Þjóðviljinn - 26.09.1944, Síða 3

Þriöjudagur 26. september 1944.
Þ JÓÐVIL JINN
3
Ný bók eftir Krístleif á
Stóra-Kroppi
Kristleifur Þorsteinsson:
Úr byggðum Borgarfjarðar.
ísafoldarprentsm. h. f. 1944.
Því hefur oft verið fleygt, að
íslendingar séu helzti trassa-
fengnir um flest, sem snertir
þjóðlega menningu, þeir api allt
eftir erlendum þjóðum af lítilli
gagnrýni, en þjóðleg og forn
menningarverðmæti eigi litlu
gengi að fagna. Aðrir líta hins
vegar svo á þetta mál, að ís-
lendingar sjái lítt framundan
gér, vegna þess að þeir séu með
allan hugann við fortíðina.
Hennar vegna sjái þeir ekki
það, sem fram fer í kringum
þá, tileinki sér ekki þá menn-
ingu og þær framíarir, sem nú-
tíminn hefur upp á að bjóða.
Sannleikurinn virðist vera sá.
að íslendingum hafi vonum bet-
ur tekizt að tileinKa sér menn-
ingu samtíðarinnar og samlaga
hana fornri þjóðmenningu, þeg-
ar tekið er tillit til þess, að öll
þessi þróun hefur átt sér stað á
nálega hálfri öld, og að þeir
menn, sem nú lifa og nokkuð
eru komnir til aldurs, muna í
raun og veru þá tíma, meðan
allt var með líku sniði og á
landnámsöld, og afturförin var
engu minna áberandi en fram-
farimar, er orðið höfðu á fyrstu
þúsund árum íslandsbyggðar.
Þess er því sannarlega ekki að
vænta að betur hafi tekizt, og
að menn hafi fyllilega áttað sig
á greinarmun góðs og ills í
þeirri flóðbylgju erlendra menn
ingaráhrifa, sem flætt hefur yf-
ir landið síðustu áratugina,
enda kemirr mönnum lítt sam-
an um, hvað sé gott og hvað illt
í þeim efnum eins og fleiri.
En hvað sem þessu líður verð
ur ekki á móti því borið, að
undanfarin ár hefur verið hinn
mesti gróandi í þeirri grein bók
mennta, sem nefnd hefur verið
þjóðlégar bókmenntir. Sýnist
það benda til alls annars frem-
ur, en að íslendingnm sé það
kappsmál að gleyma ' fortíð
sinni um leið og þeir „forfram-
ast“ á sviðum nútímamenning-
ar.
Öldum saman hafa íslenzkir
alþýðumenn verið sískrifandi,
og eru rit þeirra flest af því
taginu, sem nefnd eru þjóðleg
fræði, það er að segja, þau hafa
fjallað um sögu þjóðarinnar í
samtíð og fortíð. Margt af þess-
um skrifum er mishöfugt. Áð-
stæðurnar skópu þessum fræða-
þulum oft þröngan stakk, en
þrátt fyrir allt stöndum við í
ómetanlegri þakkarskuld við
slíka menn fyrir að varðveita
frá glötun ótæmandi fróðleik um
foma háttu og fyrri tíðar við-
burði.
Einn þessara margfróðu
manna er Kristleifur Þorsteins-
son bóndi á Stóra-Kroppi í
Heykholtsdal, sonar-sonar-sonur
síra Snorra á Húsafelli, sem
mikið var rómaður af samtíð
sinni. Yar Snorri klerkur skáld
sæmilegt á þeirrar tíðar vísu,
hraustmenni hið mesta og fróð-
ur ,í fornum fræðum, enda tal-
mn rammgöldróttur. Hefur
Kristleifur erft eiginleika lang-
afa síns í ríkum mæli, þó að
ekki hafi farið orð af göldrum
hans, enda er allt slíkt komið
úr tízku. Hinu verður ekki neit-
að, að Kristleifur er maður fjöl-
kunnugur í þess orðs beztu merk
ingu, fróður um margt og minn-
ugur vel. Á hann nú orðið yfir
langa leið að líta, þar sem hann
er 83 ára að aldri, enda kann
hann frá mörgu að segja, þeim
er yndi hafa af fróðleik hans.
Eins og Kristleifur segir sjálf
ur var það ekki fyrr en „hann
var farinn að lifa í endurminn-
ingum horfinnar ævi“, að hann
byrjaði að skrifa niður fróðleik
sinn, fyrir hvatningarorð dótt-
ur sinnar. Allmikið af söguþátt-
um Kristleifs birtist fyrir nokkr
um árum í ritinu Héraðssaga
Borgarfjarðar, enda voru þeir
meginstofn bókarinnar og nú ný-
lega er komið út eftir hann
mikið rit, sem hann nefnir Úr
byggðum Borgarfjarðar.
