Þjóðviljinn - 16.04.1944, Blaðsíða 5

Sunnudagur ltí. apríl 1944 — ÞJÓÐVILJINN
ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 16. apríl 1944
lllÓÐVILJIMH
Vtfafudl: Bam mmmgmrfiMmr alHBu — Mátímlmtaflakkmúm.
XiUtjiri: Biffuríur Oul—jiiw.
ItjimtiUrifarijirar: Einmr Biffit Biffurkjartmmn.
Xitatjórmanloifitafa: AuHurrirmti lt, timi tt7».
Af«r«8iU oj omclýrimgmr: BkiUvirtutUff 1», úmi tlti.
jProoUoútja: TUmnffrprmt kGmrSaitrmti 17.
>iWH«rr»Í: 1 XoykjoTlt og mi#nui: Xr. 8.M i aiiriL
Vtá i lud: Xr. <M i ■inH.
1. maí
Fyrsti maí nálgast. Verklýðssamtökin búa sig að vanda undir sinn
mikla hátíða- og baráttudag.
Alþýða íslands mun þann daga sem svo oft fyrr sýna vilja sinn
til baráttu fyrir því að gera mannfélagið viðunandi vistarveru fyrir
mennina, skapa það samfélag starfandi og hugsandi vera, er verðskuldi
að heita menningar-þjóðfélag. Og hve fjarri allri menningu er ekki
það ástand að mennirnir verði að rífast og bítast innbyrðis, spilla hver
fyrir öðrum, kúga og arðræna hvor annan og enda svo með því að
drepa hvorir aðra í blóðugum styrjöldum, til þess að útkljá deilu-
mál sín.
Hugsjónin um þjóðfélag, er veiti mönnum öryggi og frelsi, — það
er hugsjónin, sem 1. maí er helgaður. Kröfur alþýðunnar um 8 tíma
vinnudag, um næga atvinnu, um sómasamlega afkomu, um menntun
og tómstundir, um frelsi til að þroska sig, um bræðralag allra þjóða,
um jafnrétti mannanna, — allt eru þetta þættir í sömu hugsjóninni,
sem barizt hefur verið fyrir hvern 1. maí, síðan farið var að helga
þann dag frelsishreyfingu verkalýðsins fyrir 53 árum síðan.
20 ár eru liðin síðan verkalýður fslands fór í fyrsta skipti í 1.
maí-kröfugöngu hér á Islandi. Mikið hefur breytzt á þeim tíma. Það
er sterkur, samtaka fjöldi, sem nú mun fylkja sér undir merki verk-
lýðssamtakanna 1. maí, — sterkustu samtakaheildar íslenzku þjóðar-
innar. Og það er nauðsynlegt að sá fjöldi geri sér ljóst á hvílíkum tíma-
mótum þjóð vor stendur nú:
Þjóðin er að ganga til stofnunar íslenzks lýðveldis, eftir 7 alda
erlenda konungsstjórn. Verklýðshreyfingin skoðar það í senn sem heið-
ur sinn og skyldu sína að styðja að því verki sem framast má verða.
Og framundan eru nú möguleikar til stórfelldari framfara í at-
vinnu- og menningarlífi voru, en áður hafa þekkzt. Verklýðshreyfingin
þarf að muna það 1. maí, að það er eitt aðalhlutverk hennar að tryggja
að þeir möguleikar verði hagnýttir.
Hvað knúði orlofslögin fram?
Alþýðublaðið er að bögglast við að segja sögu orlofslaganna í
grein í gær. Er það gert af þeirri sannleiksást, sem þar er venjulega
að mæta. Skal nú sagan rifjuð upp hér — eins og hún er.
Á þingi 1941 er sett milliþinganefnd í orlofsmálið. Nefndin skilar
áliti, eftir að hafa klofnað. Tveir þingmenn Alþýðuflokksins flytja
frumvarp um orlof á vetrarþinginu 1942. Frumvarpið dagar uppi. Og
eftir öllum undirtektum að dæma þá blés ekki byrlega fyrir þessum
góða málstað. Alþýðuflokksþingmennirnir skoðuðu þetta sem einskon-
ar einkamál sitt og í sjálfbirgingshætti flokksins reyndi hann ekki einu
■sinni að fá t. d. Sósíalistaflokkinn til að flytja það með sér.
