Þjóðviljinn - 14.09.1948, Síða 5

Þriájudugur Í4. september 104.8
ÞJÖÐVILJTNN
Júnas M, Marídzi
Síðari grein
RÖNG VÍSITALA
(Athugasemd greinarhöfund-
ar.
Mér þ\’kir rétt að taka það
sérstaklega fram, að letur-
breytingar þær, er ritstjóm
blaðsins gerði á fyrri grein
minni, voru framkvæmdar án
minnar vitundar og gegn vilja
mínum).
1 fyrri grein minni gerði ég
grein f>Tir skekkjum vítifölunn
ar og áætlaði, að svo miklu
leyti, sem ég taldi það mögu-
legt, hve miklu þessar skekkj-
vir næ-mu. í þessari grein mun
ég taka til athuganar, hvernig
þessar skekkjur hafa til oriið,
hvaða leiðir er hægt að fara
til að leiðrétta vísitöluna, og
þær ástæður, aem geta h:gi5
til grundvallar þvi, að slík leið-
rétting hefur ekki þegar fíiriö
fram.
Franifærsluvísi-
tala og kauplags-
\isitala
Á meðan kaup var greitt
samkvæmt álagi, er nam sama
hundraðahluta og hækkun
framfærsluvísitölunnar frá þvi
1939, náði sú skoðun æ meiri
útbreiðslu, að vísitalan væri
ekkert annað en kauplagsvísi-
tala, eina hlutverlt hennnr yærl
að ákveða mánaðarlega álagið
er greiða skyldi á grunnkaupið.
Hér er um algeran misskiln-
ing að ræða. Vísitalan á að
sýna breytingar á framfærslu-
kostnaði í Eeykjavík, en kem-
ur í sjálfu sér ekkert keup-
gjaldmu við. Vegna þess, aö
slík vísitala er mælikvaroi á
kaupmátt launanna, er hinsveg
ar eðíilegt, að bæði launþegar
og atvinnurekendur hafi fram-
færsluvísitöluna sérstakLega til
hliðsjónar, þegar saaúð er nm
kaup og kjör.
Á sínum tíma var það ákvaaiði
tekið inn í kaup- og kjarasamn
inga, að greiða skyldi álag á
launin, er svaraði til hækk.un
ar vísitölunriar, þ. e. a. s. fram-
færsluvísitalan var jafnframt
gerð að kauplagsvísi tölu. Að
sjálfsögou heóM alvcg eins
mátt Semja um, aó áiagiö
greiddist eftir einliverri anuari
vísitölu eða næmi vissum hundi
aðshluta af hækkun framfærslu
vísitölimriar.
Það, að framfærsluvísitc'.lan
hefur hér verið notuð sern
kauplagsvísitala, hefur komio
því til leiðar, að bæði atvinnu-
rekendur og stjórnarvöld
landsins hafa haft sérstakan
áhuga fyrir því, að visitalan
hækkaði sem rninnst, og enn
fremur skapað hjá öllum þorra
manna hugtakarugling, sem er
mjög bagalegur. Sem dæmi um
þennan hugtakarugling má
nefna það, að nefnd sú, er ber
aðalábyrgðina á útreikningi
vísitölunnar, er kölluð ,kaup-
lagsnefnd“, en ekki t. d. ,,'risi-
tölunefnd", eins og saniskonar
nefndir cru kallaðar á Noröur
löndum. Annað dæmi enn ljós-
ara er sú röksemd, sem lengsi
af hefur verið færð fram gegn
því að leiðrétta húsaleigniið
vísitölunnar á þaun' liátt að
leggja til grundvallar meðal-
hældcun á húsaleigu í bæn\im.
Sú röksemd hefur verið eitt-
hvað á þá leið, að með því móti
myndu þeir, er byggju við iög-
lega leigu í eldri húsum fá
launaliækkun, er væri miklu
meiri en sem svaraði til hækk-
unar á framfærslukostnaði
þeirra, en hinir, sem byggju
við ólöglega leigu eða í nýjum
húsum m\"ndu hvort sem er
ekki fá hækkim á framfærslu-
kostnaði sínum að fullu bætta
m.eé þessu móti. Hvað sem ‘bess
ari röksemd a;ð öðm leyti líð-
ur er bersýnilegt, að lmn á
eingöngu við, þegar um kaup-
lagsvísitölu er að ræða.
