Þjóðviljinn - 21.09.1946, Qupperneq 7

Laugardagur 21. sept. 1946
ÞJÖÐVHUINN
Framhald af 1. síðu,
flokka, sem náðu kosn-
ingu, þá yfirlýsingu að þeir
skyldu standa eindregið gegn
erlendum herstöðvum á ís-
landi í hvaða mynd sem væri.
Forsætisráðherra lýsti yfir
því; fyrir hönd Sjálfstæðis-
flokksins, að sá flokkur
mundi aldrei fallast á her-
stöðvar hér í neinni mynd, á
friðartímum. Framsóknar-
flokkurinn gaf svipaða yfir
lýs'ngu. Það er ekki ágrein-
ingsmál, að allir núverandi
alþingismenn, kannski að ein
um undanteknum, voru kosn
ir í því trausti að þeir myndu
standa gegn beiðni erlendra
stórvelda um herstöðvar á ís-
landi í hvaða mynd sem
væri.
Nú er sú raun á orðin, að
forsætisráðherra hefur rætt
við fulltrúa Bandaríkjanna,
ekki eingöngu og ekki fyrst
og fremst um brottför her-
liðsins frá íslandi, heldur
fyrst og fremst um aðra hluti
Um nýjan samn. við Banda-
in, ný réttindi þeim til handa.
réttindi sem þau hafa ekki
lengur samkvæmt hervernd-
'a'rsamningnum.
Þessi réttindi fela í sér
raunverulegar herstöðvar fyr
ir Bandaríkin hér á landi, að
okkar dómi, og mun ég nú
rökstyðja það álit.
í 5. gr. samningsins er
Bandaríkjunum veitt réttindi
til ótakmarkaðra afnota
Keflavíkurflugvallarins í
sambandi við framkvæmd
hernáms Þýzkalands. — Þeim
er heimilt að hafa á flugvell
inum það starfslið er Banda-
ríkjam. sjálfir telja sig þurfa,
og mega halda uppi allri
þeirri starfsemi á vellinuin
sem þeir telja nauðsynlega
í þessu skyni. í samningnum
er þessari starfsemi engin tak
mörk sett, né því, hve fjöl-
mennt slíkt lið megi vera.
í 6. gr. segir að vísu, að eftir
því sem kringumstæður leyfa
skuli þjálfa íslenzka starfs-
menn „svo að ísland geti í
vaxandi mæli tekið að sér
rekstur flugvallarins að svo
miklu leyti sem frekast er
unnt“- Þetta er mjög óákveð-
ið orðalag. Það mun öllum
Ijóst, að það verða Bandarík-
in sem skera úr því hvað
„kringumstæður leyfa“ og
hvað „frekast er unnt“.
Bandaríkin geta fyrir þess-
um samningi haft lið svo
þúsundum skiptir á flugvell-
inum, bara ekki í hermanna-
'búningi.
I 7. gr. er minnzt á „úrslita
yfirráð" íslendinga um rekst
ur flugvallarins, en í 5. gr.
er ákveðið, að langvíðtækasti
reksturinn á vellinum, allc
sem snerti hernaðarflug,
skuli vera á ábyrgð Banda-
ríkjanna. í 7. gr- segir að
stjórnir Bandaríkjanna og ís-
lands skuli i sámráði setja
reglugerðir um rekstur, ör-
yggi og önnur mál, er varða
afnot allra flugfara af fl.ug-
vellinum. En hverjir skyldu
Samningsuppkast forsætisráðherra
ráða því í raun hvern'g slíkbúnings eða hernaðaraðgerða
ar reglugerðir verða? Skyldi gegn öðrum þjóðum. — Verði
það vérða hin vóldugu Banda
riki eða litla ísland? Þó Is-
lendingar stæðu á rétti sín-
um, geta Bandaríkjamenn
haft það í hendi sér að láta
slíka samninga stranda, svo
engin reglugerð yrði sett, en
það þýðir að Bandaríkin
hafa öll ráð en Islend'ngar
engin. Þá yrði yfirlýsingm
um - úrslitayfirráðin harla
lítils virði.
Því hefur verið haldið
fram, að við gætum ráðið öllu
starfsliði vallarins nema
Bandarikjamönnum og við
getum neitað þeim mönnum
um vegabréf sem við kynnum
þessi samningur gerður er-
um við að bjóða heim þeirri
hættu að ísland verði innlim
að í hernaðarkerfi Banda-
ríkjanna. Ef þjóðin er ekki
fær um að standa á skýlaus-
um, samningabundnum rétti
sínum, er mér sem ég sjái
slíka þjóð kæra Bandaríkin
fyrir öryggisráðinu fyrir slík
samningsrof. Ætli það gæti
ekki orðið erfitt að leggja
fram sönnunargögnin.
yrðu efndar. Ef Bandaríkin
setja það skilyrði fyrir efnd-
um loforða sinna að þeim
séu veitt ný réttindi, er það
ekki annað en nauðung. Þá
eru þau ekki að semja við
okkur sem frjálsa og full-
valda þjóð. heldur sem her-
setið land er þau eiga alls-
kostar við.
