Þjóðviljinn - 28.01.1944, Qupperneq 5

ÞJÓÐVILJINN. — Föstudagur 28. janúar 1944.
Föstudagur 28. janúar 1944. — ÞJÓÐVILJINN.
þlÓÐVILIlN
Dtgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósialistaflokkurinn.
Ritstjóri: Sigurðut Ouðmundsson.
Stjórnmálaritstjórar: Einar Olgeírsson, Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofa: Austurstrceti 12, sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skólavörðustíg 19, sxmi 218ý.
PrentsmiSja: Víkingsprent h.f., Garðastræti 17.
Áskriftarverð: í Reykjavík og nágrenni: Kr. 6,00 á mánuði. •
Úti á landi: Kr. 5,00 á mánuði.
Kröfurnar um sómasamlegt líf
Það fer nú brátt að koraa að því að Dagsbrún birti kröfur sínar um
endurskoðun gildandi kaupsamninga. Það fer þá líka að koma að því
að það komi í ljós hve mikil alvara býr á bak við þær mörgu og fögru
yfirlýsingar, sem gefnar hafa verið þjóðinni um nýjan og betri heim, um
öryggi gegn skorti, um öryggi gegn atvinnuleysi, um raunverulegt jafn-
rétti til lífsins.
Afstaðan, sem menn'koma til með að taka til krafna Dagsbrúnar,
verður fyrsta vísbendingin, sem menn fá um hvað verða skuli ofan á
hér að stríði loknu: Ilvort haldið skuli fram á við til þess að tryggja
alþýðu manna betri kjör og öruggari, — eða hvort halda skuli aftur á
bak í atvinnuleysið og kúgunina.
Ekki er vitað með vissu hverjar þjóðartekjur Islendinga eru nú,
en ekki mun mjög fjarri lagi að áætla þær um 500 milljónir króna
eða um 5000 kr. á hvert mannsbarn í landinu. Það þýðir að hver fimm
manna fjölskylda ætti að hafa um 25 þúsund króna árstekjur, ef
jafnar væru tekjur manna. En vitað er að árstekjur Dagsbrúnarmanna
með stöðuga 8 tíma vinnu allt árið eru um 12 þúsund krónur. Það er
því auðséð að Dagsbrúnarverkamaðurinn er langt fyrir neðan það með-
altal, sem hann ætti frá réttlætisins sjónarmiði kröfu til lianda fjöl-
skyldu sinni.
•
Nú er það hinsvegar vitað, að auðmannastétt Reykjavíkur hefur
aldrei séð neitt þvílíkar árstekjur og auðsöfnun, sem hún hefur haft liin
síðustu ár. 1942 höfðu 40 hæstu gjaldendurnir í Reykjavík að meðaltali
350 þúsund króna árstekjur hver.
Auðurinn safnast fyrir í svo stórum stíl áð margir menn vita vart,
hvað þeir eiga við hann að gera. Yfir 500 milljónir króna liggja nú í
sparisjóðum og innstæðum hjá bönkum landsins.
Hundruð manna í Reykjavík lifa nú í slíku bílífi að menn hefðu ekki
órað fyrir því áður fyrr að þvílíkt' væri hugsanlegt á íslandi. — En Dags-
brúnarmenn hafa haft það eitt af „stríðsgróðanum“ að segja, að ílestir
þeirra hafa nú fyrst, eftir áralangan þrældóm og atvinnuleysi á víxl.
haft efni á að klæða fjölskyldur sínar og fæða, svo vel viðunandi sé og
gera heimili sín nokkru betur úr garði en fyrr var hægt.
Og nú verður þess krafist að þjóðfélagið svari þeirri syurningu Dags-
brúnarmanna: Á verkamaðurinn framvegis að geta lifað sómasamlega
af 8 tíma dagvinnu sinni, er hann lœtur þjóðfélaginu í té árlangt, —
eða á nú að hefja að nýju þá óóld atvinnuleysis og lcaupkúgunar, er setti
smánarblett á íslenzka menningu fyrir stríð og var allri þjóðinni til
tjóns?
í rauninni er spurningunni auðsvarað, ef þjóðin fehgi að svara
henni sjálf. Allir íslendingar, að nokkrum harðsvíruðum kaupkúgurum
og óforbetranlegum afturhaldsseggjum undanteknum, myndu hiklaust
standa með verkamönnum um réttlátar kröfur þeirra.
