu, geta
sjóm’enn einir og þeir, sem
reynt hafa eitthvað svipað,
skilið til hlítar.
dóms þessa, að umræddur kaup-
taxti sé hreinn hlutaskiptasamn
ingur, en er samþykkur meiri
hluta dómsins, að því er dóms-
niðurstöðuna snertir.
Því dœmist rétt vera:
Stefndi, Vinnuveitendafélag
íslands f. h. Vinnuveitendafé-
lags Siglufjarðar vegna Frið- ,
riks Guðjónssonar, greiði stefn-
anda, Alþýðusambandi íslands
f. h. Sjómannafélags ísafjarðar
vegna Hannibals Einarssonar,
228,72 ásamt 5% ársvöxtum af
kr. 114,36 frá 6. des. 1943 til
greiðsludags.
Málskostnaður falli niður.
Dóminum ber að fullnægja
innan 15 daga frá birtingu hans
að viðlagðri aðför að lögum.
SÉRATKVÆÐI
JÓNS ÁSBJÖRNSSONAR
Eg er sammála forsendum
dómsins að öðru leyti en því,
sem nú skal greina.
Eg lít svo á, að fæðiskostnað
skipverja beri að telja til út-
gerðarkostnaðar, þar eð útgerð-
armanni ber að leggja skipverj-
um til fæði, sbr. 57. gr. Sjó-
mannalaganna nr. 41/1930, enda
sé hann ekki sérstaklega undan
þeirri skyldu þeginn með samn-
ingi við þá.
Þar er stefnandi fæddi sig
sjálfur og átti auk þess að taka
þátt i söltunarkostnaði, sem ó-
víst væri fyrirfram hverju
mundi nema, tel ég bæði full-
nægt skilyrði b-liðs 1. gr. laga
um orlof nr. 16/1943, um hrein
hlutaskipti, og skilyrðinu um að
skipverji taki meiri eða minni
þátt í útgerðarkostnaði. Lít ég
svo á, að stefnanda ber’i aðeins
2% 1 orlofsfé hjá stefndum. Þar
sem stefnandi hefur ekki kraf-
izt dóms um þennan hlut kröfu
sinnar ef stefndur yrði sýknað-
ur að öðru leyti, tel ég að stefnd
an beri að sýkna í máli þessu.
Eftir atvikum tel ég rétt að
málskostnaður falli niður.
Dómsatkvæði mitt verður því
þannig:
Því dæmist rétt vera:
Stefndh Vinnuveitendafélag
íslands f. h. Vinnuveitendafél.
Siglufjarðar vegna Friðriks
Guðjónssonar, á að vera sýkn af
kröfum stefnanda, Alþýðusam
bands íslands f. h. Sjómanna-
félags ísafjarðar vegna Iianni-
bals Einarssonar, í máli þessu.
Málskostnaður falli niður.