Nýja samninga við Banda-
ríkin getum við þá fyrst gert.
er þau hafa staðið við samn-
ingsbundnar skuldbindingar
sínar. Þá fyrst geta ísland og
Brynjólfur benti á þá stað Bandaríkin samið sem jafn-
reynd, að hvað sem liði rétt-
mæti og nauðsyn hervemdar
samningsins frá 1941, hefði
hann verið talinn nauðungar-
1 ekki að vilja hafa, og leiði1 samningur, og las upp því ti'
I þetta af ákvæðinu um úrslita stuðn'ngs ummæli úr þing-
yfirráð íslendinga og niður-
i fellingu herverndarsamn-
ingsins. — Af því leiði
! einnig að við höfum
fullt dómsvald yfir Banda-
ríkjaliðinu á vellinum. En
ekki stendur orð um það í: ég líti á samningsuppkast.
I samningnum. í 5. gr- stendur j það, sem nú liggur fyrir,- af
j að taka skuli sérstakt tillit j of mikilli tortryggni. Á sín-
til starfsliðsins sem ráðið um tíma héldu menn, að ekki
réttháir aðilar.
Ef við stöndum einarðlega
á rétti okkar, verða Banda-
ríkin að standa við skuldbind
ing'ar sínar. Næstu daga
verða Bandaríkin að gera ör-
ræðum Gísla Sveinssonar, Ól-' yggisráðinu grein fyrir því
afs Thórs og Sig. E. Hlíðar,
sem taka af öll tvímæli um
þetta álit þeirra, — og hélt
svo áfram á þessa leið:
Því mun haldið fram, að
er við bandarísku herflugvél-
arnar (eða áhafna þeirra, eins
og þessu var breytt í þýð-
ingu) „hvað snertir tolla,
landvistarl. og önnur formsat
riði.“ Eftir því orðalagi er
litið á tolla og landvistarleyfi
sem „formsatriði". Ætli
mætti þá ekki láta ýmislegt
fleira teljast for-msatriði, t.d.
dómsvald?
í 4. gr. segir að allt banda
rískt herlið og sjólið utan
Æeykjavíkur eigi að vera
! farið af landi innan 180
| daga, h'nsvegar er Banda-
ríkjunum í sjálfsvald sett
hvenær þau flytja herlið sitt
og sjólið frá Reykjavík, um
væri hægt að treysta betur
en gert var skyldu Banda-
ríkjanna að fara með her
si-nn af íslandi í stríðslok. --
Samt er þeirri fáránlegu túl k
un haldið fram, að stríðinu
sé ekki lokið enn. Við höfum
því fulla ástæðu til tor-
tryggni. Ætli reynslan ætti
ekki að hafa kennt okkur að
það er nauðsynlegt að ganga
vel frá rétti okkar í samn-
ingum við Bandaríkin eða
hvert annað stórveldi.
Forsætisráðherra heldur
því fram að betri samning
höfum við ekki getað feng'ð.
Hann hefur einnig haldið þvi
fram að það sé óvinátta við
það er ekkert tímatakmark í Bandaríkin að hafna þessum
herliði sem þau hafa á Is-
landi og í öðrum þeim lönd-
um sem ekki voru samherjar
öxulríkjanna. Þau verða að
viðurkenna , að þau eigi að
hverfa héðan með her sinn
tafarlaust, ef íslendingar
krefjast þess, og ef við höf-
um ekki gert samning urn
annað. Allt annað væri í
hróplegri mótsögn við af-
stöðu Bandaríkjanna til her-
setu annarra ríkja í löndum
þar sem líkt stendur á. — A
alþjóðavettvangi hafa Banda-
ríkin aldrei borið fram aðra
vörn fyrir þrásetu sinni hér,
en að Íslendingar hafi ekkí
krafist brottfarar þeirra.
Sósíalistaflokkurinn leggur
eindregið til að Alþingi
hafni samningsuppkasti for-
sætisráðherra, vegna þess að
það felur í sér raunverulegar
herstöðvar Bandaríkjanna á
íslandi, samningurinn yrði t:I
þess að einangra okkur frá.
öðrum þjóðum og gera
landið háð Bandaríkjunum,.
og þýðir hættu á innlimurt
íslands í hernaðarkerfi þeirra
Verði þessi samningur sam-
þykktur án þess að bera hann.
undir þjóðina er það í fu”-
kominni mótsögn við loforð
þingmanna til umbjóðenda
sinna og telur Sósíalistaflokkr
urinn það fullkomin brigð-
mæli við kjósendur.
Sósíalistaflokkurinn lýsir yfsr
því, að hann telur samningsiipp-
kastið og meðferð þessa máls'
brjóta algerlega í bág við þann
grundvöll, sem stjórnarsainsíarf
ið hvílir á.
Verði það samþykkt af saai-
starfsflokkum Sósíalistaflokksirs
telur hann að grundvöllur miver-
andi stjórnarsamstarfs sé eklrt
Iengur til.
