Þjóðviljinn - 22.06.1955, Blaðsíða 4

r» — ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagur 22. júní 1955
/-------------------------N
þlÓOVIUINN
Útgefandi:
Sameiningarflokkur
alpýðu - Sósíalistaflokkur
V_________________________J
Kaupfélagið
Kaupfélagsskapur hefur átt
erfitt uppdráttar í Reykjavík,
og höfðu margar tilraunir verið
gerðar með stofnun kaupfélaga
hér á umliðnum áratugum, en
flestar tekizt illa. Enda var og
er hér við ramman reip að
draga. Kaupmannavald lands-
ins er hvergi voldugra, og það
hefur barizt með kjafti og klóm
gegn hverri tilraun sem gerð
hefur verið með kaupfélög í
höfuðstaðnum.
Verkamennirnir sem stofnuðu
fyrstu verkalýðssamtökin á ís-
landi höfðu mikinn hug á því að
losna af klafa kaupmanna með
verzlun sína, enda var kúgun
ka”nmannanna þá slík að þeir
héirin mönnum föstum með
sku’daverzlun svo menn máttu
vart um friálst höfuð strjúka.
í>a« var því eðlilegt að frelsis-
hpr-^tta. verkamanna beindist
eklri, sízt, að því að losna af
þrrr.Uniparklafa kaunmannanna,
ov munu flest hin eldri verka-
Too-'-npfélöEr hafa revnt að fást
V’* ..kaurfélagsstarfsemi" sem
Sv% nefnd. Enda þótt ár-
gncmT-Hn vrði mis.iafn hefur
BtnrfT'ð að bessari verzlun fólks-
inr f verkatvðsfélögunum ef-
la'-rt pdpett áhura bess og þekk-
ir'-u á þeirri hlið hagsmunabar-
-átf”nna,r.
Það var ekki fyrr en með
stofnun Pöntunarfélags verka-
ms.nna að grunnur var lagður
að öflugri kaupfélagsstarfsemi
re'-kvískra verkamanna. Það
vpntaði ekki að kaupmanna-
vaidið beitti einnig þann félags-
sbaD ofsóknum og reyndi með
öihim hugsanlegum ráðum að
berja hann niður. Það tókst þó
ekki, vegna þrautseigju og
hprðfvlgis revkvískra verka-
manna, og þetta félag varð
stofninn í Kaupfélagi Reykja-
víkur og nágrennis ásamt minna
fé!agi sem Framsóknarmenn
höfðu einkum beitt. sér fyrir.
Kaupfélag Revkjavíkur og
ní vrennis hefur um margra ára
skeið verið mvndarlegur þát.t-
ur v<=rzlunarinnar í Reykjavík.
©v af deildum þess hafa risið
oflug kaunfélög í Hafnarfirði
oa á Suðnmesjum. Þó hefur
KPON einp og önnur kaupfélög
í Revkiavík átt alla sína ævi í
hpuðri baráttu við kaupmanna-
VP1díð í Revkjavík. sem enn er
Sflrut við sig. enda. þótt það þori
nú ekki að beita eins opinská-
nm kúgunaraðferðum og forð-
um. Nú íitrgnr st’Trknr kaun-
mfluna ekki sízt. í b’7í a.ð ,,eifira“
gt’^mmálnflokk er trvggir beim
aðotað'i tjl a.rðránci og í mörg-
um tufnUnm einokunar. Verzl-
UrflrTólög fóikflins eing r> cr
Kr,/n'VT irnfc fpnmð oð kenna á
þ->'í nð boð er f'okknr kaun-
Ipc-T"1o-,Tr,iuc!;nR sem fer með
•vöm f ríin og brp
rrTnrvmpnnflvplUið blakkar
yg-r bví flð TTqnnféiflo- Revk’fl-
VÍ’-T’r og nflo’rmrnií! befur át.t f
Mótmæla sósíaldemókrat-
ar kj arnorkuvopnum?
