Þjóðviljinn - 30.10.1949, Page 5

SxiauudagTir '* 30. októbér 1949
ÞJÖÐVILJINTf
mL.imm
Kaistrnnmurinn er látinn
{ ^ Óskar B. BjainasoB:
Felflíramleíðsla heimsins
beina iishinum inn í
botnrörpu eða snurpinöt.
Grein sá, sem hér fer á ©ftir er tekin eftir aotjka
hlaðlnu „Verdens Gang“ í Osíó. Það er rétt að Istendingar
gefi gaum að öllum nýjungum á sviði fiskveiða, Ef nokkuð
má marka upplýsiagar þær, sem hér er getið um", ea á það
skal enginn dómur lagður, gæti hér verið um að ræðs
hluti sem vert væri að kynnast betur, ékki sizt. með til
liti til síldveiðanna hér við land.
1 /
Upp á síðkaatið hafa verið,
í. Noregi og fleiri löndum lagð-
ar inn umsóknir um einkaleyfi
á aðferð tl þess að nota raf-
magn við fiskveiðar úr sjó.- Ef
aðferð þessi reyndist eins og
fullyrt er að hún muni gera,
er hér um að ræða gjorbreyt-
jngu á fiskveiðiaðférðum þeim
sem nú tíðkast, jafnhliða því
og syudir á brott hinn bratt-
asti.
Sá galli hefur verið á að-
ferð þessari hingáð tií, að hún
hefur ekki verið nothæf nema
í fersku vatni. Vegna þess
hversu vel sjórinh leiðir hefur
ekki verið hægt að rafmagna
takmarkað svið, svo að gagni
hafi komið.
Myndin sýnir hvernig uppfinningamaðurinn hugsar sér raf-
magnsveiði viðhafða í sambandi við botnvörpu. Kafskautin
beina fiskrnum að vörpuopinu.
að nýir, áðUf "óþekktir .rnögu-
leiltar, opnast til þess að hag-
nýtá auðæfi hafsins í langtum
rikara mæli en menn hafa gert
sér í hugarlund fram að þessu.
' ðá sem hefur fundið upp
þsssá aðferð er þýzkur verk-
fræðingur, setn hefur starfað
í Noregi árutn saman. Hann
vann þar fyrir stríðið. Árið
1940 flýði hann til Svalbarða,
en var handtekinn af Þjóðverj
um og fluttur í fangabúðir. Að
ófriðnum loknum settist hann
aftur að í Noregi.
Það er langt síðan vitað var,:
að hægt ,er að að veiða fisk
með rafmagni, og hefur enda
verið gert sumstaðar. Svíar
hafa notfært sér þá aðferð við
vísindalegar ranasóknir í ó-
söltu vatni. Einnig hafa
rafmagnsfiskveiðar verið stund
aðar að einhvsrju leyti í Þýzka
landi. — Það hefur komið í
ljós, að viðbrögð fisksþ sem
verður fyrir rafstraum, eru
mjög einkennileg og veiði-
manninum hagstæð. Tvö raf-1
skaut eru sett niður í vatnið, j
og síðan settur á þau rafstraum
ur með ákveðinni spennu og
styrkleika. Þá kemur í ljós, að
fiskur sem er innan vissrar
fjarlægðar frá skautunum,
syndir að öðru hvoru þeirra.
Þegar fiskurinn kemur enn nær
skautinu lamast hann, ef spenn
an er það há, og ef hún er
hækkuð drepst hann; sé straum
rjfinn aftur á móti rofinn á
meðan .iislt.urinn er lamaður
(í dái), fjörgast hahn strax
Það er eimnitt þetta vánda-
m'ál, sem uppfinningamaðurinn
tehir sig hafa leyst. Hernáms-
ýfirvöld Bandaríkjantta’ háfa
látið hann fá' umráð yfir
gömlu herskipi, serii hánn er
nú að útbúa til þess að gera
tilraunir úti á rúmsjó.
. 'Feiti er eitt höfuðnæringar-
efni mannsins og sú fæðuteg-
und sem.hefur hæst kaloríugiídi
eða orkumagn í hvérju grammi.
Feiti er auk þess aðalefnið í
sápu og ýmsri anhárri kemískri
fráinleiðslu. Auk þess sem feitin
er góður orkugjáfi eru sumar
feitisýrur nauðsýnlégar heilsu
manna á svipaðan hátt og fjör
efnin. '; ■• ‘
Á stríðstímum yerður jafnau
mikill skortur á féiti. Á fyrri
stríðsárunum gerðu Þjóðverjar
m. a. tilraunir til að bætá úr
feitiskortinum með því að fram
leiða feiti með alkóhólgerjun
og .tókst að stýra gerjuninni
þannig að efnabreytingin gaf
um 20% af fitti.