Og kaupkúgararnir hafa nú cnga af sínum venjulegu afsökunum.
Það eru nú nógir peningar til. „Atvinnuvegirnir" bera sig ágætlega.
Stóratvinnurekendur þeir, sein Dagsbrunarmenn vinna hjá, hafa aldrei
grætt eins á ævi sinni og undanfarið.
Það gæti aðeins verið ein ástæða fyrir þá til þess að neita sann-
gjörnum kröfum Dagsbrúnar: Að þeir vildu fá ófrið í landinu, — að
þeir vildu koma á atvinnuleysi, — að þeir vildu kúga verkamenn til
þess að una við sultarkjör, meðan þessir stóratvinnurekendur skammta
sjál'fum sér stórgróða. — Það er vitað að ti! eru þeir menn meðal at-
vinnurekenda, scm langar til svona óþurftarverka og enga sanngírni
vilja sýna, — en hinir munu heldur ekki vera fáir, sem sjá það nú, að
'ekki verður til frambúðar unað við það ástand að verkamaðurinn geti
ekki framfleytt fjölskyldu sinni af dagkaupi því, er hann fær fyrir 8
tíma vinnudag. Og það veltur mikið á því fyrir gæfu og gcngi þjóðar-
innar nú á næstunni að verkamenn fái þennan rétt viðurkenndan í verki,
helzt án þess að til harðvítugrar og langrar vinnudeilu þurfi að koma.
(Efíndí íluti í Mcxífeo- feorg 18. marz 1943)
Yið skulum byrja á aðaleinkenn-
um Franco-stjórnarinnar án þess
að fara mikið út í smáatriði. Hún
einkennist af hungri og vesaldómi
þjóðar okkai" af siðleysi Breiðfylk-
ingarinnar og yfirvaldanna; af svo
hryllilegri og grimmdarlegri kúgun.
að önnur eins hefur ekki þekkzt í
sögu okkar og er ekki til í nokkru
landi nú á tímum; af efnahagslegu
og fjárhagslegu öngþveiti landsins;
af sundurlyndi sigurvegara okkar,
ef við þá viðurkennum þá sem sig-
urvegara, en ekki Þjóðverjana og
ítalana.
Ég skal nú gefa ykkur nokkra
hugmynd uin hungrið á Spáni og
orsakir þess. Er bezt að byrja á að
lýsa skömmtunarfyrirkomulaginu
stuttlega. Við höfum öll þjáðst að
meira eða minna leyti vegna mat-
vælaskortsins á meðan stóð á stríð-
inu okkar. En núna er ástandið
margfalt verra en það versta, sem
nokkur spænsk borg kann að hafa
orðið að þola í stríðinu.
Vikuskammturinn er eitt eða tvö
hundruð grömm af grænmeti, 200
gr. af sykri á mánuði, daglegur
brauðskammtur er 170—250 gr.,
eftir því hver árstíminn er, og í
mörgum spænskum þorpum hefur
ekki verið til neitt brauð heilar
vikur í einu. Fiskur er ekki
skammtaður, en verðið er svo hátt,
að fólk getur ekki keypt hann.
Egg eru ekki skömmtuð, en þau
kosta tíu sinnum meira en áður.
Kjötskömmtun er ekki skipulögð
reglulega, en þegar það er skammt-
að, n'emtir það 100 gr. á tveimur
eða þrem vikum. Yfirleitt má
segja, að vikuskammturinn á
Spáni nægi varla eins dags þörfum.
Opinberlega hefur vöruverð hækk-
að um 300% frá því sem verðlag
var almennt 1936. En raunveru-
lega er verðlagið 5—6 sinnum
hærra en hið opinbera verð, og
sumar vörur kosta 10—12 sinnum
meira nú en árið 1936. Þetta á-
stand skapast að öðru leytinu af of
lítilli uppskeru á þeim afurðum,
sem þjóðin þarf sér til næringar.