Leit nú helzt út fyrir að málið myndi kafna í máttlítilli hendi
Alþýðuflokksins.
•
Þá tóku verklýðssamtölcin til sinna ráða. í kawpsamningum þeim,
sem gerðir voru í ágúst 19ý2 var ákveðið að verlcamenn slcyldu já or-
loj samkvœmt lagajrumvarpi þvi, sem legið hejði jyrir vetrarþinginu,
hvort sem það yrði að lögum eða ekki.
Með öðrum orðum: Með samtökum sínum settu verkamenn or-
lojslögin í gildi.
Það, sem Alþingi síðan gerði á haustþinginu 1942 var að viður-
kenna og löghelga orðinn hlut, — löggilda endurbót, sem verkamenn
höfðu komið fram og stóð, hvort sem Alþingi viðurkenndi hana eða
ekki.
Það var Dagsbrún, sem setii orlojslögin í gildi í ágúst 191$.
Alþýðublaðinu er bezt að hætta að reyna að stela þeim heiðri af
verklýðssamtökunum, sem þau eiga skilið fyrir það verk. Alþýðublaðs-
klíkan hefur stolið nógu af þeim samt.
André Símonc;
Sonur skósmiðsins í Gorí
Frakklandi og gerzt „samverka-
maður“ Hitlers. Hann var kallað-
ur föðurlandsvinur.
Francisco Franco gerði upp-
reisn gegn löglegri stjórn sinni,
sendi erlenda málaliðsmenn naz-
.ista og fasista gegn þjóð sinni og
þeirra, sem siðar urðu miðlunar-1 gpán ag bandamanni mönd.
nlr. tr\ 11 yvt r, n n Mnl/Jnm mr»mrf i nnru *
ulveldanna. Hann var kallaour
Niðurlag.
Fimm-ára-áætlunin gerði Ráð-
stjórnarríkin að einu fremsta iðn-
aðarríki veraldarinnar. Þetta var
kallað gjaldþrot í hópi sumra
manna — ekki aðeins meðal
stefnumenn, heldur einnig í hópi
þeirra manna, sem að vísu sner-
ust gegn nazismanum, en gátu í
sama jnund ekki skilið eða neit-
uðu að viðurkenna mikilvægi iðn-
virkjunar og samyrkjubúskapar
ráðstjórnarinnar í komandi styrj-
öld við Hitler.
Atvinnuleysinu var útrýmt í
Ráðstjórnarríkjunum skömmu
eftir 1930. Þetta var kallaður
þrældómur.
Lífskjör ráðstjórnarþjóðanna
hafa batnað stöðugt síðustu fimm-
tán ár. Þetta hefur verið kallað
hungursneyð.
\
★
Þegar stefnuskrá Stalíns varð
yfirsterkari stefnuskrá Trotskís,
sigraði þar stjórnarstefna öryggis
og stöðugrar framfarar á stjórn-1
arstefnu ævintýramennskunnar
En samt var þetta kallað valdrán
Þegar ráðstjórnin bar fram til
lögu um almenna afvopnun og
barðist fyrir sameiginlegu öryggi
til verndar friðnum, voru þessar
tillögur kallaðar djöfullegar ráða-
gerðir Kremlbúanna um að steypa
heiminum út í styrjöld.
Ráðstjórnarsambandið var eina
stórveldið, er gerðist til að hjálpa
spánska lýðveldinu um vopn,
hernaðarsérfræðinga og fjárlán.
Þetta var kallaður bolsévískur
undirróður í Vestur-Evrópu.
Ráðstjórnarsambandið var eina
stórveldið, sem hjálpaði Kína í
styrjöldinni gegn Japan löngu áð-
ur en slíkt var tízka. Þetta var
kölluð landvinningastefna ráð-
stjórnarinnar í Austur-Asíu.
Utanríkisstefnu Stalíns tókst
að afstýra heimsbandalagi gegn
Ráðstjórnarríkjunum, en það var,
eins og nú er meira eða minna al-
mennt viðurkennt, grundvallar-
hugmyndin að baki miðlunar-
stefnunni. Þetta var kallað yfir-
þyrmandi ósigur Stalíns á sviði
utanríkismála.
Griðasáttmálinn við Þýzkaland
veitti Ráðstjórnarríkjunum nærri
tveggja ára setugrið til þess að
hraða viðbúnaði sínum gegn óhjá-
kvæmilegri árás nazista, og þessi
frestur hefur borið ávöxt á aust-
urvígstöðvunum. Þetta var kall-
að uppgjöf fyrir Ilitler.
Réttut skilningur á hlutverki
Mannerheims marskálks, sem út-
verði 'nazistiskrar heimsvalda-
stefnu var orsök finnsk-rússneska
stríðsins. Þetta var kölluð verri
árás en nokkur ágengni nazista.
Rauði herinn hefur verið gerð-
ur slíkur, að hann er „ægilcgasti
andstæðingur, sém her Hitlers
hefur nokkru sinni átt fangbrögð
við“. En hann var gerður að hlát-
ursefni alls heimsins.
TÉT
Á hinn bóginn:
Pétain marskálkur hefur ofur-
selt frönsku þjóðina drottnum
nazisla, gróðursett fasismann á
heiðursmaður.
Gustav Mannerheim marskálk-
ur kúgaði land sitt í stríð infcð
nazistum og gerði Finnland að
hjáleigu þýzka ríkisins. Hann var
kallaður hetja.
Benito Mussolini hefur hleypt
landi sínu í þrjár styrjaldir á tæp-
um fimm árum og hefur orðið
varakonungur Hitlers á Ítalíu-
skaga. Iíann var kallaður snill-
ingður.
Og Adolf Ilitler? Þessi leiðtogi
heimsvaldamanna í Þýzkalandi
hefur steypt heiminum í meiri
eymd og bölvun en nokkur mað-
ur annar í sögunni. Með ógnar-
stjórn og lygum heldur hann 250
milljónum Evrópumanna undir
var með þessi orð í huga, að ég
tók saman þennan sakargiftarlista,
sem að framan getur. Hatur eða
fyrirlitning á Ráðstjórnarríkjun-
um, eða vanmat á hinu sanna
hlutverki þeirra, hefur orðið heim-
inum til nógu mikillar bölvunar.
Fyrir styrjöldina varð hin fjand-
samlega stjórnarstefna lýðræðis-
leiðtoganna til þess, að Hitler gat
innlimað Austurríki og Tékkó-
slóvakíu, að Mussolini gat svívirt
Albaníu, að Franco gat drottnað
á Spáni. Á fyrsta áfanga styrjald-
arinnar ýtti það ekki lítið undir
hina smærri sigra Hitlers, er slík
orð urðu fleyg, sem „Commu-naz-
ismi“ eða vígorð það, sem Louis
Fischer varpaði fram: „Sá, sem
hjálpar Stalín, hjálpar Hitler“. Frá
því að þýzk-rússneska stríðið hófs,
hefur þessi sami leikur verið leik-
inn áfram, þótt orðalagi hafi ver-
ið breytt að nokkru. Þegar ekki er
hægt annað en ljúka lofsorði á
Rauða lierinn fyrir hin jötunefldu
átök lians, er Stalín og stjórnar-
stefna lians grunuð um græzku og
Lenín og Stalín, hinir nánu samstarjsmenn og stjómendur rúss-
nesku byltingarsinnar, rœða við hermenn úr rauða hernum á bylt-
ingarárunum.
járnhæl nazistiskrar harðstjórnar.
En ævisöguhöfundar hans í hópi
andnazista hafa kallað hann ein-
lægan.
En manninum Stalín og starfi
hans var ekki auðsýnd slík lin-
kind, ekki einu sinni hlutlægur,
sanngjarn slcilningur. Eins og
Lenín á undan honum var hann
kallaður í sama mund Asíuharð-
stjóri og þýzkur flugumaður.
Brynreið styrjaldarinnar liefur
ekið yfir margan hættulegan mis-
skilning. Maginotlínan, Maginot-
andinn, tálvonirnar um, að maður
gcti verzlað við Ilitler, að maður
geti verzlað eins og að vanda, her-
listin frá 1914, og hUgsunarháttur-
inn frá 1914 hafa vcrið þurrkuð
út af vélahersveitum Ilitlers. Og
þegar hersveitir þessar sneru í
austurátt var hugmyndinni um ó-
sigranleik Hitlers gefið rothöggið.