Og í seinni heimsstyrjöldinni
■framleiddu þeir fitu úr jarð-
olíum og hafði tekizt að koma
slíkri framieiðslu á verksmiðju
stig.
. En báðar þessar aðférðir eru
f jarstæða á normaltímum. Þvert
á móti . verðum við að gera ráð
fyrir að feiti komi í framtíðinni
í . stað 'jarðolíu sem hráefni í
ýmiskonar framleiðslu þar sem
jarðolía er notuð nú.
Forði heimsins af jarðolíum
er takmarkaður þótt hann sé
að vísu mikill. Feitiframleiðslan
byggist aftur á móti á dýrum
og jurtum, sem endumýjast. Á
meðan líf, getur þrifizt á jörð-
inni verður því möguiegt að
framleiða feiti og möguleikarn-
ir 'til að auka framleiðsluna eru
því nær ótakmarkaðir, einkum
er hægt að auká gífurlega rækt
un og hagnýtingu jurta og
trjáa sem gefa af sér feiti.
' Og þróuniu hefur einmitt ver:
ið sú á síðari árum að jurta-
feitiframleiðslan hefur aukizt
hröðum skrefum. Það iná því
gera ráð fýrir áð framleiðsla á
fiskiolíum og hvalolíu fái hlut-
fallslega minni þýðingu í heims
búskapnum - þegar ■ tímar líða.
Okkar síldar- og hvalolíufram-
leiðsla er þó svo lítil miðað við
framleiðslu alls heimsins á feiti
að við ættum að geta haft nóg-
an markað áfram, ekki sízt ef
gerðar væru fullkomnari vörur
úr feitinni.
Heimsframleiðslan á hvalolíu
nam fyrir seinna heimsstríðiS
nálægt 500 þúsund tonnum á
ári ,en er nú aðeins helmingur
þess magns síðan veiðarnar
voru takmarkaðar við 16000
„bláhvalseiningar“ með sam-
komulagi 7 hvalveiðiþjóða í fe-
brúar árið 1944.
Sem dæmi um aukningu jurta
fituframleiðsluna má nefna að
í Bandarikjjtn.imi j px.. £ramleiðsl
•an á söjubaunaplíu úr 1100 tonn
um árið 1925 í 560 þusúnd tona
árið 1943.
Þess má geta aó- við íslend-
ingar flytjum nú inn. nokkuð
magn af hertri sojubaunaolíu
til smjörlíkisgerðar frá Banda-
ríkjunum (samkvæmt marsjall-
samningi að likindum).
Framleiðsla á sunflowerseed
olíu í Argentínu var rúm 300
tónn árið 1925 en 175 þús. tonn
árið 1942 og vár komin yfir
250 þús. tonn árið 1944.
Aukning línolíuframleiðslimnar
héfur einnig verið mikil einkT
utn í Argentínu.
af feititegundum í öllum beímin
um. eins og það var að meðal-
tali á ári fyrir seinni heims-.
styrjöldina eða á árunum 1926-
1940. Tölur þessar eru að
nokkru leyti byggðar á áætlún
um bg ágizkunum eúis og géfur
að skilja, en munu þó vera
nærri lági.
Tölumar eru þessar :
Jurtafeiti jurtaolíur 7 milljón
ir tonn, Smjör 4 millj. tonn,
Svínafeiti 2 millj. tonn.; önnur
dýrafeiti svo sem sauðatólg og
nautatólg 1 millj. tonn, Hvalolíd.
500 þús. tonn, Fiskolíur 200
þús. tonn, Lifrarolíur svo 'sem
þorskalýsi ög aðrar vitamínolí-
ur 50 þús. tonn.
Félagsl'rf
Frjálsíþróttadómaraféiagið
hefur ákveðið að stofna til
dómaranámskeið3 í býrjun
næsta: mánaðar. • Væntanlegir
þátttakendur eru beðnir að
tilkynna þátttöku síaa til Þór-
arins Magtiússonar, Gréttisgötu
28, sími 3614, sem gefur nánari
upplýsingar.
■ Stjórnm.
Hér fer á eftir yfirlit. um|
framleiðslumagn heLztu flokka'
Fiskuiinn valinn
eilis siæið
Sú mótbára hefur verið færð
fram gegn þessari veiðiaðferð,
að húu mundi fljótlega útrýma
öllu l'tfi úr sjónum, ef hún
væri viðhöfð í stórum stíl. Upp
finningamaðurinn svarar því
til, að þessu sé alveg öfugt
farið. Hann segir að með þess-
ari vöiðiaðferð sé hægt að tak-
marka veiðina við vissa stærð
á fiski, skilja ungviðið eftir.
Hann fullyrðir að áhrif raf-
Kiagasins á f.iskinn séu undir
því koœin, lxve stórt rafmagn-
að svið líkami fisksins taki yf-
ir, en það er koxnið. undir þeirri
spennubreytingu sem verður
milli sporð og hauss fisksins.