Framfærsluvísitalan á að
sýna hækkun á framfærslu-
kostnaði eins og sú liækkun
liefur orðið að meðaltali hjá
almenningi í bænum, og er því
ekkert athugavert við að not-
ast við meðaltal fyrir hækkun
húsaleigunnar, frekar en með-
altal fyrir verðhækkanir ann-
arra vörutegunda.
Kauplagsneínd og
stjóruarvöld
Aðalábyrgðin fyrir útretkn-
ingi visitölunnar hvílir á hmni
svokölluðu kauplagsnefnd.
Þessi nefnd er skipuð af ríkis
stjórninni, einn nefndannanna
samkvæmt tilnefningu frá Al-
þýðusambandi Islands, annar
samkvæmt tilnefningu Vinnu-
veitendafélágsins, sá þriðji
samkvæmt tilnefningu hæsta-
réttar, og er ha-rin formaður
nefndarinnar. Að því þarf eng-
um getum að leiða, að meiri-
hhiti þessarar nefndar hefur
misskiliö hlutverk sitfc, um þa'
ber vísitalau sjálf órækt vitnr
Þó eru sumar veigamialar
skekkjur vísitölunnar þess eðl-
is, að kauplagsncfnd ber ekki
ábyrgð á þeim, heldur hefur
ríkisva.ldið sjálft gripið þar i
taumanna og með lagasetningu
ákveðið, iivernig útreiknirigi
vísitölunnar skuli hagað. Þess-
ar lagasefcningar, som allar
eru frá sumrinu 1945 skipa svo
fyrir.: 1) Að tekið skuli tillit
fcil ,,kjötuppbótarinnar“ við á-
kvörðun kjötsverðs þess, seni
reiknað er með í vísitölanni.
2) Að sé tvennskonar verð á
vöru skuli einungis reiknað
með lægra verðinu i vísitöl-
unni, enda sé á boðstólum til-
tekið magn vönmnar. Þetta
magn á að vera 25% hærra. en
var í grundvelli vísitölunnar.
3) Að „sumarverð*1 á landbún-
aðarvörum skuli ekki tekið dl
greina.
Yfirleitt héfur verið Iítið svo
á, að það væri eitt af hlutvark-
um ríkisvaldsins að halda i
heiðri réttnm rnæli og vog. Hér
hefur þó verið farið inn á aðra
braut. Fyrir öðrum skekicjum
vísitölunnar má telja kaup-
lagsnefnd ábyrga. Þannig hafa
fulltrúar Alþýðusanibandsins í
nefndinni livað eftir annað
borið fram tillögur lun leiðrétt-
ingu húsa.leiguliðsins, en meiri-
hlnti néfndarinnar liofur atdrei
viljað fallast á slíkar leiðrétt-
ingar.
Árið 1943 skipaði þáverandi
ríldsstjóm nefnd til þess að
athuga gnindvöll vísitölur.nar.
Nefnd þessi tók m. a. til athug-
unar búreikninga, er haldnb’
höfðu verið á tímabilinu 1. ap
ríl 3941 til 31. marz 1942. Nið-
urstöður meirihluta nefndar-
innar voru m. a. þær, að bú-
reikningamir frá 1939 væru
ófullnægjandi grmidvöllur til
að byggia á útreiknirig. vísitöl-
unnar, Lagði því mcirililutinn
til, að nýjum og yfirgripsmeiri
upplýsingum um neyzinval
væri safnað, og þangað til slíkt
kæmist í framkvæmd væru ýms
ar minniháttar leiðréttingar
gerðar á hinum eldri visitölu-
grundvelli.