Hér er ekki færi á því að
rekja efni bókar þessarar til
neinna hlíta, en fyrirsagnir
nokkurra kafla gefa þó dálitla
hugmynd um efni hennar: Frá
bernskuárunum. Borgfirzk æska
fyrir sjötíu árum, Bernskpminn-
ingar, Kalmannstunguþáttúr,
Sjávarútvegur í fornum stíl,
Rökkursöngvar, Olnbogabörn,
Yinnuþörf og vinnukapp. Þessi
upptalning verður að nægja og
er þó margt undanskilið. Þættir
þeir, sem hér birtast, eru eins
konar framhald af þáttum hans
í Héraðssögu Borgarfjarðar, og
eiga ummæli mín engu síður
við hina fyrri þætti en þá, sem
bók þessi hefur að geyma.
Kristleifur hefur valið ritgerð
um sínum nafnið Þættir og gef-
ur það skýra hugmvnd um efn-
rsmeðferð hans. Hér er ekki á
ferðum nein samfelld saga Höf-
undurinn er að rekja minningar
„horfinnar ævi“, en ekki að
skrifa sögu Borgarfjarðar. í
þessu eru fólgnir kostir og ann-
markar í frásögu hans. Mörgu
er sleppt, sem við vildum gjarn-
an vita nokkur deili á, og annað
rakið framar en vænta mætti
af yfirlitsriti. Heildarsýnin verð
ur nokkuð gloppótt, en einstak-
ir atburðir og atvik dregin skýr-
um dráttum. Enginn mun neita
því, að gaman er að kynnast
Húsafellsheimilinu af frásögn
Kristleifs og ekki er að vita
hvort betur hefði tekizt með al-
rnennri fræðilegri frásögn um
borgfirzk heimili, eins og þau
gerðust í uppvexti hans. Með
þessu er þó engan veginn sagt,
að Kristleif skorti heildarsýn yf
ir viðfangsefni sitt. Þó þáttun-
um sé nokkuð þröngur stakkur
skorinn, sýnir þó efnismeðferð-
in, að hann kann glögg skil á
fleiru en því, sem þættir hans
fjalla beinlínis um.
Bælt úr brými
irösi
Jón Gíslason: Goðafræði
Grikkja og Rómverja, 287
bls. •— ísafoldarprent-
smiðja h. f. 1944.
Með útgáfu þessarar bókar er
bætt úr mikilli þörf fyrir greina
gott yfirlit yfir goðsagnir og
trúarmenningu Hellena og Róm
verja. Eins og höfundurinn tek-
ur fram í eftirmála bókarinn-
ar, hefur goðafræði þessara
tveggja fornþjóða haft svo mikil
og varanleg áhrif á allar listir
hinna vestrænu þjóða, að þær
verða manni, sem hefur enga
þekkingu á hinni fornu goða-
fræði, sem lokuð bók.
Bókinni er skipt í þrjá hluta.
Fyrsti hluti fjallar um forsögu
aldirnar dg þróun grískra trúar-
bragða. Annar hluti er um hina
eiginlegu goðafræði og þriðji
hluti fjallar um hetjusögurnar.
Bókinni er ætlað að vera
t kennslubók í menntaskólunum,
og segir höfundur svo í eftir-
mála:
„Samningu þessarar bókar
tókst ég fyrst á hendur að á-
eggjan nokkurra menntaskóla-
kennara, er töldu nauðsyn á
kennslubók í goðafræði forn-
þjóðanna, Grikkja og Rómverja.
Síðan hætt var að kenna forn-
aldarfræðina í menntaskólun-
um, hafa bæði mála- og sögu-
kennarar skólanna fundið til
þess, að óbærileg eyða yrði í
þekkingu nemenda um allt,
sem lýtur að goðafræði forn-
þjóðanna ... En raunar hef ég
við samningu bókarinnar haft
fleiri í huga en tilvonandi há-
skólaborgara. Fyrir mér vakti,
að hún gæti orðið bæði til fróð-
leiks og gagns öllum íslenzkum
lesendum, sem löngun hafa til
að skyggnast um í heimi bók-
mennta og lista út fyrir næstu
heimahaga“.
Höfundurinn hefur gert sitt
bezta til að gera bókina þannig
úr garði, að þessi tvö sjónarmið
íái samrýmzt og verður ekki
annað sagt en honum hafi tek-
izt að gera bókina skemmtilega
og við alþýðuhæfi, án þess að
rýra nokkuð hið fræðilega gildi
hennar.