Stór fiskur verður því fyrr
fyrir áhrifum og þau verða
sterkari, heldur en ef um lít-
inn fisk er að ræða. Með stjórn
á spennunni telur uppfinninga-
maðurinu sig geta veitt ein-
göngu fisk stærri en tiltekin
lágmarksstærð.
SKÁK
Ritstjóri: Guðmimdur Arnlaugsson
Þeir sem fara yfir tefldar
skákir sér til skemmtunar og
hafa gaman af fjöruguin og
dramatískum skákum, geta
lengi sótt vatn í brunninn til
Franks Marshalls, eins ög eftir-
farndi skák ber vitni um. Marsh
Fiskuxinn Sætní ve!
aS sijcm
Uppfinningumaðurinn gerir
helzt ráð fyrir að nota raf-
. magnið við botnvörpu- eða
Framhaíd á 7, síOu.
190S.
F. J. Marsháll,
1. d2—d4
2. c2—c4
3. Bbl—c3
4. c4xd5
5. Kgl—f3
RbS
Erich Cohn.
d7—d5
e7—efi
c7—c5
e6xd5
Rg8—46
c6 var betri leikur. Röð biskupinn með D
18. — —
í sambandi við skákir
drottningarinnar.
13. b2xc3
14. Rd4xe6
15. Ddl—h5+
16. Dh5xg5f
16. — Rf6 17.
hvítu
all nær yfirhöndinni í tafibyrj
ur.inni og tekst að hindra hróki in skiptir meira máli en í fljótu
un. En andstæðingurinn verst j bragði virðist.
vel, geymir kóng sinn bak við, 6. Bcl—g5 Bc8—eS
peðin á miðborði og ætlar að! 7. e2—e4!
nota þær línur sem opnazt hafa! 7. Bxf6 Dxf6 8. e4 er ekki síður
á kóngsvæng til gagnsóknar. j gott.
Manni virðist stöðurnar hafa
jafnazt og horfir því með undr-
un á hvernig Marshall hamrar
sína sókn fram til sigurs fram
hjá hættulegum ógnunum and-
stæðingsins. Skákin er lieil-
steypt, aðalmið sóknarinnar er
að brjóta niður peðaborgitia
umhverfis svarta kónginn og
frá því marki hvikar Marshaíl
hvergi. Mótleikandi hans í skák
inni var einn hinna efnilegustu
í hóp þýzkra skákmanna, en
féll ungur að aldri í heimsstyrj
öldinni fyrri.
Drottíngarbragð
teflt á skákþingi í Nurnberg
8. Bfl—b5f!
9. Rí3xd4
19. Hfl—el
20. Ðh5—h3
21. Bb5—dS!
22. g2—g3
23. BdS—f5!
c5xd4 24. BiSxefí!
Rb8—d7 1. 24. Dxe6
BÍ8—b I 26. Be6xd5!
Ef 9. Be7 þá 10. Bxf6 Bxf6 11. | II. 24. — Rf3 25. Khl Rxel
e4xd5. Eða 9. — dxe4 10. Rxe6 j 26. Hxel eða 26. Bxg8 Rc2 27.
fxe6 11. Bxf6 gxf6 12. Dh5 Ke71 Hcl og vinnur.
13. 0—0 0—0 eða Hdl og vinn J 25. Dh3—h4f HfS—fG
25.
Rd7—f6
Dd8—d6
Hab—gS
RfS—g4
Rg4—e5
Hg8—f8
Dxe6 Kxe6
Dd6xd5
ur. Staðan er orðin svo erfið að
þótt svartur finni bezta leikinn
tekst hvítum að rífa sundur
peðafylkinguna á kóngsvæng.
10. e4—e5! h7—h6
11. e5xf6 h6xg5
12. f6xg7 Bb4xc3
Þessum leik er svartur neydd
ur til að skjóta iuu í svo að
hann missi biskupinn ekki síðar
25. — Kxe6, f2—f4 eða Dh6f
og vinnur.
26. Be6xd5 Dd6xd5
27. Dh4—d4! Ke7—e8
28. Hal—dl! cg svartur gafst
upp, því að 28. — H—d7 svarar
hvítur með 29. Hxe5( Dxe5 30.
D—d7 mát. Skýringarnar eru
að miklu leyti teknar frá Marsb
aHsjálfum.
Hh8—g8
f7xe6
Ke8—e7
Ke7—f7
Bd3 Kf7 (til að
verjast Bh7) 18. Bg6 Kxg7 19.
Hdl er ekki betra.
17. Dg5—h5f KÍ7—e.7
Kxg7, H—dl—d3 leiðir til sig-
ursællar sóknar.
18. 0—0
Hefði svartur ekki leikið 12.
-— Bxc3 myndi hvítur nú vinna
h4f.
Hg8xg7 ’