Á þessar tillögur vildi þá-
verandi ríkisstjóm ekki íal’-
ast. Öllum athugunum á bú-
reikningum var hætt og siíkar
athuganir hafa ekki farið
fram síðan. Einnig á þennan
hátt hefur þvri ríkisvaldið grip-
ið inn í til að rejma að koma í
veg fyrir, að sem hreiðanlegust
vitneskja fengist um bi’eyting-
a.r á framfærslukostnaðiamn.
Kauplagsnefnd verður þó að
teljast. hér eiga nokkurn hlut
að máli. Einföld skylda liennar
hefði verið að láta fyrir löngi:
síðan fara fram endiucskoðim
á vísitölugrundvellínum.
JJ' », 1
Visitaiasi os
Með dýrtíðarlögunum svo ■
nefndu, er gengu í gildi um s.l.
áramót \’ar fyrirskipað, a.ð
laun skyldu ekki lengur greidd
með áhagi, er næmi sama hundr
aðahluta og hækkun framfærslu
vrisifcölunnar. í stsð þess skyldu
launin vera jjrisvai’ sinaum
hærri en grunnlaunin. Þar með
var hlutverki framfærsluvísi-
tölunnar sem kauplagsvísitölu
lokið i bili a. m. k. Nú slcyldi
maður halda, að eftir þessa
breytingu hefði ekki lengur
verið um neina andstöðu að
ræða af hálfu stjómarvalda
eða kauplagsnefndar gegn rétt-
mætum og sjálfsögðum Ieiðrétt
ingum vísitöltmnar. Rejmdin
hefúr þó orðið önnur. Allar til-
lögur um leiðréttingu á hinum
miklu skekkjiun visitölmmar
hafa veríð hundsaðar af hálfu
stjórnarvaldanna og meirihluta
kauplagsnefndar. Um skeió
bættist alvarleg skekkja í vísi-
töluna í vriðbót við liinar fyrri.
þv’ottaef n isskek lc jan. Þessi
skekkja fékkst þó síðar ieið-
rétt. Að öðru leyti hefur ekki
verið um nýjar skekkjuv að
i'æða í vísitölunni, en hinar
gömlu skekkjur verða sífellt,
þjmgrí á metunum eins og ég
sýndi fram á í fynri greiu
minni. Enginn undirbúninguv
hefur farið fram til leiðrétting-
ar á ví s itf>l u g rund vel 1 i mun,
enda þótt sá gmndvöllur verði
10 ára gamall á næsta ári. Við-
leitni stjórnarvakiann a til að
halda vrisitöhmni niðri hífur
vei’ið mjög áberandi. Þetta hef-
ur t, d. verið gert með því að
láta verðhækkanirnar ekki
ganga í gildi fyrr en rétt eftir
þann 1. hvers mánaðar, þegar
verðupplýsingum er safuað,
láta vömr á ódýru verði, t . d.
kartöflui’, vera á boðstólum i
mánaðarbyrjun, en siðan
kannski ekki söguna meir o. s.
frv. Áhugi rikisstjórnairinnar
fyrir visitölunni og breytingum
hennar hefur verið svo mikill,
að ríkisstj. hefur reglulega látið
reikna út vrisitöluna þann 20
hvers mánaðar, svo að tóm
gæfist til að gera’ einhverjar
ráðstafanír fyrir þann 1. næsta
mánaðar, ef um einliverjar
hækkanir var að ræða. Þessi á-
hugi og þan’ ráðstafanir, seir.
hann héfjir leitt til, mætti telj-
ast lofsverður, ef hér væri ver-
ið nð glíma við dýrtíðina, en
ekki dýrtlðarvrisiíöluna. Eitt
helzta stefnuskráratriði riú-
verandi ríkisstjórnar var sem
kimmigt er að hatda dýrtíðmni
í skefjum. Ei' alvara Jiefði hér
fyjgt máli’, hefði það át ’ að
vera ríkisstjórmnni áhúgamál,
aö fá sem nákvæmastan mæli-
lcvarða á breytingar framfav'slu
koslnaðarins, i>. e. a. s. að hafa
visitöluna sem réttasta. Eitt
fyrsta verkefni hennar hefð:
því átt að vera að leiði'étta
liinar gömlu skekkjur vísitöl-
unnar, og finna nýjan og á-
reiðan legan vísitöl u grund völl.