Hveitiuppskeran hefur minnkað
meira en 300%. Sama er að segja
um kartöflur o. fl. Að hinu leyt-
inu er ástandið líka að kenna feiki-
legri hömstrun bænda á vörum,
sem hafa raunverulegt gildi, gagn-
stætt peningum, sem eru lítils

Frá háskólahverfinu í Madrid, sem varð heimsfrœgt í vörn spönsku alþýðunnar gegn fasismanum.
virði vegna hins háa verðs á iðnað-
arvörum. Ef hveiti er tekið til
dæmis, þá man ég, að opin-
berar heimildir töldu bændur fela
nálægt 8 milljónum quintala (1
quintal er rúmlega 45 kg.). Ilvað
sncrtir viðsmjör og aðrar afurðir,
þá er almennt álitið á Spáni, að
nokkuð af þeim sé notað á Spáni,
en mikið sé sent til Þýzkalands, og
að aðrar vörur, svo sem fiskur, séu
soðnar niður og sendar að lokum
til herja þeirra, sem berjast gegn
lýðræðisríkj unum.
hungrjð;
Sulturinn er svo hryllilegur og
hörmulegur, að það er algengt að
sjá fólk leita að mat í sorphaug-
um. Að ekki sé nefnt ástandið í
fangelsunum, þar sem ég hef séð
verklýðsleiðtoga, liðsforingja hers
okkar og stjórnmálafulltrúa leita
að bananahýðum í sorptunnunum
á sama tíma og þúsundum peseta
var sóað í París eða Mexikó, pen-
ingum sem tilheyrðu spænska rík-
inu og hefðu að réttu lagi átt að
vera í höndum fólks þess, sem
hafði barizt gegn harðstjórn
Francos, en leið nú undir henni.
Á götunum er algengt að sjá börn
eða konur elta mann, sem er að
éta banana, tómat cða eitthvað
annað, í þeim tilgangi að hremma
og éta þann hluta, sem neytandinn
hafnaði, áður en hann færi í göt-
una.
Á hinn bóginn er mikill fjöldi
lúxusveitingahúsa í Madrid, meiri
fjöldi en nokkurn tíma áður hefur
verið í höfuðborginni. Græða þær
á aðstreymi manna úr öðrum
landshlutum, sem grætt hafa á
stríðinu og koma til Madrid til að
Frá Barcelona, höfuðborg Katalóníu.
leggja hana undir sig fjárhagslega
og eyða peningum. Á sumum þess-
ara staða er hægt að fá máltíðir,
sem kosta 55—60 peseta. nálega
vikukaup verkamanna, og í sum-
um tilfellum meira en vikukaup,
t. d. byggingarverkamanna.
Hungrinu fylgja alls konar hörm
ungar. Sjúkdómar hafa aukizt, sér-
stakir sjúkdómar, sem stafa af
matvælaástandinu, hafa náð hræði-
legri útbreiðslu, eins og t. d. fjör-
efnaskortur, eða nýr sjúkdómur
eins og latiriasis, sem stafar af
neyzlu blás baunamjöls, einu fæðu
verklýðsstéttarinnar í Madrid og
öðrum spænskum borgum og bæj-
um mánuðum saman. Eitranir eru
mjög tíðar, og útbreiðsla tauga-
veiki og kláða hefur stóraukizt,
sem einnig stafar af næstum al-
gjörum sápuskorti.
Ástand spænsku alþýðunnar er
sannarlega hryllilegt og skelfilegt.
Þúsundir íbúðarhúsa eyðilögðust í
stríðinu, ekki sízt vegna loftárása
fasistanna á verkamannahverfin,
sérstaklega í Madrid og Barcelóna.
Fjöldi fólks, einkum í Madrid, er
alveg hælislaust, og tugir þúsunda
af fjölskyldum lifa í rústum húsa
í útjöðrunum og jafnvel í vissum
hverfum í Madrid. sem ekki hafa
verið endurbyggð.
Ástandið hefur valdið því, að
komið var á fót hjálparstofnun,
sem kallast Auxilio Social. Án þess
að fara út í smáatriði í rekstri
þessarar stofnunar, siðleysið, sem
þrífst innan liennar og þá stað-
reynd, að lnin er þjófabæli, má
segja, að Auxilio Social sé stofnun,
sem falin sé útbýting þunnu súp-
unnar, sem var hlutverk munk-
anna að annast á hinum „dýr-
legu“ dögum spænska heimsveldis-
ins á 16. öld. Samkvæmt upplýs-
ingum Serrano Suners fékk um ein
milljón Spánverja að borða þar
daglega á vissu tímabili árið 1941.
Víst er það, að meirihluti almenn-
ings í Madrid hefur borðað þar ~j
um langan eða skamman tíma.