Ræða Hermanns Jónassonar
Hermann Jónasson talaði i hann, eiga að taka við vell.'.n
samningnum-
Þannig er það. Öll réttindi
Bandaríkjanna eru mjög skýr
en þau réttindi sem talið er
að ísland hafi og öllu máli
I sk'.pta hefur láðst að taka
| fram í samningnum-
Að formi til getum við
J losnað við þerinan samning
i eftir sex og hálft ár. En ef
samningi. Með slíkum rölí-
semdum, með slikum skila-
boðum, er í raun og veru
sagt að um úrslitakosti sé að
ræða-
Það er verið að rétta að
okkur nauðungarsamning- i
annað sinn.
■En sem betur fer þurfa ís-
lendingar nú engan nauðung
það er talin óvinátta við i arsamning að gera. Það er
Bandaríkin að hafna þessum
samningi, skyldi það þá ekki
verða talin óvinátta á sínum
tíma að segja honum upp? —
Það er ófært ákvæði að samn
'ngurinn skuli ekki falla úr
gildi nema honum sé sagt
upp. Hamingjan má vita
ekki Island sem þarf á samn-
af hálfu Framsóknarflokksins
Gagnrýndi hann samnings-
uppkastið og taldi það með
öllu óaðgengilegt.
Enginn efi væri á því,. að
herverndarsamningurinn frá
1941 væri niður fallinn, og
þyrfti enga nýja samninga
um það að Bandaríkin færu
með her sinn af íslandi.
Ekki sé ástæða til að neita
Bandaríkjamönnum um leyfi
til lendinga á íslenzkum flug-
völlum. En samningsuppkast
forsætisráðherra væri óvið-
unandi, og ekki nauðsyn að
ganga svo mjög á rétt Islend
inga og þar er gert til að
fullnægja þeim þörfum og
kröfum sem Bandaríkin teldu
nauðsynleg.
um og rekstri hans saipkv.
herverndarsamningnum frá
árið 1941.
2. Á flugvellinum á að'
ríkja óskoruð íslenzk lög-
gæzla, tollgæzla og dómsvald
3. íslendingar ráði útlend-
1 inga til starfa á vellinum
meðan á þeim þarf að halda
og greiða þeim kaup.
4- Útlendingar sem starfa.
á vellinum séu að öllu leyti
háðir sömu lögum og íslenzk
ir þegnar.
5. íslendingar setji einir
reglugerð um rekstur vallar
ins, án samráðs við aorar
þjóðir.
6. Hugsanlegt er að við'-
fengjum kostnað við rekstur
vallarins að verulegu leyti
borinn uppi af Bandaríkjun-
um meðan þau nota hann
aðallega.
Hermann taldi nauðsynlegt
Hermann benti á, eins og
Brynjólfur, að öll réttindi
ingi' að halda, heldur Banda-' Bandarikjanna séu skýrt orð
ríkin V'ð þurfum engan nýj-I 1 samningnum, en óþol-^ag samningsuppkastinu yioi.
an samníng að gefa um það|andi loðið °§ óákveðið orða|breytt til samræmis við þá
að herinn fari á brott, því la§ á flestu varðandi hags-1 gagnrýni er hann hafði komið
muni íslendinga- Ef gerður j með. Væri aðalverkefni
yrði samningur við Banda- j þingsins að breyta því þahn-
ríkin ætti hann að byggjast, ig ega þá að báðar þjóðirnar
á gagnkvæmri tiltrú, og vera s,kipuðu samninganefndir.
uppsegjanlegur með ársfresti, þar sem íslendingar gengju
en ekki eins og hér væri far
ið fram á, að önnur þjóðin
skuldbindi sig til að veita
hinni ákveðin réttindi til
það er samningsbundið í her
verndarsamningnum.
Hvaða tryggingu höfum
nokkru ' við fyrir því, að nýr samning
hvort við getum
sinni losnað við þennan' ur verði betur efndur en sá
samning þegar við erum | gamli hefur verið efndur9
komnir í þá aðstöðu sem leið j Meðan ekki er um fullar efnd
ir af því að hafa gert hann. j ir á þeim samningi að ræða.
Ekki geta íslendingar haft: höfum við enga ástæðu til að
eftirlit með því, hvort hern-1 treysta því, að nýr samning- lan§3 tjma, an þess raunveru
aðarafnot Bandaríkjanna af.ur verði haldinn. Það eitt-er
flugvellinum verða einungis
í sambandi við hernám
Þýzkalands. Hvenær sem er
geta . Bandaríkjamenn notað
í samræmi við afstöðu full-
valda ríkis.
Verkefni forsætisráðherra
var aðeins það, að krefjast
réttindi snVtil hernaðarundir þess að gefnar skuldbindingar
lega að fá nokkuð í staðinn.
í ræðulok dró Hermann
saman aðalatriðin í afstöðu
sinni til málsins;
1. íslendingar eiga Keflá-
víkurflugvöllinn og reka
ekki að öðru en þeim væri
samboðið.
Væri hins vegar svo komið
meðferð málsins að ekki
væri um annað að gera en
segja já eða nei við þessu
samningsuppkasti, teldi hann
málið mjög illa komið-
Fundi Var slitið um kl. 4.
en umræður halda áfram í
dag.