En enn þá steitast menn á móti
því að urða hinar röngu hugmynd-
ir, er menn hafa gert sér um Josif
Stalín. Þær eru enn þá í fullu
fjöri, og þær ýta enn undir miðl-
unarstefnumennina.
Winston Churchill hefur einu
sinni sagt, að mótsakargiftir um
fortíðina séu til þess notandi að
seggja til athafna í nútíðinni. Það
foringjahæfileikar hans eru lítils-
virtir.
Hvort sem þessi andúð á að við-
urkenna hlutverk Josif Stafíns í
tilveru ráðstjórnarinnar er sprott-
in af hiarkvísum áróðri, sem runn-
inn er undan rifjum nazista, eða
hún stafar blátt áfram af gáfna-
skorti, þá er hún mjög alvarlegur
þrándur í götu að ósigri nazism-
ans. „Hin hugrakka og staðfasta
vörn Ráðstjórnarríkjanna er svo
mikilvæg til að vinna sigur á Hitl-
erismanum, að úrslitum ræður“,
sögðu Roosevelt fórseti og Winston
Churchill í símskeyti til Josifs
Stalíns um miðjan ágústrnánuð
1941. Þar sem maðurinn Stalín
.hefur verið og er svo mikilvægur
Ráðstjórnarríkjunum og verður
ekki skilinn frá þessu hugrakka
og staðfasta viðnámi, þá getur
það ekki orðið málstað lýðræðis-
ins til þrifnaðar, að lítilsvirða eða
ófrægja manninn og verk hans.
Það verður að viðurkenna stað-
reyndir, hvort sem mönnum líkar
betur eða verr. Og þeirri staðreynd
verður ekki haggað: að Josif Stalín
er höfuðsmiður þess viðnáms, 0r
ráðstjórnin hefur veitt, og þcss sið-
ferðisþrcks, er hún hefur sýnt.
Áttræð
Carlotta Marfa Jónsdóttir
Kvíhmyndahúsín
,Þokkaleg þrenning1 og
,VordagarviðKlettafjöll‘
Eg held, að flestir hafi orðið
fyrir nokkrum vonbrigðum yf-
ir sænsku myndunum, sem
Tjarnarbíó hefur sýnt að und-
anförnu. Þær hafa að vísu að-
allega verið gamanmyndir, en
þó finnst mönnum sem eitt-
hvað vanti af því fjöri og sak-
lausri kátínu sem jafnan hefur
einkennt sænskar gamanmynd-
ir. General von Döbbeln var
að vísu langt frá því að vera
gamanmynd, en ekki tókst Sví-
anum betur þar, því að mynd-
in var dreþleiðinleg, þrátt fyr-
ir mjög góðan leik á köflum,
hana skorti einmitt það, sem
svo’ mikils er um vert í allri
kvikmyndagerð: hraðann, sem
einkennir allar amerískar
myndir.
Tjarnarbíó sýnir nú enn eina
sænska mynd. Þetta er heldur
einföld gamanmynd og má vel
hlæja að henni, a. m. k. á köfl-
um. Hún segir frá misskilningi
og kröggum þremenninganna,
sem leiknir eru af Elof Ahrle,
Nil Poppe og John Bodvid. Allt
fer þó vel á endanum.
Þessi mynd á sammerkt við
aðrar sænskar myndir í því, að
leikararnir eru ósköp líkir
venjulegu fólki, og er þess
vegna dálítil upplyfting í að
sjá hana, eftir að hafa haft
töfradísir og ofurmenni ame-
rísku kvikmyndanna fyrir aug-
unum í langan tíma.
VORDAGAR VIÐ
KLETTAFJÖLL
Það mun hafa verið árið 1939,
að ungri og nær óþekktri leik-
konu var falið hlutverk, sem
Alice Faye hafði átt að hafa
Charlotta María Jónsdóttir,
Öldugötu 33 hér í bæ, er átta-
tíu ára í dag, — fædd 12. apr.
1864.
Foreldrar hennar voru þau
John Mc. Klein, skozkur mað-
ur, er dvaldi hér á landi um
nokkurt árabil og María Elísa-
bet Kristjánsdóttir.
Hún var alin upp hjá ömmu
sinni, Rósu Björnsdóttur, og
manni hennar, Runólfi Jóns-
syni, sjómanni, sem var stjúpi
móður hennar, og bjuggu þau
hjón í Arabæ, sem nú er nr. 2
við Mjóstræti.
Um tvítugt fluttist Charlotta
vestur í Stykkishólm til Sig-
urðar Jónssonar sýslumanns.
Þar giftist hún 25 ára gömul
Guðmundi Halldórssyni skip-
stjóra. Bjuggu þau hjón þar
40 ár og varð 5 barna auðið, en
aðeins tvær dætur sitja nú af-
mælishóf móður sinnar, hin
eru látin. Síðan þau fluttu frá
Stykkishólmi hafa þau búið
hér í bæ, alltaf á sama stað að
undanteknum fyrsta vetri
þeirra hér.
Þau hjón gætu í dag setið
meðal 9 barnabarna og 13
barnabarnabarna . Charlotta er
mjög ern, fylgist vel með öllu, 1 myndinni „Down Argentína
les mikið og skrifast á við Way“ (é§ man nú ekki hvað
vandafólk sitt og vini.
Út í minningar afmælisbarns
ins frá bernsku hennar er ekki
tækifæri til að fara hér, en
trúlegt þætti mér, að margt
fróðlegt og skemmtilegt, finnd-
ist þar ef farið væri að ræða
um það við hana. Eg óska svo
að endingu afmælisbarninu til
hamingju og vona að ævikvöld
hennar megi verða bjart og
fagurt eins og hún hefur sjálf
unnið til, með framkomu sinni
við alla þá, sem hún hefur um-
gengizt.
Og að síðustu þetta erindi,
sem lýsir henni bezt:
Ef lítirðu fallið og fölnandi
strá
um fönnina að hrekjast,
sem gengið er á,
þig langar að anda á það
lífshlýjum yl
og láta það sólvermdu
blómanna til.
(S. J. J.)
Vinur.
Gjöf Norðmannna
Framhald af 1. síðu.
norska sjómannasambandinu,
sem gjöf til miðstjórnar rúss-
nesku verklýðssambandanna.
Viðstödd voru við afhend-
inguna frú Churchill og sir
Philip Cherwood marskálkur.
hún var kölluð á íslenzku), sök-
um þess að Alice Fay var for-
fölluð einhverra hluta vegna.
Leikkona þessi hét Betty
Grable. Vinsældir þessarar leik
konu hafa síðan farið sívax-
andi. Sennilega á hún vinsæld-
ir sínar fyrst og fremst að
Afstaða smáþjóðanna
Framhald af 1. síðu
því að halda friðrofum niðri. Norsk
stjórnarvöld hafa oft haldið því
fram sem Cordel Hull lét í ljós,
að traust samvinna milli Bret-
lands, Bandaríkjanna, Sovétríkj-
anna og Kína sé undirstaða al-
þjóðasamtaka. Án slíkrar sam-
vinnu munu, eins og Cordel Hull
tók fram, alþjóðasamtökin aðeins
vera til á pappírnum, ogdeiðin op-
in fyrir ný átök. Norðmenn hafa
því ekkert á móti því að stórveld-
in reyni að ná fyrst samkomulagi
sín á milli, og að ekki sé ástæða
til að saka þau um stórveldaein-
ræði þess vegna. Það er yfirleitt
til tjóns fyrir alþjóðlegt samstarf,
ef gengið er að því sem gefnu, að
stórveldi og smáríki hafi and-
stæðra hagsmuna að gæta. Að
minnsta kosti telja Norðmenn til-
gangslítið að mynda einhverskon-
ar „fagfélag“ smáþjóðanna. Smá-
þjóðirnar eiga einmitt að telja það
hlutverk sitt að vinna að bættu
samkomulagi stórþjóðanna og
koma á góðri grannasambúð hver
í sínum heimshluta. Frá því sjón-
armiði er hægt að gagnrýna harð-
lega þá pólitík sem finnska stjórn-
in hefur rekið.