Spánn er því að þcssu leyti e. t.
v. líkur því sem hann var á tlögum
spænska heimsveldisins. En hrotta
skapur núverandi kúgara fer langt
fram úr hrottaskap rannsóknar-
réttarins. Þeir hafa að vísu ekki
endurreist heimsveldið, en þeir
hafa nú þegar hungur þess tíma-
bils,. þegar Spánn var það, sem
þeir e. t. v. óska að hann verði aft-
ur, — land betlara
munka.
stands á Spáni er liið botnlausa
siðleysi. sem ríkir í stjórn Breið-
fylkingarinnar og verklýðsfélaga
hins opinbera. Á liðnum árum höf-
um við verið vitni að tímabilum
meira eða minna siðleysis á vissum
sviðum spænskra stjórnmála, en
ekki er hægt að bera neitt tímabil
í sögu lands okkar saman við nú-
verandi ástand.
Hinir óhófslegu lifnaðarhættir
Franco-klíkunnar eru slíkir, að í
leynilegu flugriti (sem áreiðanlega
var ekki gefið út af okkur Sósíal-
istum eða neinum öðrum lýðveld-
issinnum, heldur af fólki nákomnu
þessari klíku, sennilega óánægðum
heldur stöBugt síð&m. Fásam dög-
um eftir aíi ég fór ú,r fangelsinu las
ég beiðni um hjálp tJl að finna
morðingja Sósíalista, xrokkurs, sem
hafði verið borgar.stjöri í einni af
útborgum Madridborgar. Hafði
haim verið „tekinn í bíltúr“ nokkr-
um Mukkustundffim eftir að hon-
um hafði verið sle.ppt úr fangelsi.
Eklcert af þessu er nefnt í blöðun-
um. Þessi atburður var undantekn-
ing, af því að dómara nokkrum of-
bauð liinn mikli fjöldi morða á
ifyrstu mánuðum ársins 1942 og
áleit það skyldu sína að binda enda
á þetta háttalag, þar sem það
mundi, samkvæmt yfirlýsingu hans
sjálfs, stofna stjórn Breiðfýlkingar-
innar í hættu.
Ef til vill eru barsmíðarnar höf-
uðeinkenni ofsóknanna fremur en
„bíltúrarnir" og aftökurnar. Mjög
fáir félaga okkar komast hjá því
að vera barðir, — barðir svo hrylli-
lega, að margir þeirra, þar á rneðal
margir kærir vinir mínir, hafa lát-
izt fáum dögum eftir komu sína í
fangelsin af afleiðingum högga
þeirra, sem þeir fengu á lögreglu-
stöðinni.
Kúgunarlögum er fjölgað dag
Viðskiptaráðið átti eins árs starfsafmæli í fyrradag. Var blaða
mönnum boðið á fund viðskiptaráðs í tilefni af því, í gær.
Birtist hér á eftir yfirlit um verksvið viðskiptaráðs og inn-
flutnings- og gjaldeyrismál.
Yfirllt yfÍT starfsemi við-
skiptaráðsins frá 26. janúar
1943 til 26. janúar 1944.

Eftir

JOSE RODRIGUEZ VEGA
keppinautum) var sagt, að eyðslu-
fé Serrano Suners væri tvær millj.
peseta á ári. Þeir lifa allir, frá
æðstu mönnum Breiðfylkingarinn-
ar niður til óbreytts lautinants, í
svo miklum lúxus, að það er ekki
í neinu samræmi við tekjur þeirra.
Blöðin birta hvað eftir annað
mótmæli frá ýmsum deildum Breið
fylkingarinnar og „verklýðsfélag-
anna“ gegn orðrómum, sem bera
brigður á heiðarleik starfsmanna
þeirra. En jafnoft má líka lesa í
blöðunum, þótt það sé þaggað nið-
ur eins og hægt er, um handtökur
opinberra starfsmanna, sem hafa
verzlað á svarta markaðnum.
OFSÓKNIRNAR.