Morgan Phillips framkvæmda-
stjóri brezka Verkamanna-
Sigurjón mótar
danskan sjómann
flokksins sagði í Helsinki 3.
júní, að alþjóðlegt þing sósíal-
demókrata, sem kemur saman
í næsta mánuði muni sennilega
samþykkja áskorun til allra rík-
isstjórna heims um að hætta
öllum frekari tilraunum með
vetnissprengjur.
Á sýningu listamannahóps-
ins Decembris+erne í Kaup-
mannahöfn í vor átti Sigur-
jón Ólafsson tvcer myndir.
Önnur er þessi brjóstmynd
af danska sjómanninum
Paul Hansen. Hin var gips-
mynd af skáldinu Martin
Andersen Nexö.
IHrðist 11 ár
I kjaliara
Þýzkir landamæraverðir
hafa handtekið mann, sem
segist hafa verið í SS-sveit-
unum í síðasta stríði, en hafa
dvalizt í kjallara á litlum
bóndabæ í Normandie síðustu
11 árin af ótta við að vera
dreginn fyrir lög og dóm.
Maðurinn er þrítugur að aldri
og heitir Friedriech Stangl.
Hann komst undir hendur
landamæravarðanna, þegar
hann var að reyna að læðast
yfir landamærin. Hann segir
svo frá, — og veiklulegt út-
lit hans virðist styðja sög-
una, — að frönsk vinkona
hans, ,,Yvonne“, hafi falið
hann, þegar herdeild hans
hörfaði frá Frakklandi 1944.
Hann áræddi nær aldrei að
koma upp úr kjallaranum
þessi ár af ótta við, að til
hans sæist.
Hoa Hao á höllum
fæti
Tvær herdeildir Hoa-Hao sér-
trúarflokksins gáfust í gær upp
fyrir stjórnarhernum. Þá hafa
alls fimm herdeildir lagt niður
vopn, frá því að stjórnarherinn
hóf sókn sína gegn sértrúar-
flokknum í síðustu viku. Stjórn
Suður-Viet Nam hefur tilkynnt,
að fyrsti hluti sóknarinnar gegn
Hoa-Hao sé nú lokið þar sem
landsvæðið Cantho-Vinhlong
hafi veríð hroðið.
Stéttardómar í Banda-
ríkjunum
Sjö menn hafa nýlega verið
dæmdir í borginni Denever í
Bandaríkjunum, sakaðir um
kommúnisma eða á máli banda-
rísku réttvísinnar um að hvetja
til þess, að ríkisstjórn Banda-
ríkjanna verði steypt af stóli
með ofbeldi. Hafa þeir verið
dæmdir í allt að fimm ára fang-
elsisvist og gert að greiða sekt,
sem nemur um 3.570 dölum fyrir
hvern þeirra. Málaflutnings-
menn hinna ákærðu hafa áfrýj-
að málinu.
Elizahet II.
leysir Ásgeir
af hólmi
Elízabet II.
Bretadrottn-
ing, og maðui
hennar, her-
toginn af Ed-
inborg, koma
í þriggja dage
heimsókn ti
Ósló 24.-26
júni. — Þai
koma til Nor-
egs í snekkju sinni, Brítannía.
Skrýtiim
læknir vek-
wr Itiráu
í brezka þinginu verður bráð-
lega rætt um einkennilegt mál.
Fjallar það um lækni, sem neit-
aði konu verkfallsmanns við
járnbrautirnar um viðtal, fyrr
en dfeilan værí leyst.
Einn þingmanna Verkamanna-
flokksins ætlar að bera málið
upp. Kona sú, sem í hlut á,
heitir frú Poulton og er gift
járnbrautarverkamanni í Wolv-
erhampton, Gerry Poulton að
nafni. Hún hafði fengið viðtals-
tíma hjá lækni sínum, en litlu
eftir að verkfallið hófst, barst
henni bréf frá lækninum, þar
sem hann kveður það vera and-
stætt lífsreglum sínum að taka
á móti sjúklingum í verkfalli,
„nema erindið væri brýnt“.
Hann bað konuna um að hringja
til sín og fá annan viðtalstíma,
þegar verkfallinu væri lokið.
Kjaradeilur í Japan
Konur létu mikið að sér
kveða í dagskrá síðustu viku,
og fór vel á því, þar sem vik-
an endaði með fjörutíu ára
afmæli stjórnarskrárinnar,
sem veitti konum kosninga-
rétt til alþingis. — Frú Sig-
ríður Magnússon hélt áfram
sögu Gyðu Thorlacíus, og er
sú saga mjög áheyrileg og
mörgum sinnum áhrifamikil
og átakanleg. —
Frú Sigríður Thorlacíus
flutti ferðasögubrot frá Spáni
á sunnudagskvöldið, og var
sú frásögn í betri röð þess
háttar efnis, látlaus en lif-
andi. — Frú Margrét Jóns-
dóttir las smásögu eftir Knút
Hamsun, en frú Margrét
er í röð beztu upplesara á
óbundið mál, sem í útvarpið
kemur. Frú Lára Sigurbjörns-
dóttir talaði um daginn og
veginn, og var mál hennar
fremur sviplítið. — Að síð-
ustu önnuðust konur sam-
fellda dagskrá laugardags-
kvöldið í tilefni af fjörutíu
ára afmæli kosningaréttar
kvenna á landi hér, og þótti
hún hin myndarlegasta.
Prýðilegasta erindi vikunn-
ar flutti Lárus H. Blöndal
bókavörður á fimmtudags-
kvöldið um heimildasafn at-
vinnuveganna. Á Lárus mikl-
ar þakkir skildar fyrir að
vekja athygli á þeirri menn-
ingarnauðsyn að láta ei glat-
ast þau skjöl, er við koma
atvinnurífinu, og voru frá-
sagnir hans um glötun merki-
legra gagna í þeim efnum
mjög átakanlegar og þannig
sagðar, að þær ættu að reyn-
ast ógleymanleg aðvörun um,
að þess háttar endurtaki sig
ekki. — Síðar þetta sama
kvöld flutti Pétur Sigurðs-
son erindreki erindi, og gerð-
ist hann nú erindreki góð-
vildar. Lítt fer honum fram
í skilningi á viðfangsefnum
sínum. Hann gat ekki stillt
sig um að minnast á bylting-
ar og líkti hann þeim við
það, að menn toguðu limi
barnsins til að flýta fyrir
vexti þess. Virtist góðvild-
inni ætla að verða það of-
raun að koma Pétri í skilning
um það, að bylting er ekk-
ert tog í lifandi limi, heldur
slit þeirra fjötra, sem hindra
eðlilegan vöxt og þróun. En
í þessu góðvildarerindi Pét-
urs var hérumbil engin ill-
kvittni, svo að maðurinn er
greinilega á framfarabraut.
Tónlist vikunnar var mikil
og fögur. Sunnudagskvöldið
var helgað musiea sacra frá
ísafirði. Helgitónleikar er sú
tegund æðri tónlistar, sem
greiðasta leið á að brjóstum
PT’fíATpílmvvi
nr. Fn Trór or hml^f nrr> of
pv«o-v,tv,q F’óUri^ ó
y PovViovíV VPÍf
^Trovc* Trir^i hnÓ pr pfi nrm frpf-
Ijr T/Vtrcnnq TrrvjriTft j Pgvk'T0''nV
p-T’Ttrrf TrnivnfóTo cr y&v7.111T| fr>TVc_
V'’ a-inlfq T>n^ mnn skír'2
11rr, fAln rr ajff prr UipTnn
því vfir erfiðleikana, gera sam-
vinnuverzlunina að sívaxandi
þætti í verzlun höfuðborgarinn-
ar.
170 J0O sjálíboðaliðar í
vesiurþýzkaherinn
Tilkynnt hefur verið í Bonn, að
170.000 menn hafi gefið sig
fram til herþjónustu í Vestur-
Þýzkalandi, síðan auglýst var
eftir sjálfboðaliðum. í hervæð-
ingaráætlun Vestur-Þýzkalands
er gert ráð fyrir 150.000 sjálf-
boðaliðum.
Um 50.000 námamenn í Japan
hófu í fyrradag verkfall fyrir
bættum kjörum. Námavinnsla
stöðvast algerlega í landinu,
meðan verkfallið varir.
Til Belgrad eru komnir 12
indverskir þingmenn í boði júgó-
slavnesku stjórnarinnar. Til
Belgrad komu þeir frá Moskvu,
en að undanfömu hafa þeir
ferðazt um Ráðstjórnarríkin.
Nýtt fórnarlamb
frá Hiroshima
Makoto nokkur Æzurie, sem
sagður var hafa hlotið aðeins
minni háttar sár af völdum
kjarnorkusprengingarinnar, hef
ur látizt á sjúkrahúsi. Bana-
mein hans var vaxandi milti
og lifur- og blóðsjúkdómur, sem
Japanar kalla atómsýki.
allrar alþýðu. — Þriðjudags-
kvöldið voru fluttir tónleik-
ar Sinfóníuhljómsveitarinnar
í Þjóðleikhúsinu. Einsöngvari
var hin stórbrotna óperusöng-
kona María Markan Östlund.
— Á mánudaginn kom fram
nýr söngvari, Karl Sveinsson,
og söng eingum lög íslenzkra
tónskálda. Söngur hans var
ánægjulegt dagskráratriði. —
Á fimmtudaginn hlustaði
maður á Norðurlandakóra og-
sjálfan Sjaljapin.
Kvölddagskrá þjóðhátiðar-
innar í Reykjavílc 17. júní
var með líkum hætti og und-
anfarin ár. — Söngur óperu-
söngvaranna var með miklum
glæsibrag og líkt má segja
um söng reykvísku karlakór-
anna. Gamanþátturinn um.
rímsnillingana, sem Karl Guð-
mundsson flutti, var hnittinn
með köflum, og alltaf býr
þjóðkórinn yfir einhverjum.
elskulegheitum sem ekki verða
annars staðar fundin. Ræða
borgarstjórans var kolsvartur
blettur á dagskrá kvöldsins.
Að baki orða hans hvein í
holsárum dauðvona samvizku,
sem finnur sér það til svöl-
unar að prédika gegn þeim
ódáðum, er á samvizkunni
hvíla. Hann talaði hjartnæmt
um, að við réðum ráðum okk-
ar á grundvelli laga og rétt-
ar. Það lagði fyrir þefinn af
táragasinu, sem einu sinni var
gefið sem svar við ósk um,
að Islendingar fengju að segja
sitt álit um það, hvort ís-
lenzka ríkið ætti að ganga í
hemaðarbandalág. Það er líka
altalað, að Ólafur Thors hafi
orðið sjálfum sér, þjóð sinni
og þjóðhátíðardeginum til
mikillar háðungar með ræðu
sinni af svölum Alþingis-
hússins, og sér maður ekki
ástæðu til að efa það.
G. Ben.
Texaskvenfólk
Kvikmyndaleikkonan Jane
Russell syngur í myndinni
„The French Line“. Um
leik hennar par komst kvik-
myndadómari svo að orði:
„Sannarlega hefur hugtakið
hin fullkomna kona tekið
breytingum í aldanna rás, en
œtli að nokkurn tíma fyrr
hafi sézt nokkuð sem nálg-
ast petta œpadi, sparkandi,
urrandi Texaskvenfólk með
stjörf augu og munninn
klíndan út um allt niður-
andlitið?“