ísafoldarprentsmiðja hefur
einnig vandað mjög til útgáí-
unnar. Bókin er prentuð á vand
aðan pappír, prýdd um 70 mynd
um af hinum grísku og róm-
versku goðum, sögustöðum og
listaverkum. Prófarkalestur og
prentun er með ágætum. Á.
Kristleifur er mað> ? ,i;1
bezta lagi. Ýmsum
fræðimönnum okkar
til þess að skrifa nokkuo
eskjulega, en Kristleifur flask-
ar aldrei á því skeri. Frásögn
hans er öll eðlileg, látlaus og
hófsöm. ^ lí. S.
ffý bandarísk stórmpá m bar-
átfu SovétþjQðanna
Hinn vaxndi áhugi manna á
Sovétþjóðunum, þjóðfélagi
þeirra, menningu og baráttu,
hefur orðið til þess, að Holly-
wood hefur tekið til rækilegrar
sveitarstjóra, sem leikinn er af
Robert Taylor, sem er á ferð í
Sovétríkjunum, þegar nazistam-
ir ráðast á þau. Hanp verður
ástfanginn af rússneskri stúlku
(Susan Peters), og kvænist
henni. Hún hverfur heim í
þorpið sitt til þess að hjálpa
íbúunum. Hann fer með henni
og myndin segir frá hugrekkl
og hetjudáðum þorpsbúanna
Heilu rússnesku þorpi var
komið upp til að gera myndina
sem eðlilegasta. Nokkrar ekrur
lands í námunda við Hollywood
voru leigðar og þeim breytt í
rússneskt samyrkjubú. Hluti af
neðanj arðar j árnbrautarstöðinni
í Moskva var settur upp eftir
Ijósmyndum.
Frægir rússneskir leikarar og
listamenn tóku þátt í töku
myndarinnar. Mikal Tsekoffj
Mikael Sbayne, frcegur rússneskur leik-
ari, leikur þorpsprestinn í myndinni
„Ofiur Rússlands".
endurskoðunar hina fyrri af-
stöðu sína til þeirra, sem fram
kom í myndum eins og Nin-
otchka og öðrum slíkurp. ís-
lenzkir bíógestir munu vafa-
laust margir muna eftir Nin-
otchka, þar sem Greta Garbo
lék aðalhlutverkið, rússneska
stúlku. Það er þarflaust nú að
rifja upp efni þeirrar myndar,
hún var í fáum orðum sagt sov-
étníð af verstu tegund.
Kvikmyndafélögin í Holly-
wood reyna nú að bæta fyrir
fyrri afglöp sín varðandi Sovét-
ríkin. Menn minnast myndar-
mnar „Hetjur á heljarslóð“
(North Star), sem sýnd var í
Gamla bíó fyrir skömmu, Mynd
in „Mission to Moscow“ (Sendi-
för til Moskvu), sem byggð var
á samnefndri bók eftir Joseph
Davis, sendiherra Bandaríkj-
anna í Sovétríkjunum, hefur
vakið geysimikla athygli alls
staðar þar sem hún hefur verið
sýnd. Hún fjallar um sögu síð-
ustu ára eins og Joseph Davis
sá hana:frá Moskvu.
Nú hefur kvikmyndafélagið
Metro-Goldwyn-Mayer sent frá
sér enn eina stórmyndina, sem
fjallar um baráttu Sovétþjóð-
anna gegn hersveitum nazism-
ans. Myndin heitir „Óður Rúss-
lands“ (The Song af Russia) og
segir frá bandarískum hljóm-
S'usan Peters leikur afialkvenhlutverkifi
t myndinni.
frændi hins heimsfræga rithöf-
undar og Teodor Sjaljapin, son
ur hins fræga óperusöngvara
leika báðir stór hlutverk í mynd
inni. Andre Tolstoj, sonarsonur
hins mikla rithöfundar Leo
Tolstoj, var tæknilegur ráðu-
nautur við myndatökun.
Þess er að vænta, að ekki líði
á löngu áður en íslenzkir bíó-
gestir fái tækifæri til að sjá
þessa stórmynd. Það hefur kom-
ið 1 ljós jafnt hér ‘og ánnars
staðar, að rússneskar kvikmynd
ir og myndir sem fjalla um líf
Sovétþjóðanna, eru meðal vin-
sælustu kvikmynda, sem sýnd-
ar eru.
Hinn þekkti bljómsveitarstjóri dr. Albert Coates kennir Robert Taylor
hvernig á afi stjórna bljómsveit.