Óskaplegur fjöldi manna hefur
verið beinlínis myrtur af fasista-
bófunum með þeim hætti „að fara
með þá í bíltúr“, ekki aðeins á
fyrstu mánuðunum eftir stríðið.
frá degi. Ég veit um menn, sem
hafa verið kærðir fyrir brot á fern-
um flokkum laga. T. d. eru það
Herréttarbálkurinn, og Lög um
pólitíska ábyrgð, en samkvæmt
þeim er það, m. a. óskapa glæpur
að hafa greitt Alþýðufylkingunni
atkvæði árið 1936, og að hafa
stuðlað að sigri Alþýðufylkingar-
innar með því að greiða ekki at-
kvæði, geta þeir með því móti sak-
að hvern sem þeim sýnist um brot
á þessum lögum! Þessum lögum er
aðallega beitt í þeim tilgangi að ná
inn fjársektum og er því yfirleitt
beitt í smámálum og í þeim tilfell-
um, þegar dómurunum eða lög-
reglunni lízt svo á að hægt sé að
liafa fé af einhverjum vissum
mönnum. Mér er kunnugt um, að
eftir dauða manns nokkurs var
ha'nn sektaður, sá látni, sektaður
um 100.000 peseta í þeim tilgangi
að sölsa undir sig hús lians. Svo
eru „Lög til öryggis ríkinu“, og er
hermanna og
SVÁRTI MAKAÐURINN
OG SPILLINGIN.
Annað einkenni núverandi
11 eimilislaus
samkvæmt þeim hægt að beita
dauðarefsingu fyrir hverskonar
fund, sem þeim kann að virðast
hættulegur þessu öryggi. Þá eru
„Lög gegn Frímúrurum og Komm-
únistum“, sem beitt er gegn Frí-
múrarastefnu innan hersins. í lok
fangelsisvistar minnar og dvalar
minnar á Spáni var ég kominn að
þeirri niðurstöðu, að aðalviðfangs-
efni núverandi stjórnar væri Frí-
múrarastefnan, hún sér alls staðar
drauga, leynileg eða erlend öfl að
verki.
Enn fleiri lög eru til, sem beitt
er pólitískt, þó að það virðist ótrú-
legt við fyrstu sýn. T. d. eru lög
gegn járnbrautarslysum (rétt eins
og hægt sé að hindra slys með lög-
um)!. Samkvæmt þeim er öllum
viðkomandi járnbrautarstarfs-
mönnum stefnt fyrir herrétt, ef
slys vefða, og er hægt að beita
dauðarefsingu eftir því hvað slysin
eru alvarleg. Auðvitað er stjórn-
málaferill hinna ákærðu tekinn til
athugunar, því að lögin taka ekk-
ert Lillit til þess að beztu járn-
brautarverkamennirnir eru at-
vinnulausir vegna stjórnmálaaf-
skipta sinna eða hafa verið líflátn-
ir eða eru í útlegð, en líta svo á,
að slys séu brögð „rauðliða" til að
torvelda hin fjörugu viðskipti
Spánar. Til eru lög gegn leyniverzl-
uninni. Samkvæmt þeim má dæma
menn til dauða fyrir að eiga fáein
kíló af baunum í fórum sínum. Þar
er fylgt sama mælikvarða og í fyrr-
nefndum lögum. Atvinnulaust fólk
og hungrað tekur það til bragðs að
stunda leyniverzlun, og er geysi-
legur fjöldi af slíku fólki handtek-
inn daglega í Madrid og refsað
samkvæmt fyrri stjórnmálaafskipt-
úm þess.
Ég ætla ekki að fara mikið út í
gang réttarhaldanna, en þess má
geta, að ekkert tillit er tekið til
hinna fáu ákvæða Herréttarlag-
anua um réttindi ákærðra. T. d.
getur kojnið fyrir, að manni sé
stefnt fyrir herrétt án þess að á-
kæran sé lesin yfir honum, og lög-
reglan, eða dómarinn spyrji hann
u m þátttöku hans í hernaðinum á
vígstöðvununfc, en svo kemur e. t.
v. í Ijós, að hann er ákærður fyrir
að hafa valdið hvarfi einhvers ná-
granna síns. Algengast var á ár-
unum 1939—1941, að menn, sem
átti að fara að lífláta, vissu ekki
hvaða sökum þeir voru bornir. Er
þcssi aðferð, eins og allir sjá, ekki
nema mjög lítið grímubúinn „bíl-
túr“. Hvað sjálfan mig snertir,
hafði saksóknarinn krafizt dauða-
dóms yfir mér, en ég fékk ekki að
vita opinberlega fyrir hvaða sakir
(ég heyríji það annars’ staðar frá).
(Niðurlag á morgun).
j Viðskiptaráðið tók til starfa
j 26. janúar 1943. Þann dag hélt
það fyrsta fund sinn og yfir-
tók þau störf, sem Gjaldeyris-
og innflutningsnefnd hafði haft
með höndum, og settist að í
húsakynum hennar í Arnar-
hvolí.
í tilefni af því að fyrsta starfs
ár viðskiptaráðsins er á enda
liðið, þykir því viðeigandi að
gera nokkra grein fyrir starf-
semi sinni, sem er margþætt
og snertir hagsmuni og athafna
frelsi ýmissa stétta þjóðfélags-
ins og raunar allra landsmanna.
Viðskiptaráðið er stofnað með
lögum nr. 1 frá 16. jan. 1943
um innflutning og gjaldeyris-
meðferð, og er því ætjað að
hafa þessi störf með höndum:
1. Fara með innflutnings- og
gjaldeyrismál. Er þar um að
ræða verksvið Gjaldeyris- og
innflutningsnefndar að mestu
óbreytt.
2. Ráðstafa farmrými í skip-
um, er annast eiga vöruflutn-
inga til landsins og eru eign
íslenzkra aðila eða á vegum
þeirra.
3. Annast innflutning brýnna
nauðsynja eftir ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar og hafa með hönd
um innkaup ýmissa vara, sem
ekki fást keyptar eftir venju-
legum verzlunarleiðum.
4. Fara með verðlagseftirlit
og verðlagsákvarðanir, samkv.
lögum um verðlag.
5. Annast vöruskömmtun lög-
um samkvæmt.
Ráðið er skipað fimm mönn-
um og auk þess fimm til vara.
Þrír af aðalmönnum ráðsins eru
fastir starfsmenn þess og ann-
ast daglegar framkvæmdir. Eru
það formaður ráðsins, Svan-
björn Frímannsson. dr. Oddur
Guðjónsson, er hefur aðalum-
sjón með innkaupadeildinni.. og
Ólafur Jóhannesson lögfræðing-
ur, sem sérstaklega hefur um-
sjón með flutningaráðstöíunum.
Auk þessara þriggja erviðskipta
ráðið skipað þeim Gunnlaugi
Briem, stjórnarráðsfulltrúa, sem
er varaformaður ráðsins, og
Jóni Guðmundssyni skrifstoíu-
stjóra.
Þegar teknar eru ákvarðanir
um verðlagsmál, víkja tveir af
aðalmönnum þess sæti, þeir dr.
Oddur Guðjónsson og Ólafur
Jóhannesson, og í þeirra stað
koma tveir nýir menn inn, þeir
Gylfi Þ. Gíslason, dósent, og
Ólafur Björnsson dósent, en sá
síðarnefndi var skipaður í starf
ið þ. 1. okt. s. 1. í stað Klemens-
ar Tryggvasonar hagfræðings,
sem starfað hafði í ráðinu frá
upphafi.
Viðskiptaráðið heldur fundi
IzMín 8kn li tilno in stlfirn
íl loha ðtEnilsftsOlunRl
Á fundi bæjarstjórnar Reykjavíkur í gær var
samþykkt tillaga frá þeim Sigfúsi Sigurhjartarsyni
og Jóni Axel Pétursyni þess efnis að skora á ríkis-
stjórn og Alþingi að loka áfengisútsölunum.
Tillaga þessi var samþykkt með 11 atkvæðum
gegn 2.
sína þrisvar í viku, mánudaga,
miðvikudaga og .föstudaga kl.
4 síðdegis. Eru þar teknar á-
kvarðanir í þeim málum, sem
fyrir liggja, og afgreidd erindi,
sem ráðinu berast.
Verðlagsstjóri er skipaður
samkvæmt lögum um verðlag,
frá 10. febrúar 1943, annast
daglegar framkvæmdir í verð-
jagseftirlitinu og undirbýr til-
lögur til viðskiptaráðs um verð
lagsákvarðanir. Sveinbjörn
Finnsson hagfræðingur gegnir
störfum verðlagsstjóra.
Forstjóri skömmtunarskrif-
stofu ríkisins, Sigtryggur Kle-
menzson, lögfræðingur, hefur
umsjón með daglegum fram-
kvæmdum í skömmtunarmálum.
en viðskiptaráðið tekur ákvarð
anir um skömmtun og úrskuið-
ar ágreiningsatriði, er fyrir
koma.
Framkvæmd þeirra mála, sem
viðskiptaráðið hefur nú með
höndum, var áður skipt niður
á fjórar skrifstofur. er voru
hver á sínum stað 1 bænum. Til
þess að hægt væri að sameina
þessi störf sem mest á einum
stað, flutti viðskiptaráðið í ný
og stærri húsakynm á Skóla-
vörðustíg 12, þann I. maí s. 1.
Þar fékkst nægilegt húsrými
fyrir verðlagseft.irlitið, inn-
kaupastarfsemina, sem áður var
í höndum viðskiptaiiefndarinn-
ar og gjaldeyris- og innflutnins
málin.
•
Til að standast kostnað af
stai'fsemi viðskiptaráðs og fram
kvæmd laganna, ber þeim, er
innflutnmgsleyfi fá að greiða
%% gjald af þeirn upphæð,
sem leyfið hljóðar urn. Auk þess
greiða innflytjendur nú 3%
gjald af öllum innflutningi, er
innkaupadeild ráðsins annast
fyrir þá. Tekjur viðskiptaráðs
af þessum gjöldum hafa nægt
til að standast allan kostnað
allra deilda ráðsins, þar í talið
verðlagseftirlitið og skömmtun-
arskrifstofan svo og innkaupa-
nefnd í New York.
Hér á eftir er gerð nokkur
grein fyrir starfsemi ráðsins á
hinu liðna ári, eins og hún hef-
ur farið fram innan hvers em-
staks af hinum fimm aðalþátt-
um starfsins.
I. INNFLUTNINGS- OG
GJALDEYRISMÁL
Við veitingu innflutnings- ug
gjaldeyrisleyfa, þurfti viðskipta
ráðið einkum að hafa til hlið-
sjónar eftirfarandi atriði:
a) Flutningserfiðleika þá, sem
við var að etja. En samkvæmt
upplýsingum viðskiptamálaráðu
neytisins, biðu um 40 þús. smál.
af vörum flutnings frá Ameríku
um áramótin 1942—’43. Af
þessu var auðsætt að fara varð
gætilega í veitingu nýrra inn-
flutningsleyfa, ef koma átti í
veg fyrir, að vörur héldu áfram
að safnast fyrir á afgreiðslum
í Ameríku og bíða flutnings í
lengri tíma og ef takast átti
að ná tökum á flutningamálum
og færa birgðirnar niður í magn
það, sem samsvaraði flutninga-
möguleikunum. Hér var og um
það mikið vörumagn að ræða,
að úthlutun í ýmsum vöruflokk
um mátti telja óþarfa fyrst um
sinn.
b) Gildandi samninga um inn
flutning til landsins. En þegar
um áramót var búið að veita
innflutningsleyfi fyrir og festa
kaup á öllu því vörumagni í
sumum flokkum, er fáanlegt
var til 30. júní 1943, samkvæmt
áðurnefndum samningum.
c) Ráðstöfun gjaldeyris- og
innflutningsnefndar næsta ár á
undan. En á því ári voru leyfis-
veitingar mjög rúmar. Innflutn-
ingur frá Bretlandi mátti heita,
að hann væri í rauninni frjáls,
einkanlega síðari hluta ársins.
Af þessu leiddi, að all miklar
birgðir vcpa hér í landinu af
ýmsum vörum, og að miklar
vörubirgðir lágu á afgreiðslum
erlendis og biðu skiprúms. Af
sömu ástæðum var einnig ó-
venjulega mikið í umferð af
leyfum um áramót. í mjög mörg
um tilfellum höfðu leyfishafar
þegar gert ráðstafanir í sam-
bandi við þessi leyfi. Varð því
ekki komizt hjá að framlengja
þau.
Að framangreindum atriðum
athuguðum, varð stefna við-
skiptaráðsins sú að draga fyrst
um sinn úr leyfisveitingum fyr
ir öllum vörum, nema brýnum
nauðsynjum, þ. e. nauðsynlég-
um neyzluvörum og nauðsyn-
legum vörum vegna útflutnings
framleiðslu. Innflutn. þeirra
vara var veittur án tákmarkana,
eftir því sem hægt var að fá
þær. Ennfremur var leitazt við
að bæta úr nauðsynlegum þörf-
um innlends iðnaðar.
Gjaldeyrisleyfi til náms og
nauðsynlegra ferðalaga voru
veitt án verulegra takmarkana.
Jafnskjótt sem rættist úr
mestu flutningaerfiðleikunum,
voru gerðar almennar úthlutan-
ir í ýmsum vöruflokkum, svo
sem rafmagnsvörum, búsáhöld-
um, skófatnaði, vefnaðarvöru,
einstökum byggingarvörum o.fl.
Meira seinna.