En þó að Norðmenn séu fúsir
að viðurkenna þann áhrifarétt
sem stórveldin eiga kröfu til sam-
kvæmt auðæfum sínum og hcr-
valdi, en sem jafnframt gerir á-
byrgð þeirra margfalt meiri, verð-
ur þó að leggja áherzlu á ummæli
Hulls um að samstarf stórveld-
anna geti hvorki komið í staðinn
fyrir eða dregið úr samstarfi allra
hinna sameinuðu þjóða. Ekkert
atriði í myndun alþjóðasamtak-
anna getur talizt fullráðið fyrr en
um það hefur verið fjallað í frjáls-
um samningum milli þeirra full-
valda þjóða er hlut eiga að máli.
Það er augljóst að slík alþjóða-
samtök munu ná um allan heim.
En einmitt þess vegna á að leyfa
innan ramma þeirra svæðisbundna
samvinnu. Hvað Noreg snertir
þakka því, að hún er ekki ósnot mun svæðisbundin samvinna við
ur, einnig syngur hún og dans-
ar laglega. Margar myndir, sem
hún hefur leikið aðalhlutverk
í, hafa komið hingað og um
þessar mundir sýnir Nýja Bíó
eina, sem heitir „Vordagar við
Klettafjöll“, frá Fox-félaginu.
Aðrir leikarar eru þeir: John
Payne, sem gárungarnir kalla
Jón pínu, Carmen Miranda, er
alltaf getur komið mönnum til
að brosa, og Lesar Romeo, sem
íslenzkum bíógestum er orðinn
vel kunnur. Harry James og
hljómsveit hans leika fjögur
lög í myndinni og mun flestum
þeim, sem gaman hafa af dans-
músík, þykja gaman að hon-
um, því að hvað sem um hljóm
sveit hans má segja, þá er því
ekki að neita, að trumpetleik-
ur hans er óviðjafnanlegur.
Það sakar heldur ekki, að öll
myndin er tekin í litum, og
það er því óhætt að fullyrða,
að flestir munu hafa' nokkuð
gaman af að sjá þess mynd.
A.
hin Norðurlöndin og Atlantshafs-
ríkin með samkomulagi við Sovét-
ríkin koma af sjálfu sér“.
Finn Moe leggur þvínæst á-
herzlu á þátttöku Bandaríkjanna
í alþjóðasamtökum, og lýkur
greininni með þessum orðum:
„Bandaríski utanríkisráðherr-
ann beindi einnig eindregnum til
mælum til hlutlausra landa að
senda ekki til Þýzkalands hráefni
og vörur, sem mikilvægar eru fyr-
ir hernaðarreksturinn. í ummæl-
um Bandaríkjablaða er bent á að
þessi tilmæli nái einnig til Sví-
þjóðar, þó henni sé fyrst og fremst
beint til annarra hlutlausra ríkja.
Norðmónnum er kunnugt um hina
erjiðu aðstöðu Svíþjóðar, en þeim
er einnig lcunnugt um þær jómir
er norska þjóðin og Danir haja
jœrt í baráttunni jyrir lýðrœðið í
hciminum og þá einnig á Norður-
löndum. Það er atriði, sem Svíar
vcrða að taka með í reikninginn
þegar þeir nú rœða tilmœli Cor-
dels Hvlls. Þau eru áreiðunlega
sögð í beixkri alvöru".
Benjsmfn Eiríksson
meistari í hagfræfli
Benjamin Eiríksson.
Benjamín Eiríksson frá Hafn
arfirði fékk Master of Arts
gráðu 1 hagfræði við háskóla
Minnesota-ríkis í Minneapolis
um miðjan marz-mánuð, sam-
kvæmt fréttum, sem nýlega
hafa borizt hingað. Hann hef-
ur verið við framhaldsnám á
þeim skóla í nærri því tvö
ár, og auk þess var hann við
nám og jafnframt kennslu í
háskóla Washington-ríkis í
Seattle fyrir ári síðan. Áður
en hann fór vestur hafði hann
eftir að hafa tekið stúdents-
próf á Akureyri, verið við nám
í Svíþjóð, Þýzkglandi og Rúss-
landi. Hefur Benjamín hugsað
sér að halda áfram náminu
fyrir vestan þangað til hann fái
doktorsgráðu. Próf. Frederic B.
Garver, kennari í hagfræði
við Minnesota háskólann og
einn frægasti á því sviði 1
Bandaríkjunum, var í próf-
nefnd Benjamíns og sagði að
ritgerð Benjamíns um „busi-
ness cycles“ og vörn hans á
henni fyrir nefndinni hefði ver-
ið það bezta sem hann hefði
nokkurn tíma heyrt hjá nokkr-
um manni við framhaldsnám
síðan að hann byrjaði sjálfur
að kenna, fyrir fjöldamörgum
árum. Fyrir rúmu ári síðan
gekk Benjamín að eiga Þor-
björgu Einarsdóttur frá Reykja
vík, sem fór út til New York
1940.
Árásirnar á Tirpitz
Framh. af 1. síðu.
Álftafjarðar, og eftir meir en hálfs
árs vinnu var svo komið um miðj-
an síðast liðinn mánuð, að Tirpitz
var búinn að fara nokkrar reynslm
ferðir og átti að fara til Eystra-
salts. En þá einmitt komu brezku
flugvélarnar og skemmdu Tirpitz
ennþá einu sinni og það enn meir
en í fyrra skiptið.
Þegar Brctár gerðu loftárásina,
voru fjögur önnur skip á • Álfta-
firði og auk þeirra norska hval-
bræðsluskipið C. A. Larsen, sem
Þjóðverjar hertóku á sínurn tíma,
og tvö norsk herskip, Haraldur
hárfagri og Tordenskjold, tundur-
skeytabátur og nokkur dráttar-
skip.
Sænsk blöð hafa frétt,. að
stemningin meðal þýzka hersins
þarna norðurfrá, sem lengi hcfur
verið mjög slæm, hafi enn versnað
cftir loftárás Breta. Það eru um
4000 þýzkir sjóliðar, sem dveljast
athafnalausir í hinum hrjóstrugu
héruðum norsku Finnmarkar og
hefur oft borið á, að það hafi slæm
áhrif á þá.
1938 - 1939 - 1944
(Hér fer á eftir ritstjórnargrein úr þýzka blaðinu Die Zeitung, sem gefið er út £
Lomlon frá 10. marz 1044. Gefur hún liugmynd um hvernig frjálslyndir l>jóð\i.rjar líta
ú hernám Austurríkis og Tékkoslovakíu og framtíðarhorfur með tilliti til þeirra landa).
Hinn 11. marz réðist Hitler á Austúrríki. Þann dag hófst síðari
heimsstyrjöldin. En það var ekki fyrr en ári síðar, er Hitler hafði mol-
að tékkoslovakiska lýðveldið, að heimurinn gerði sér ljóst að Hitler
var ekki hægt að kaupa til frægðar. Tveimur ríkjum var fórnað. Millj-
ónir manna dæmdar til þrælalífs, áður en mönnum skildist hvað Hitler
meinti með herópinu „Heiður og frelsi“.
Nú þarf ekki lengur að sannfæra neinn um þýðingu Austurríkis og
Tékkoslovakíu. Það er ekki um neinn frið að ræða, ekki ncitt skipulag
Evrópumála, sem á það nafn skilið, nema bæði riki fái fullt sjálfstæði.
Að svo verði, þarf ekki lengur að draga í efa, þar sem endurreisn sjálf-
stæðs Austurríkis hefur verið tengt stríðsmarkmiði Bandamanna, og
hið fjölþætta og hugmyndaríka undirbúningsstarf tékkoslovakísku
stjórnarinnar fvrir endurreisn landsins sannar, að sköpunarmáttur
þeirrar þjóðar er ekki þorrinn. Fjölmargir Tékkar hafa fallið i barátt-
unni fyrir endurreisn ríkis síns, fjölmargir líða sárustu nauð í fangels-
uni eða nauðungarvinnu. Þeir eru vottar þess, að hin „sögulega krafa“
er Hitler bar fram af Þýzkalands hálfu um vfirráð Bæheims og Mæris,
hefur engan grundvöll nú á dögum.
Austurríki hefur reynt það undir þýzkri stjórn hvað „Stór-Þýzka-
land“ í raúninni er . Margir Austurríkismenn fögnuðu innrás þýzku
herjanna 1938, vcgna þess að þeir voru blindaðir af slagorðunum: Ein
tunga — ein þjóð — citt ríki! Þessi slagorð haía víða í Austurríki verið
, tekin sem spakmæli og hafa beint málum landsins inn á hættulegar
brautir. Hin sameiginlega tunga er nokkurs virði, en hefur ekki úrslita-
jiýðingu. Austurríki og randhéruð Bæheims eiga að baki sér þróun í
menningarmálum, þjóðlífi og stjórnmálum, sem þrátt fyrir hina sam-
eiginlégu tungu hefur farið aðrar brautir en þróunin í Þýzkalandi.
En er nóg að gert með endurreisn sjálfstæðis Austurríkis og
Tékkoslovakíu? Pólitískar úrlausnir duga ekki lengur einar sér vegna
þess hve atvinnu- og viðskiptalíf landanna er orðið samtvinnað. Krepp-
urnar sem dundu yfir Austurríki og Tékkoslovakíu fyrir 1938 — eins
og grapnlöndin — voru fyrst og fremst bundnar hagkerfum þeirra. Or-
sakirnar liggja í hagstefnu, sem lilaut að miðast við landamæri hvers
ríkis en gat ekki telcið tillit til stærri heilda, vegna þess að slíkt sjónar-
mið var hvergi gagnkvæmt. Hinar stóru hagstjórnareiningar framtíð-
arinnar munu verða miðaðar við hagsæld allra þjóða, en innan þeirra
getur hver þjóð, smá og stór, lifað sínu pólitíska Jífi. Einnig saga Aust-
urríkis, frá hruni Habsbúrgættarinnar til sameiningárinnar við Þýzka-
land, sýnir, að það hefur ekki skilyrði til heilbrigðrar þróunar nema
sem hluti af stórri hagstjórnarheild — sem þarf ekki að vera Þýzka-
land.
Rúníngsdagur
Framh. af 2. síðu.
nokkrúm smáskeinum, og lagður-
inn af henni kominn niður i poka.
Þannig gengur þetta frarn eftir
deginum. Eg' finn hvernig þreyt-
an læsir sig upp eftir handleggjun-
um. fingurnir stirðna utan um
hnífsskaftið og sólin stafar geislum
sínum brennheitum niður á sveitta
og vinnulúna menn, svo að þeir
eiga sér enga ósk heitari en þá,
að örlítil hafræna kæmi nú, en
þrátt fyrir óskir þeirra hrærist ekki
hár á höfði.
Áfram þokast dagurinn og líð-
ur út í 'djúp timans, hinn þunga
straum, sem fellur áfram með jöfn
um hraða og kemur aldrei aftur.
Og klukkan 7 um kvöldið leiði ég
síðustu ána, sem ég þarf að rýja,
út úr réttinni, ánægður með lokið
dagsverk.
Eg tek ullarpokana, kem þeim í
geymslu til næsta dags, kveð félaga
mína. sem fleiri kindur hafa þurft
að rýja og eru enn ekki búnir, og
þakka þeim fyrir liðinn dag og.
rölti heimleiðis, að vísu ekki eins
léttur í spori og um morguninn,
en bjartsýnni en ella á framtíðina.
Á hlaðinu staðnæmist ég og lit
ast uni eins og um morguninn,
en nú hefir allt tekið annan svip.
Nú ber fvrir átigu mín: Náttúran
klædd náttklæðum sínum. Sólin er
fyrir nokkru gengin til viðar. Yfir
tún og engi breiðist slæða ofin úr
örsmáum daggarperlum, yfir ský-
lausan himininn slær rauðleitum
bjarma, hinzta kveðja hinnar hníg-
andi sólar. Hinir fleygu vinir okk-
ar, eru þagnaðir og kúra á víð og
dreif um tún og engi, með nef und-
ir væng. Allt er kyrrt og hljótt:
„Ekki kvik á nokkru strái“.
Það er eins og öll náttúran
standi á öndinni og engin vilji
verða fyrstur til að rjúfa þá kvrrð
sem ríkir á láði og legi, eða saurga
helgi næturinnar.
Raulandi fvrir munni mér:
,.Seg mér hvað indælla auga þitt
leit
íslenzka kvöldinu’ í fallegri sveit".
geng ég inn og loka hurðinni á
eftir mér. Gott mun verða að
ganga til rekkju, hvíla þreytta
limi og taka sér ferð á hendur
inn í land draumanna, þar sem
ekkert erfiði mætir manni og eng-
;-ar kindur til að rýja.