Árangur ríkisstjórnarinnar !
baráttunni við dýrtíðina l'.efði
þá mátt dæma ei'tir breýting-
um þeirrar vísitölu. Á s'íkri
viðleitni hefur þó ekki borið.
Baráttan hefur frekar orðið
barátta við að lialda rarigri og
úreltri visitölu i skefjum er.
bárátta. við dýrtíðina , sjálfa. í
þessari baráttu liafa aðferðirn-
ar ekki alltaf verið sem vand-
aðastar. Rairnar má telja, að
hér sé síður en svo um nokkurt
einstakt fyrirbrigði að ræða >
íslenzku stjórnmálalífi. Sýnd-
arráðstafanir í stað alverk-gra
aðgerða, blekkingar í stað
saannrar vitneskju, þetta hvort
tveggja má nú orðið telja höf-
uðeinkenni islenzkrar stjórn-
mála. Blekkingastarfsemi miss-
ir þó marks til ler.gdar, ef hún,
rekur sig of óbyrmiiega á aí-v-
kunnar staðreyndir. Eg held
að almenningur þessa bæjæ’.
og ekki sízt húsmæðurnar, viti
af daglegri reynslu sinni ailtof
mikið um framfærslukostuftð-
inn og breytingar hans til að
taka hátíðlega vísitölu, sem
hvernig sem allt veltur rorrai
í kringum 320.
Framfærsluvísi-
talan í S\4þjóð og:
Bandaiikjamim
Eg mun hér gera nokkra
grein fyrir því, hvernig vísUa.la
framfærslukostnaðar er nú
reiknuð út í Sviþjóð og í Banda
ríkjuuum. Má af slíkri athugut’-
margt nj’tsamt læra bæði um
það, hvernig á að gera vísdöl-
una úr garði til þess, að . im
gefi sem réttasta mynd af þvú
sem hún á að sýna, breyt’ng-
um fram færslnkostn aðaiin s, og
um afstöðu stjóniarvalda þess-
ara landa til vísitöluimar.
Upphaflega var sænska íra.m
færsluvísitalan bj’ggð á í'ar-
legtun búreikningaathugunum,
er framkvæmdar voru á 10 áru
fresti. Slíkar athuganir fóru
fram árin 1923 og 1933. Eftit*
að stríðið skall á urðu svo
mikiar breytingar á neyzlu.mi
bæði vegná skömmtunarinnar
og vegna þess að ýmsar vörur
hurfu af markaðinum og aórar **
konut í staðinn, að grundvöliur-
inn frá 1933 var ekki lengur
talinn viðunandi. Á ániuum
1940—1942 var. rej’nt að 1 j sa
þetía mál með því að taka inn
í grundvöllinn nýjar vörur i
stað þeirra, sem ekki len.girs
íongust, eða til viðbótar þoim,
sem skammtaðar vortt. Sérstak
lega var varazt, að hinar nj'ju
vörur væru lélegri en þær
görnlu, og ef slíkt var óumftýj-
anlegt, var það látið konta
fram sem verðhækkun. Vegna
þess, að framfærsiuoísitalan
var líkt og hór einnig notuð
sem kauplagsvísitala, var það ’
talið sérstaklega þýðingarmik-
ið, að launþégar og samtök
þeirra hefðu fullt traust á því,''
að vísitalan væri sem réttnst.
Þannig' höfðu t. d. latinþoga- "
samtökin hreinan meirihlula í
nefnd þeirri, er fvlgdist meö
útreikningi vísitölunnar, oi:-:i-
tölunefndinni. Haldið var fasfc
við það grundvallarsjónanr.ið-
að vísitalan ætti að mæla frarn
færslukostnaðinn eins og'- •
hann væri að óbreyttum 1' ’s-
kjörum, þ. e. a. s. *-f t. d. v.-
Framhaid á 7. síðfjt: