Þjóðviljinn - 16.03.1944, Blaðsíða 3

ÞJÓÐVILJINN
Fimmtudagur 16. marz 1944.
8
Stefán ögmundsson;
Breytt viðhorf
(Þessi athyglisverða grein um aðstöðu
-prentarastéttarinnar og um viðhorf í starfi
hennar birtist i „Prentaranum', 22. árg.
2. tbl. Iíöfundur hennar er Stefán Og-
mundsson, formaður Ilins íslenzka prent-
arafélags).
I'að er gamall og góður íslenzk-
ur siður, að gá til veðurs dag
hvern og hyggja að hversu skip-
ast muni næsta sólarhring.
Þótt störf okkar prentara séu
lítt veðrabrigðum háð, megum við
gjarnan minnast þéssa gamla siðar,
skyggja hönd fyrir augu og fylgj-
ast vel með veðurgerð allri í hvat-
lyndi þeirra tíma, sem nú eru, og
aðgæta hverju þau öfl muni valda
um afkomu og þróun, sem líkl og
hamfarir óbundinnar náttúru geis-
ast fram, eyðandi eða umskapandi
flest það, sem áður var.
Ein mun okkur hugleiknust
þeirra óráðnu spurninga, sem við-
burðir tímans hafa fengið okkur
til úrlausnar:
Ilvaða áhrifum veldur þróunar-
liraði stríðsáranna á kjör prentara-
stéttarinnar, "Saintök hennar og
baráttu fyrir bættum lífsskilyrð-
urn og hvernig ber okkur að snú-
ast við þeim verkefnum, sem
breytingarnar færa okkur í fang?
Eg mun í annarri grein taka til
meðferðar í einstökum atriðum þá
breytingu, sem orðin er, á hinu
tæknilega sviði og hver nauðsyn
ber til þess að við endurskoðum
afstöðu okkar til liins prentfræði-
lega uppeldis, sem stéttin nú býr
við, svo það megi svara kröfum
tímaus.
Til lausnar spurningu þeirri,
sem að framan getur, er gott að
vita, að vélþróun prentiðnaðarins
hefur tekið slíkt risastökk síðast-
liðin 4—5 ár, að nærri lætur að
vélamagnið hafi tvöfaldazt.
Astandið er því þannig nú, að
þótt aðeins fjórar prentsmiðjur
hafi bætzt við, 3 hér í Reykjavík
og 1 á Akranesi, þá hafa sumar
þeirra, sem fyrir voru, aukizt svo
að vélakosti, að telja má þær ný
fvrirtæki.
Eins og gefur að skilja hefur
hinn stóraukni vélakostur valdið
manncklu, því ekki varð gripið til
neins varaliðs atvinnulausra
maniia, eins og víða í öðrum grein-
um. Af þessu hefur síðan leitt mik-
il aukavinna, nemendafjölgun svo
sem framast má og þó eru marg-
ar hinna nýju véla aðeins hálfnot-
aðar eða ekki.
Það hefur verið mikið um það
rætt meðal prentara og annarra,
hversu fara muni þegar stríðsgróð-
inn tekur að fjara, kaupgeta fólks-
ins minnkar og farið er að skera
við nögl allt það, sem ekki verður
'talið lil beinna lífsnauðsynja.
Flestir rnunu sammála um að eitt
hið fyrsta, sem menn spara við
sig, þegar þrengja tekur í búi séu
bókakaup og blaða.
Það er hverju orði sannara, að
afkoma prentarastéttarinnar bygg-
ist að mestu leyti á lífsskilyrðum
almennings, og í þjóðfélagi, sem
enn er á því menningarlega frum-
stigi að telja bókalestur og mennt-
un eins konar ,,munað“, mega þeir
sannarlega hafa augun opin, sem
eiga lífsafkomu sína undir slíku
munaðarleyst í hugsunarhætti og
stjórnarfari.
Þrátt fyrirt það, þótt kröfur
frelsis og aukinna mannréttinda
rísi nú hærra en nokkru sinni
fyrr með flestum 'þjóðum. skulum
við um stund gera ráð fyrir því.
að spádómar „stríðshetjanna“ í
íslenzku fjármálalífi, um hið marg-
umtalaða hrun, eigi eftir að ræt-
ast. Þessar skoðanir hafa einnig
komið fram hjá sumum þeirra,
sem þiggja álitlegan gróðahlut frá
uppsprettum hins prentaða máls.
Ef slíkir tímar eru í nánd, sem
stríðsgróðastéttin íslenzka hefur á-
formað að skapa, þá er einnig rétt
fyrir okkur prentara að vera við
þeim búnir.
Hinn fullkomni og mikli véla-
kostur, sem til landsins er kominn,
mundi án efa gera eigendum prent
smiðjanna kleift að afkasta því,
sem arðbært reynist með litlu
meiri liðsafla en fyrir var, þegar
veltan hófst, svo þrátt fyrir á-
kvæðin í samningum okkar um
nemendatakmörkun er aukningin
nú svo mikil, að orsakað gæti at-
vinnuleysi. í kjölfar slíks ástands
siglir svo venjulega krafau um
skerðingu réttinda og lægri launa.
Þetta er í fám orðum sú hætta,
sem yfir vofir, ef horfið yrði aft-
ur inn á braut hinna úreltu skipu-
lagshátta auðmannastéttarinnar,
sem býður alþýðunni „frið“ og
skort, stríð og hörmungar.
En hvernig eru skilyrðin til að
mæta slíkum.hörmungum nú? Hef
ur þróun stríðsáranna dregið úr
möguleikum okkar til að standa
fast á réttinum, eða hafa þeir vax-
ið svo, að okkur sé mögulegt að
sækja.skrefi lengra?
Raddir heyrast um það meðal
prentara, að fjölgun prentsmiðj-
anna geri aðstöðu okkar verri. Eg
sé þar ejiga verulega hættu. Hitt
skulum við gex-a okkur ljóst, að
því auðugri og stærri sem fyrir-
tækin eru, því meira er vald þeirra
og öflugri andstöðu að vænta. Og
í þá átt hefur þróun stríðsáranna
farið.
Þrátt fyrir þessa þróun vil ég
hiklaust fullyrða, að aðstaða okk-
ar til framsóknar sé hiklaust hag-
stæð, svo framarlega sem stétt
okkar kann að notfæra sér reynslu
undanfarinnar baráttu, mistök
hennar og styrk, til að velja þær
leiðir, sem færastar eru til sigurs.
Prentarar hafa lengst af háð
baráttu sína einir síns liðs við
tiltölulega veikan og einangraðan
andstæðing. Þetta hefur orðið til
þess að skapa þann hugsunarhátt,
að við þyrftum ekki að vera upp
á aðra komnir, samheldni og sæmi
leg fjárráð væru trygging fvrir
þ\"í, að við stæðum af okkur hvcrja
raun. Það er ekkert vanmat á
styrk okkar og stórhug þótt ég
segi: Þessi hugsunarháttur þarf ]
að hverfa. Við höfum fullgildar j
ástæður til að svæfa hann svefn-
inum langa.
Hi8 prentaða mál er orðið það
stórveldi í landinu, að engin deila
verður háð svo af prenturum, að
hún snerti ekki hið pólitíska valda
Framha>ld á 5. síðu.
Guanar Hyrdal rann
sakar kjör Negranna
í Bandaríkjunum
Rit hans um rannsókn-
ina, nýkomið út í New
York í tveimur stórum
bindum
(Lauslega þýtt úr Bandaríkja-
blaðinu Time).
Ungur, bláeygur Svíi, að nafni
Gunnar Myrdal, kom til Banda-
ríkjanna 1938 til að taka Negra-
vandamálin til nýrrar, rækilegrar
og hlutlausrar athugunar. Eftir
fimm ára rannsókn,' gerðri með
aðstoð 75 hjálparmanna, kostuð-
um af Carnegiestofnuninni, —
komst Myrdal að þeirri niður-
stöðu, að framkvæmd hinna víð-
tæku tillagna hans ylti á svari við
einfaldri spurningu : „Hvernig er
hugarfar hvítra Bandaríkja-
manna?" Nú í febrúar kom út
svar hans, á 1483 blaðsíðum, og
nefnist ,,An American Dí lemma:
the Negro Problem and Modern
Democracy“ (Harper, tvö bindi,
7.50 dollara). — Bandarískt
vandamál: Negrarnir og nútíma-
lýðræðið.
Sænski hagfræðingurinn og
þingmaðurinn Gunnar Myrdal var
valinn af stjórn Carnegiesjóðsins
til þessa mikla rannsóknarstarfs
vegna þess að hann er fær vís-
indamaður, og ekki Bandaríkja-
maður, svo hann gæti ritað um
Negra án nokkurrar hlutdrægni.
Það er sjaldgæft að Bandaríkin
gangi undir slíkt próf hjá svo
skarpeygum útlendingi. Með því
að láta ógrynni af úrvinnsluefni
síast gegnum þjálfaðan huga vís-
indamannsins, komst dr. Myrdal
að ályktunum, sem koma Banda-
ríkjamönnum annað hvort til að
kinka kolli eða mótmæla.
Negravandamálið, segir hann,
er ljótt, en ekki vonlaust. Það ,,er
hvorki meira né minna enaldalöng
vöntun á almenningssiðgæði. í
orði var Negravandamálið leyst
fyrir löngu, en lausnin varð ekki
að framkvæmd í veruleikanum.
Negrum í Bandaríkjunum hafa
enn ekki verið gefinn undirstöðu-
réttindi, borgaraleg og stjórnmála
leg, sem heyra til lýðræðislandi
. . . Þessi mótsögn er rót , .vanda-
málsins” nú . . .
Bándaríkin eru stöðugt að berj-
ast fyrir þjóðarsál sinni . . Banda-
ríkjamaður . . er ákveðið og ein-
dreginn ,,móti syndinni“, einnig
og ekki hvað sízt sínum eigin
syndum. Hann rannsakar galla
sína, setur þær svart á hvítt, og
úthrópar þær, bætir jafnvel við
hinum grimmustu ásökunum. —
Bandaríkjamenn saka sjálfa sigog
eru sakaðir af öðrum um hneigð
að þessa heims gæðum, en þeir
eiga engu síður til öfga í hina
áttina . . . Þessi unga þjóð er ein-
lægari öllum öðrum þjóðum.
En Bandaríkin gera skakkt í
því, að dómi dr. Myrdals, að
skella á spánýjum lögum í hvert
skipti, sem þau finna til sam-
vizkubits. Lög þjóðarinnar eru
rituð í miklum flýti, og áhrif
þeirra verða að engu eða litlu
vegna kæruleysislegrar eða ónógr
ar framkvæmdar. —- Afleiðingin
verður það öíugmæli, að í landi
J, B, S. Haldane:
ii að leufa læHnum afl stuffa
Mér var skrifað nýlega og
spurt hvort ég væri þvi meðmælt-
ur að ólæknandi sjúklingum væri
styttxir aldur og hvort það væri
löglegt í Sovétríkjunum.
Konan, sem ski'ifaði. sagði íið
barn sitt væri haldið ólæknandi
sjúkdómi, læknarnir segðu að það
hlyti að devja, það liði stöðugt
kvalir. Hvort það gæti ekki verið
réttmætt að spara því óþarfa
þjáningar.
Hér í Bretlandi er til félxigs-
skapur, er nefnist „Euthanasia
Society“, og telur meðal félaga
sinna nokkra kunna lækna, sem
hefur það markmið að ta lögum
breytt í þá átt, að leyfilegt sé að
.stytta mönnum aldur í slíkum
kringumstæðum.
Hinsvegar telur kaþólska kirkj-
an og margir ókaþólskir að rangt
sé að taka menn af lífi nema í
í’efsingarskyni. En því mætti
svara að trxivillingamorðin. sem
kirkjan hefur á samvizkunni, séu
]>að eftirminnileg, að ekki sé á-
stæða til að virða álit hennar
mikils.
Það væi'i vafalaust hægt ;xð
koma í veg fyrir miklar þjáning-
ar með því að stytta sjúklingum,
sem líða kvalir af ólæknandi sjúk-
dómi, aldur. Eins má færa sterk
rök að því að rétt væri að líf-
láta barn sem er fæddur fábjáni
og gétur ekki oi'ðið sjálfu sér eða
öðrum til gagns. En samt er ég
því mótíallinn að slík líflát verði
leyfð með lögunx, og það af þrem-
xir ástæðum.
í fyrsta lagi vegna óvissu sjúk-
dómsákvörðunarinnar. Jafnvel
beztu læknum verða á alvarleg
mistök. Þeir oiga að í’áða hváð að
okkxir er af því scm við segjxnn
þeim og því sem þeir sjá, finna
og heyra, og stundum af Röntgen-
myndum eða efnagreiningu á blóði
og þvagi. En þetta er eins og
menn ættu að segja hvað væri í
ólagi í bílmótor, án þess að líta
inn í vélina. Meðan læknishjálp
er skipulögð eins og lxér hjá okk-
ur, hefur læknirinn ekki að stað-
aldri öll hjálparmeðul læknavís-
indanna til taks, er hann á að
ákvarða sjúkdóm. Hann verður
að gizka á meira en nauðsynlegt
væi'i.
þar sem siðgæði er mikilsvirt, er
Iitið á lög og reglur með tor-
ti-yggni og Jiálfgerðri fyrirlitningu.
Bandaríkin hafa nú hætt ein-
angrunarstefnu og ,,samein-
azt heiminum . . . Bandaríkin
telja sig vera smámynd af mann-
kyninu. Þegar nú á þessari úr-
slitastundu Bandaríkin verða for-
usturíki heimsins, er ástæða til að
vona að vel fari vegna þess að
þau hafa reynslu af samvinnu ó-
líkra kynþátta og menninga, og
viðurkennda stefnu, þó stundum
skorti á framkvæmd hennar, um
frelsi og jafnrétti allra ... 1 þeim
skilningi er Negravandamálið
ekki einungis stærstu mistökin,
heldur ber einnig í sér stórkost-
lega möguleika fyrir framtíð-
ina . . .“
aimr ?
Það rná segja að læknishjálp sé
enn skipulögð á miðaldahátt. Við
förum til sama læknisins með hina
fjarskyldustu sjúkdóma, vinnu-
skiptingunni er enn mjög ábóta-
vant, nerna á spítölum, þar sem
sjúklingum er skipt í deildir eftir
sjúkdómum, meðhöndláðir af sér-
fræðingum. cn því er ekki að
heilsa utan spítalanna.
I fi’amtíðinni á læknishjálp að
vera bundin við heilsuvei’ndar-
stöðvar, sem reknar eru af vei'ka-
lýðsfélögum eða öðrum alþýðu-
samtökum; á hverri stöð þyrftu
að vei-a nokkrir læknar og öll
tæki til fullkominixar sjúkdóms-
greiningar, áðxxr en spítalastigið
tæki við.
Eg mundi því svara spurningu
konunnar þannig, að þar tii lækn-
ishjálp er orðin bctur skipulögð
en nú, væri ekki réttmætt að
stytta neinum karli, konu eða
barni aldur af þcinx sökum eiixum,
að einhver lækxxir segir það ó-
læknandi. Ég er samxfærður um
að verði slík líflát lögleyfð ein-
hverixtíma, verða það ekki læknar
senx fraxxxkvæma þau, þótt sumir
þeii'ra virðist fúsir til starfans.
Hræddur er ég' um að það yrði
ekki til þess að auka traust manna
á lækni sínum ef þeir kæixiust að
því að hamx væri nýbúinn að „slá
af" einhverix íxágranixaxxn, hversu
líknsenxdarlega sem haxxn hefði
fai'ið að því.
Setjum svo að „anxma“ þjáist
af ólæknandi sjúkdómi, og börn
lieixnar kumxi að hafa fjái'hagsá-
stæðui' engu síður en mamxúðar-
ástæður til að losna við haixa. Eða
þá að Smithfjölskyldan búi í
þröngum húsakynnum, og dauði
gönxlu konunnar þýði miixna starf
fyrir frú Smith og syefnherbergi
í viðbót haixda börixuminx. Eða
frx'i Brown, sem á stórt hús og
heldur þjóna, en fær 10 þúsund
pund sanxkvæmt erfðaskrá föður
síns þegar ,,amnxa“ deyr. — Það
þýðir ekki að láta svo sem slíkar
fjárlxagsástæður gætu ekki haft
sitt að segja lijá sunxu fólki.
Þess vegna er ég nxótfallimi því
að löglcyfa h'flát af mannúðará-
stæðum þar til komið cr á þjóð-
skipulag, þar senx efnahagsmálum
er betur fyrir konxið, sósíalistiskt
þjóðfélag, þar sem enginn getur
haft fjárliagsgróða af dauða amx-
ars íxxanns.
★
1 „Uppruna fjölskyldunnar“
viðhefur Engels viturleg ummæli
uixx franxtíð hjóixabandsiixs:
„LTr því verður skorið“, ritar
hann, „þegar íxý kvnslóð er full-
þi'oska, kynslóð karlmanxxa senx
ekki veit lxvað það er að kaupa
blíðu konu fyrir peninga eða nein
önnur þjóðfélagsfríðindi, — kyn-
slóð kvenna sem hefxir aldrei
reynt hvað það er að gefa sig
karlnxanni nenxa af ást, eða neit-
að að gefa sig ástmanni síixum af
ótta við efnahagslegar afleiðing-
ar“.
Þegar heinxurinn verður byggð-
ur því fólki, nxuix það kæra sig
kollótt unx allar lífsreglur frá okk-
FramhaRl á 5. síðu.